Trung Quốc âm thầm vượt Mỹ, chiếm ngôi 'vua' năng lượng hạt nhân toàn cầu

Trung Quốc hiện là nước dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân, với hàng loạt nhà máy hạt nhân đang được xây dựng mới. Trong khi đó, Mỹ - quốc gia từng đi đầu trong lĩnh vực này, đã tụt lại phía sau.

Dẫn đầu về số cơ sở hạt nhân đang được xây dựng

Theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), Trung Quốc có 21 lò phản ứng hạt nhân đang được xây dựng với công suất sản xuất hơn 21 gigawatt (GW - một GW là đủ để cung cấp năng lượng cho một thành phố cỡ trung bình). Đây là số lượng lò phản ứng hạt nhân đang được xây dựng nhiều gấp 2,5 lần so với bất kỳ quốc gia nào khác.

Ấn Độ hiện xếp thứ 2 trong về số lượng lò hạt nhân đang được xây dựng, với 8 cơ sở có tạo ra hơn 6 GW điện. Vị trí thứ ba là Thổ Nhĩ Kỳ, có 4 lò phản ứng hạt nhân đang được xây dựng với công suất ước tính là 4,5 GW.

Trong khi đó, Mỹ hiện có 1 lò phản ứng hạt nhân đang được xây dựng, là lò phản ứng thứ 4 tại nhà máy điện Vogtle ở Georgia, có khả năng tạo ra công suất hơn 1 GW.

“Trung Quốc trên thực tế là nước dẫn đầu thế giới về công nghệ hạt nhân vào thời điểm hiện tại”, Jacopo Buongiorno, giáo sư khoa học và kỹ thuật hạt nhân tại Viện Công nghệ Massachusetts, nói với CNBC.

Đồng tình với ý kiến này có cả ông Kenneth Luongo, chủ tịch và người sáng lập của Partnership for Global Security, một tổ chức phi lợi nhuận về chính sách năng lượng và an ninh hạt nhân và xuyên quốc gia: "Trung Quốc đang dẫn đầu, thậm chí là chạy trước rất xa”.

Trong khi hơn 70% công suất hạt nhân hiện có được đặt tại các quốc gia là thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), gần 75% các lò phản ứng hạt nhân hiện đang được xây dựng ở các quốc gia không thuộc OECD và một nửa trong số đó là ở Trung Quốc, theo báo cáo chuỗi cung ứng gần đây của Hiệp hội Hạt nhân Thế giới.

Khi nền kinh tế Trung Quốc phát triển, sản lượng năng lượng của nước này cũng tăng theo. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ, tổng sản lượng năng lượng của Trung Quốc đạt 7.600 terawatt giờ vào năm 2020, tăng mạnh so với mức 1.280 terawatt giờ vào năm 2000.

“Người Trung Quốc đã ủng hộ hạt nhân từ lâu, nhưng giờ đây họ dường như đã cam kết đạt quy mô thực sự khổng lồ lên tới 150 GW trong 15 năm. Và họ dường như đang đi đúng hướng để đạt được mục tiêu đó. Cho đến nay, đây sẽ là đợt mở rộng công suất hạt nhân lớn nhất trong lịch sử", giáo sư Buongiorno nói.

Giành mất vị trí từng là của Mỹ

Trước đây, vị trí "vua" năng lượng hạt nhân từng thuộc về Mỹ. Đội lò phản ứng hạt nhân hiện có của Mỹ là minh chứng cho sự thống trị trước đây của nước này.

Theo IAEA, Mỹ có tới 93 lò phản ứng hạt nhân hoạt động với công suất tạo ra hơn 95 GW điện, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác cho đến nay. Nhiều lò phản ứng trong số đó sẽ hoạt động được trong một quãng thời gian dài, vì các lò phản ứng hạt nhân có thể được cấp phép hoạt động trong 60-80 năm.

Theo IAEA, quốc gia có nhiều lò phản ứng hạt nhân đang hoạt động nhất tiếp theo là Pháp với 56 lò với công suất tạo ra hơn 61 GW. Trung Quốc đứng thứ ba với 55 lò phản ứng đang hoạt động và công suất trên 53 GW điện.

“Người ta đồng tình rằng Mỹ đã mất đi sự thống trị toàn cầu về năng lượng hạt nhân. Xu hướng này bắt đầu vào giữa những năm 1980”, ông Kenneth Luongo nói với CNBC.

Trung Quốc chỉ mới bắt đầu nổi lên khi ngành công nghiệp hạt nhân của Mỹ bắt đầu thụt lùi. Cụ thể, Bắc Kinh bắt đầu xây dựng lò phản ứng đầu tiên vào năm 1985, ngay khi việc xây dựng hạt nhân của Mỹ bắt đầu suy giảm mạnh.

Trung Quốc đã khởi động chương trình hạt nhân của mình bằng cách mua các lò phản ứng từ Pháp, Mỹ và Nga, đồng thời xây dựng lò phản ứng hạt nhân chính trong nước, Hualong, với sự hợp tác với Pháp.

