Tràn lan kit xét nghiệm nước bọt, quảng cáo có cánh

Đánh vào tâm lý e ngại lấy mẫu xét nghiệm COVID-19 qua dịch tỵ hầu (họng miệng, họng mũi), nhiều trang mạng xã hội, website, sàn thương mại điện tử bày bán thoải mái các bộ kit xét nghiệm nước bọt.

Theo lời quảng cáo, người dùng chỉ cần ho hoặc khạc nhẹ và nhổ 4 lần nước bọt vào túi giấy màu trắng rồi đợi khoảng 10 phút là đã có kết quả xét nghiệm. Giá cũng khá "chát": 150.000 - 800.000 đồng/hộp.

Quảng cáo có cánh

"Không có phản ứng chéo, không đau, không khó chịu, dễ dàng thao tác tại nhà, không phải sợ đau đớn như phương pháp lấy dịch mũi, tốt cho người già và trẻ em, độ chính xác lên đến 99%, sản phẩm duy nhất được Bộ Y tế cấp phép...", đó là một trong hàng trăm lời mời trên khắp các trang mạng xã hội về bộ kit xét nghiệm nước bọt. Thực hư ra sao?

Chúng tôi liên hệ với một tài khoản có tên P.K. (ngụ TP Thủ Đức, TP.HCM), người này cho biết có sẵn rất nhiều loại kit xét nghiệm COVID-19 bằng nước bọt. Loại của Đức giá 160.000 đồng/hộp, nếu mua 5 hộp sẽ có giá 750.000 đồng; loại Sanicom có giá 170.000 đồng/hộp và 780.000 đồng/5 hộp. Có thể ship nhanh trong ngày ở tất cả các quận tại TP.HCM. Theo người bán hướng dẫn, chỉ cần cho mẫu thử nước bọt vào ống đựng dung dịch, lắc đều, sau đó nhỏ dung dịch vào khay thử, chờ 10 - 15 phút sẽ có kết quả.

Tại nhóm chuyên mua bán kit xét nghiệm, số lượng thành viên đã lên đến 73.000 người, các loại kit xét nghiệm nước bọt được quảng bá là hàng xách tay từ nhiều nơi như Đức, Hàn Quốc, Trung Quốc...

Một website giới thiệu về sản phẩm trang thiết bị y tế cũng công khai bán đủ loại kit xét nghiệm, trong đó có bộ kit xét nghiệm nước bọt PCL xét nghiệm nhanh cho kết quả, độ chính xác cao với đoạn clip quảng cáo hoành tráng "Là bộ kit test nước bọt duy nhất được cấp phép tại Việt Nam". Trên một số trang thương mại điện tử, việc đặt mua kit xét nghiệm COVID-19 bằng nước bọt càng dễ dàng hơn, cũng với đủ loại và giá cả 500.000 - 700.000 đồng/bộ 5 kit.

Độ chính xác kém

Theo tìm hiểu, các loại kit xét nghiệm nhanh được Bộ Y tế cấp phép chủ yếu là sử dụng phương pháp lấy mẫu dịch tỵ hầu. Hiện trong nước có 97 loại kit xét nghiệm COVID-19 đã được Bộ Y tế cấp phép, trong đó có 35 loại kit xét nghiệm RT-PCR và 39 loại kit xét nghiệm nhanh kháng nguyên, 23 loại kit xét nghiệm kháng thể.

Các kit xét nghiệm này nếu muốn được lưu hành, nhập khẩu trong nước bắt buộc phải được Bộ Y tế thẩm định và cấp phép. Hiện nay công nghệ xét nghiệm COVID-19 sử dụng nước bọt và công nghệ xét nghiệm quang học đã được thực hiện tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới trung ương 2, nhưng Bộ Y tế vẫn chưa triển khai rộng rãi.

PGS Trần Văn Ngọc, chủ tịch Liên chi hội Hô hấp TP.HCM, cho biết về nguyên lý kit xét nghiệm nhanh vùng dịch tỵ hầu và nước bọt cũng giống nhau. Tuy nhiên, loại nào cũng phải phụ thuộc vào chất lượng của kit, đồng thời những loại kit xét nghiệm nhanh hiện nay có độ nhạy khá thấp, chỉ khoảng 60%, vì vậy sẽ bỏ sót F0 nếu như âm tính giả. Do vậy đến nay các kit xét nghiệm nhanh chỉ mang tính chất sàng lọc, cần phải sử dụng thêm RT-PCR để xác định.

"Trước khi được đưa vào sử dụng và nhập các kit test này, Bộ Y tế phải kiểm định chất lượng bởi chất lượng của các loại test cực kỳ quan trọng. Nếu kit test đó chất lượng tốt sẽ có độ đặc hiệu và độ nhạy cao. Hiện nay, trên thị trường test nhanh kháng nguyên dùng qua mũi rất nhiều mà chất lượng không đồng đều. Các loại test nhanh kể cả test bằng nước bọt nếu không được kiểm định sẽ cho kết quả âm tính giả rất cao lên đến 40 - 50%. Đó là lý do để được công nhận F0, Bộ Y tế phải thực hiện RT-PCR", ông Ngọc cho biết.

PGS Đỗ Văn Dũng, trưởng khoa y tế công cộng, nguyên phó hiệu trưởng Trường ĐH Y dược TP.HCM, cho biết về cơ bản test nước bọt cũng được chia làm 2 loại: test nhanh kháng nguyên và test RT-PCR. Các công trình nghiên cứu quốc tế đã cho thấy test nhanh kháng nguyên và RT-PCR bằng nước bọt có độ đặc hiệu, độ chính xác rất kém, kém hơn so với lấy mẫu vùng tỵ hầu, do vậy nhiều nghiên cứu đã loại ra ngoài việc làm test nhanh kháng nguyên bằng nước bọt.

"Nhiều test nhanh kháng nguyên bằng nước bọt được rao bán hiện nay chủ yếu là test nước bọt có xuất xứ từ Trung Quốc có độ nhạy rất kém. Những sản phẩm này chưa được Bộ Y tế cho phép lưu hành, vì vậy người dân sử dụng sẽ dẫn đến nhiều nguy cơ", ông Dũng nói.

Ông Dũng cho biết thêm một số người như bị kích ứng mũi, dễ chảy máu cam, không thể lấy mẫu vùng tỵ hầu... họ bắt buộc phải lấy mẫu nước bọt tuy nhiên độ nhạy kém hơn. Về cơ chế test nhanh kháng nguyên bằng nước bọt, hiệu quả rất kém vì virus không nhân bản trong họng mà nhân bản trên tế bào đường hô hấp như mũi, tỵ hầu, phế quản. Khi lấy nước bọt, sẽ bị hòa loãng vì vậy nó chỉ phát hiện tạm thời nếu virus nhiều và độ nhạy rất thấp, dễ xảy ra sai sót.

"Bộ Y tế đến nay vẫn chưa cấp phép, khi mua các hàng trôi nổi trên mạng sẽ dẫn đến hàng đó là hàng giả, hàng kém chất lượng, việc sử dụng các test này có thể gây tâm lý chủ quan để lây lan dịch bệnh, rất nguy hiểm", ông Dũng nói.