Trung Quốc dư thừa sản xuất công nghiệp: ‘Mầm mống’ của các cuộc chiến thương mại mới?

Một số nhà kinh tế cho rằng việc Bắc Kinh tái phân bổ nguồn lực cho lĩnh vực sản xuất chủ yếu nhằm mục đích thúc đẩy xuất khẩu theo chuỗi giá trị thay vì chỉ bán khối lượng hàng hóa lớn hơn.

Dư thừa sản xuất công nghiệp

Nhà sản xuất tấm pin mặt trời Thụy Sĩ Meyer Burger đang phải đối mặt với sự cạnh tranh từ Trung Quốc và cảnh báo họ có thể phải đóng cửa nhà máy sản xuất thua lỗ ở Đức trừ khi chính phủ can thiệp hỗ trợ tài chính.

“Các nhà sản xuất Trung Quốc đang cố tình bán hàng hóa ở châu Âu thấp hơn nhiều so với chi phí sản xuất của họ. Họ có thể làm được điều này vì ngành công nghiệp năng lượng mặt trời ở Trung Quốc đã được trợ cấp chiến lược hàng trăm tỷ USD trong nhiều năm”, Giám đốc điều hành của Meyer Burger, ông Gunter Erfurt, chia sẻ với Reuters.

Báo động ngày càng tăng về tình trạng dư thừa công suất công nghiệp của Trung Quốc khiến các sản phẩm giá rẻ tràn ngập Liên minh châu Âu (EU) đang mở ra một mặt trận mới trong cuộc chiến thương mại của phương Tây với Bắc Kinh, bắt đầu bằng thuế nhập khẩu của Washington vào năm 2018.

Chính sách thương mại của Brussels hiện cũng chuyển sang xu thế bảo vệ trước những tác động toàn cầu của mô hình phát triển dựa vào nợ và tập trung vào sản xuất của Trung Quốc.

Trong suốt năm ngoái, các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc đã thể hiện ý định biến nhu cầu trong nước thành động lực tăng trưởng nổi bật hơn để giúp nền kinh tế lớn thứ hai thế giới thoát khỏi sự phụ thuộc kéo dài hàng thập kỷ vào cơ sở hạ tầng và lĩnh vực bất động sản.

Nhưng Trung Quốc đã chuyển nguồn tài chính từ bất động sản sang các nhà sản xuất thay vì các hộ gia đình, làm dấy lên lo ngại về tình trạng dư thừa công suất, làm trầm trọng thêm tình trạng giảm phát tại nhà máy và khiến EU phải điều tra lĩnh vực xe điện của nước này.

Pascal Lamy, cựu lãnh đạo Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), hiện là giáo sư nổi tiếng tại Trường Kinh doanh Quốc tế Trung Quốc - châu Âu, cảnh báo rằng con đường hiện tại của Trung Quốc sẽ dẫn đến nhiều xung đột thương mại hơn.

Mô hình định hướng đầu tư đó đã dẫn đến tình trạng dư thừa năng lực công nghiệp trong các lĩnh vực chính của Trung Quốc như thép và gần đây là sản xuất xe điện trong ngành công nghiệp ô tô và hàng hóa công nghệ cao.

Loạt động thái đáp trả

Washington đã áp đặt thuế quan thương mại đối với Trung Quốc và cũng muốn ngăn Bắc Kinh tiếp cận chip bán dẫn công nghệ cao để làm chậm tiến bộ công nghệ và quân sự của nước này.

Cơ quan Tình báo Kinh tế dự báo năng lực sản xuất pin của Trung Quốc sẽ vượt nhu cầu gấp 4 lần vào năm 2027, khi ngành công nghiệp xe điện của nước này tiếp tục phát triển.

Ngoài ngành công nghiệp ô tô, Brussels cũng đang tìm cách giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc về nguyên liệu và sản phẩm cần thiết cho quá trình chuyển đổi xanh. Đáp lại, Bắc Kinh đang tiến hành điều tra chống bán phá giá đối với rượu mạnh của EU.

Ấn Độ đã áp đặt thuế chống bán phá giá đối với một số loại thép của Trung Quốc vào tháng 9/2023, bổ sung thêm các rào cản thương mại và hạn chế đầu tư khác đã khiến các dự án theo kế hoạch của các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc phải tạm dừng.

Ông Michael Pettis, thành viên cấp cao tại Carnegie Trung Quốc, ước tính rằng nếu Trung Quốc tăng trưởng 4-5% hàng năm trong thập kỷ tới trong khi vẫn duy trì cơ cấu kinh tế hiện tại, tỷ trọng đầu tư toàn cầu của nước này sẽ tăng từ 33% lên 38%, trong khi tỷ trọng của nước này trong tổng vốn đầu tư toàn cầu là 38%, sản xuất toàn cầu sẽ tăng từ 31% lên 36%-39%.

Để đáp ứng điều đó, các nước lớn khác sẽ phải cho phép nền kinh tế của họ mất một phần đầu tư và thị phần sản xuất, ông Pettis viết trong một báo cáo tháng 12/2023.

Hơn nữa, do cần phải vay nhiều hơn để duy trì mức đầu tư cao của Trung Quốc trong một thập kỷ nữa, tổng tỷ lệ nợ của Trung Quốc sẽ phải tăng lên 450-500% GDP từ mức khoảng 300% hiện nay, ông Pettis ước tính.

“Thật khó để tưởng tượng rằng nền kinh tế có thể chịu đựng được mức nợ tăng đáng kể như vậy”, vị chuyên gia nhận định.