Việc sản xuất năng lượng hạt nhân không thải ra bất kỳ khí nhà kính nào góp phần gây ô nhiễm không khí và hiện tượng nóng lên toàn cầu, vì vậy Trung Quốc đã chuyển sang sử dụng hạt nhân như một cách để nhanh chóng sản xuất số lượng lớn năng lượng sạch.

Một lý do cho sự thống trị của Trung Quốc là sự kiểm soát mạnh mẽ của chính phủ đối với lĩnh vực năng lượng và hầu hết nền kinh tế.

“Họ (Trung Quốc) đã xây dựng một ngành công nghiệp được nhà nước hỗ trợ và tài trợ, cho phép họ xây dựng nhiều tổ máy hạt nhân với chi phí thấp hơn. Họ không có bí quyết nào khác ngoài nguồn tài chính của nhà nước, chuỗi cung ứng được nhà nước hỗ trợ và cam kết của nhà nước trong việc xây dựng công nghệ”, chuyên gia Luongo nhận định.

Mỹ cố gắng giành lại ngôi vương

Theo các chuyên gia, Mỹ đang có những động thái để giành lại phần nào sự thống trị trước đây trong lĩnh vực hạt nhân.

“Mỹ nhận thấy mình đang ở thế bất lợi trong lĩnh vực xuất khẩu hạt nhân và đang cố gắng tái định vị mình để trở thành đối thủ lớn trong 15 năm tới”, ông Luongo nói với CNBC.

Mỹ đang cung cấp các khoản trợ cấp để duy trì hoạt động của một số nhà máy hạt nhân hiện có, bán một số lò phản ứng hạt nhân lớn cho Đông Âu. Nhưng quốc gia này đang đặt nhiều tham vọng vào việc mở rộng thị trường cho công nghệ lò phản ứng tiên tiến và mô-đun nhỏ cũng như xây dựng năng lực làm giàu nhiên liệu liên quan.

“Mỹ có thể bắt kịp nếu các công nghệ mới đang được phát triển ở đây – trên hết là các lò phản ứng mô-đun nhỏ và lò phản ứng vi mô, chứng tỏ được sự thành công về mặt kỹ thuật và thương mại, điều này hiện chưa chắc chắn”, ông Biongiorno nói.

Các lò phản ứng hạt nhân nhỏ ít tốn kém hơn vì chúng nhỏ hơn, nhưng cũng vì thiết kế mô-đun cho phép các bộ phận cấu thành được chế tạo trong nhà máy và lắp ráp tại chỗ. Quá trình đó nhanh hơn và rẻ hơn so với việc xây dựng từng lò phản ứng chỉ làm một lần.

Ngoài ra, chuyên gia Kotek thuộc Viện Năng lượng Hạt nhân cho biết các lò phản ứng mô-đun nhỏ rất phù hợp để cung cấp nhiệt cho các quy trình công nghiệp.

“Chính phủ Mỹ đang đổ hàng tỷ USD vào việc phát triển các lò phản ứng module nhỏ như NuScale và Westinghouse AP 300 với kỳ vọng rằng chúng rẻ hơn các lò phản ứng lớn và mở ra cơ hội xuất khẩu", ông Luongo nói.

Một phần trong nỗ lực tái khởi động ngành công nghiệp hạt nhân của Mỹ cũng là mong muốn trở thành nước xuất khẩu công nghệ lò phản ứng hạt nhân.

Ông Kotek phân tích: “Mỹ được công nhận rộng rãi là cung cấp công nghệ năng lượng hạt nhân hàng đầu thế giới, nhưng chỉ có những thiết kế tuyệt vời trên giấy là chưa đủ – hầu hết các quốc gia khác đều muốn thấy công nghệ đó được vận hành trước khi họ xem xét xây dựng nó ở nước họ.

Vì vậy, sẽ khôn ngoan hơn khi Mỹ khuyến khích việc tăng tốc xây dựng các hệ thống năng lượng hạt nhân thế hệ tiếp theo ngay tại quê nhà trước khi đưa các thiết kế đã được chứng minh ra thị trường toàn cầu và lấy lại vị thế là nước dẫn đầu thế giới trong việc xuất khẩu năng lượng hạt nhân”.

Các chuyên gia trong ngành cho biết cuộc đua giành vị trí dẫn đầu trong ngành công nghiệp hạt nhân quốc tế sẽ trở nên khốc liệt hơn khi nhu cầu về năng lượng sạch tiếp tục tăng cao.

Ông Kotek cho biết: “Chúng tôi và các đồng minh năng lượng hạt nhân thân cận của chúng tôi đang ở thời điểm mà tôi nghĩ chỉ là khởi đầu của một cuộc cạnh tranh khốc liệt để giành vị trí thống trị trên thị trường xuất khẩu năng lượng hạt nhân toàn cầu”.