Trung Quốc đã soán ngôi cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới?

Khái niệm “siêu cường” thường được dùng để nói trong nhiều lĩnh vực, bao gồm cả khả năng đóng góp cho trật tự thế giới hoặc phát triển quân sự. Còn “siêu cường kinh tế” thường được đo lường bằng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP).           

Theo thước đo GDP, Ấn Độ dẫn đầu thế giới, bỏ xa Trung Quốc cho đến những năm 1.500. Sau đó, Trung Quốc vươn lên dẫn đầu cho đến giữa thế kỷ XIX. Khi Cách mạng công nghiệp diễn ra, Đế quốc Anh đã giành ngôi đầu bảng trước khi bị Mỹ soán ngôi ngay trước Chiến tranh Thế giới thứ nhất. Và từ hơn một thế kỷ qua, Mỹ vẫn được coi là cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới.

Tuy nhiên, vị thế của Mỹ luôn đứng trước những thách thức. Năm 1956, chủ nhân Giải Nobel Kinh tế Maurice Allais chỉ ra rằng với tốc độ sản xuất công nghiệp của Liên Xô thời đó, duy trì mức tăng trưởng 4-10%, tương tự Mỹ vào thế kỷ XIX, Liên Xô có thể đuổi kịp Mỹ vào khoảng những năm 1970-1975. Dù vậy, các cuộc khủng hoảng dầu mỏ và khủng hoảng kinh tế đã khiến Liên Xô không thể bắt kịp Mỹ về kinh tế.

Đến những năm 1980, Nhật Bản cũng được cho là có khả năng bắt kịp Mỹ. GDP của Nhật tăng 5% mỗi năm so với tỉ lệ tăng trưởng 1% của Mỹ. Với tốc độ đó, Nhật Bản có thể trở thành cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới. Thế nhưng, sự trì trệ của nền kinh tế Nhật Bản đã khiến kịch bản này không thể trở thành hiện thực.

Gần đây, sự phát triển kinh tế của Trung Quốc đã cho phép nước này nhanh chóng vượt qua các quốc gia khác về nhiều tiêu chí đánh giá và leo lên vị trí thứ hai trên toàn thế giới. Hiện giờ, theo các chỉ số đo lường, Trung Quốc và Mỹ đang cạnh tranh cho vị trí dẫn đầu. Thứ bậc xếp hạng đã thực sự thay đổi? Đây là câu hỏi mà nhà nghiên cứu Stéphane Aymard, Đại học Rochelle, Pháp từng nêu lên trong bài viết “Trung Quốc đã (lại) trở thành cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới?”, đăng trên trang mạng của “The Conversation” ngày 26/4.

Trong Báo cáo Tổng quan Kinh tế Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo GDP Trung Quốc năm 2022 đạt 18.000 tỷ USD, trong khi Mỹ đạt 24.000 tỷ USD.

Trong khi đó, Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính tổng GDP của Trung Quốc và Mỹ lần lượt là 15.000 tỷ USD và 21.000 tỷ USD. Nhịp độ phát triển của Trung Quốc cho thấy có thể chỉ cần từ 3-4 năm nữa, GDP Trung Quốc có thể bắt kịp Mỹ. Nếu tính GDP theo sức mua tương đương, số liệu của Trung Quốc (23.000 tỷ USD) có thể đã vượt Mỹ (20.000 tỷ USD).

Trung Quốc cũng đã có một bước nhảy vọt về thương mại trong 2 thập kỷ qua. Theo Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), tỷ trọng của Trung Quốc về xuất khẩu hàng hóa trên thế giới đã tăng từ 5,9% lên thành 15,2% trong giai đoạn 2003-2020, ngược lại tỷ trọng của Mỹ giảm từ 9,8% xuống còn 8,4%. Nói cách khác, Trung Quốc là nước xuất khẩu hàng hóa lớn nhất thế giới, đạt 2.600 tỷ USD về giá trị, so với 1.400 tỷ USD của Mỹ. “Công xưởng thế giới” nay đã trở thành nhà cung ứng hàng đầu cho hơn 60 nước, trong đó có khoảng 20 nước châu Phi.

Ngoài chỉ số GDP, Trung Quốc hiện đang cạnh tranh với Mỹ về sáng chế và phát minh. Trung Quốc đã trở thành quốc gia nộp hồ sơ xin cấp bằng sáng chế hàng đầu thế giới vào năm 2011, trên cả Mỹ và Nhật Bản. Trong một thời gian dài bị xem là một nước chuyên “sao chép”, vài thập kỷ qua Trung Quốc đã tập trung vào phát minh, sáng chế, nghiên cứu và phát triển. Theo Tổ chức Thế giới về Sở hữu Trí tuệ, Trung Quốc ngày càng vượt xa các quốc gia khác, với số bằng sáng chế nhiều hơn gấp đôi so với Mỹ, chiếm 43% toàn thế giới.

Các khoản đầu tư của Trung Quốc vào lĩnh vực nghiên cứu và phát triển là rất đáng kể và cũng đã tăng mạnh. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), đầu tư nghiên cứu và phát triển của Trung Quốc vào năm 2000 chỉ chiếm 0,9% GDP, song đã lên tới 2,4% GDP vào năm 2020. Tính theo giá trị, nguồn vốn đầu tư của Trung Quốc đã tăng từ 38 tỷ USD trong năm 2000 lên thành 563 tỷ USD vào năm 2020, đứng thứ 2 thế giới và chỉ sau Mỹ (664 tỷ USD). Trung Quốc cũng đã vượt qua Mỹ về số nhà nghiên cứu (2 triệu so với 1,4 triệu người). Nếu làm phép so sánh về mạng lưới doanh nghiệp, Mỹ vẫn dẫn trước Trung Quốc, với tổng giá trị trên thị trường chứng khoán lớn hơn gần 4 lần, nhờ các tập đoàn như Apple, Microsoft, Amazon, Facebook. Tuy nhiên, khoảng cách này ngày càng được rút ngắn với sự vươn lên của các tập đoàn Trung Quốc như Tencent, Alibaba.

Các gã khổng lồ kỹ thuật số Trung Quốc được thành lập muộn hơn nhưng tăng trưởng rất mạnh: Alibaba có doanh thu 72 tỷ USD (so với 296 tỷ USD của Amazon), Tencent có 1,2 tỉ người dùng, Baidu chiếm khoảng 80% lượt truy cập ở Trung Quốc, Xiaomi chiếm 13,5 % thị phần (nhiều hơn cả Apple dù xếp sau Samsung, Hàn Quốc). Xét về giá trị trên thị trường chứng khoán, nhóm BATX (gồm các tập đoàn Baidu, Alibaba, Tencent và Xiaomi) chỉ bằng 1/3 so với nhóm GAFA (Google, Apple, Facebook và Amazon), nhưng doanh thu tăng nhanh hơn.

Sức mạnh kinh tế ngày càng tăng của Trung Quốc còn thể hiện ở vai trò ngày càng quan trọng của nước này trên thị trường nguyên vật liệu thô. Về sắt và thép, theo WTO, Trung Quốc hiện là nước xuất khẩu hàng đầu thế giới, chiếm 13% thị phần, bỏ xa Mỹ (4%). Trung Quốc còn là nước khai thác nhiều vàng nhất (hơn Australia, Nga, Mỹ) và sản xuất nhiều nhôm nhất (xếp sau là Nga, Canada và Ấn Độ).

Về dầu và các nhiên liệu khác, Mỹ vẫn là nhà xuất khẩu hàng đầu thế giới, chiếm 8,6% thị phần, bỏ xa Trung Quốc (chỉ với 2,6%). Lĩnh vực quan trọng sống còn này vẫn còn là vấn đề đối với Trung Quốc, quốc gia chiếm 21% tổng kim ngạch nhập khẩu của thế giới. Điều này có nghĩa là nếu những vật liệu nhập khẩu này cho phép Trung Quốc xuất khẩu hàng hóa thành phẩm nhiều hơn thì Trung Quốc càng được hưởng lợi.

Trong tương lai, Trung Quốc cũng có thể chiếm vị trí thống trị trong nhiều lĩnh vực khác. Nước này đang đầu tư ồ ạt vào ngành điện trên khắp thế giới, với 1/5 số xe hơi bán ra hiện nay là xe điện và một số thành phố đang thay thế tất cả xe khách thông thường bằng xe khách chạy điện. Trung Quốc đầu tư vào ngành điện ở khắp nơi trên thế giới thông qua Tập đoàn Lưới điện Quốc gia Trung Quốc (SGCC), nhà điều hành mạng lưới và phân phối điện lớn nhất trên thế giới hiện nay.

Đỗ Thùy Thái Bình