TP.HCM: Vì sao tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên không thể về đích đúng hẹn?

Tuyến metro số 1 (Bến Thành- Suối Tiên) TP.HCM sẽ không thể khai thác thử nghiệm vào tháng 7/2024 như kế hoạch đề ra do vướng hàng trăm nội dung khiếu nại liên quan đến chi phí phát sinh.

Do đội chi phí phát sinh

Đáng chú ý, những nguyên nhân cơ bản bị chậm tiến độ được các cơ quan chức năng nêu ra xuất phát từ hàng trăm lá đơn khiếu nại của các nhà thầu về các chi phí phát sinh. Đáng nói, trong đơn thư khiếu nại, các nhà thầu yêu cầu chủ đầu tư chi trả thêm hàng nghìn tỉ đồng tiền chi phí phát sinh trong quá trình triển khai dự án.

Dự án metro số 1 dài 19,7km, gồm 2,6km đi ngầm và 17,1km đi trên cao. Tổng mức đầu tư sau khi được điều chỉnh là 43.700 tỷ đồng. Dự án có lộ trình đi qua các quận 1, Bình Thạnh, TP Thủ Đức (TP.HCM) và Dĩ An (Bình Dương).

Cụ thể, tại Dự thảo công văn báo cáo Thủ tướng và Bộ Ngoại giao về giải pháp tháo gỡ vướng mắc dự án metro số 1 (tuyến Bến Thành - Suối Tiên), Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP.HCM (MAUR - chủ đầu tư) gửi Sở Ngoại vụ TP đã nêu chi tiết những mâu thuẫn chưa thể giải quyết giữa chủ đầu tư, Liên danh Tư vấn NJPT và các nhà thầu Nhật Bản. Các vướng mắc này đã và đang làm chậm tiến độ hoàn thành của tuyến metro số 1.

Theo báo cáo của MAUR, căn cứ theo hợp đồng, nhà thầu Hitachi có trách nhiệm trình nộp dự thảo phạm vi công việc đối với hợp đồng phụ giữa 2 bên cho công tác bảo trì, bảo dưỡng chậm nhất 6 tháng trước thời điểm vận hành dự án. Chi phí cho công tác này đã được tính toán trong quá trình mời thầu, thương thảo đàm phán, thống nhất và ký kết trong hợp đồng (trong phần chi phí tạm tính). Tuy nhiên, nhà thầu Hitachi không đồng ý thực hiện và cho rằng khoản kinh phí này là tạm tính từ thời điểm ký hợp đồng năm 2013, không đủ để thực hiện công việc này theo nhu cầu hiện tại. Vì thế, phía nhà thầu không tiến hành thực hiện trong thời gian dài, mặc dù MAUR đã nhiều lần ra văn bản yêu cầu thực hiện từ năm 2022, cũng như làm việc trực tiếp với lãnh đạo của Hitachi Nhật Bản trong năm 2023.

Cũng theo MAUR, bên cạnh đó, trong hợp đồng quy định rõ nhà thầu có quyền hưởng quyền được kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng (Extension of Time - EoT) do các lỗi từ chủ đầu tư gây ra do chậm tiến độ, hoặc nhà thầu phải bồi thường thiệt hại do chậm trễ nếu việc chậm tiến độ là lỗi của nhà thầu. Song, do sự phức tạp của các khiếu nại về Extension of Time - EoT, các nguyên nhân gây kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng, xác định trách nhiệm của mỗi bên vẫn đang diễn ra và chưa xác định được thời điểm kết thúc. Mặt khác, việc xử lý, giải quyết và thương thảo với nhà thầu đòi hỏi nhiều thời gian để tính toán thời điểm gia hạn hợp đồng và các chi phí bồi thường một cách hợp lý nên hiện nay, MAUR vẫn chưa thể ban hành thời gian thực hiện hợp đồng - EoT và các chi phí có liên quan cho nhà thầu.

Trong bối cảnh đó, ngày 6/4/2023, nhà thầu Hitachi đã khởi kiện MAUR tại Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) với yêu cầu gia hạn thời gian hoàn thành ít nhất 2.773 ngày và chi phí bồi thường khoảng 527 tỉ đồng.

“Nguyên nhân, hợp đồng CP3 ghi thời gian hoàn thành là ngày 8/4/2018. Phía nhà thầu đang yêu cầu EoT là 4.124 ngày nhưng tư vấn chung NJPT đánh giá thời gian EoT mà nhà thầu Hitachi được hưởng chỉ là 2.161 ngày và Hitachi không đồng ý với kết quả trên. Không chỉ khởi kiện, đơn vị này còn đơn phương yêu cầu các chi phí phát sinh cho việc gia hạn thời gian hoàn thành. Tính đến hiện tại, các khiếu nại chi tiết tạm thời mà nhà thầu đệ trình có tổng chi phí vào khoảng 23,721 tỉ yen (tương đương gần 4.000 tỉ đồng). Mặc dù vậy, MAUR khẳng định các chi phí này không phản ảnh được những chậm trễ do nhà thầu gây ra”, MAUR nêu.

Ngoài vấn đề trên, MAUR cho biết dự án còn vướng mắc liên quan quá trình đào tạo nhân sự vận hành, công tác chạy thử. Dù đã quy định ở hợp đồng, các nội dung liên quan đào tạo, công tác chạy thử bị kéo dài do những tranh cãi và thoái thác công việc của Hitachi. Các nội dung này hiện chưa thống nhất.

"Dự án trải dài qua nhiều thời kỳ và giai đoạn, dẫn đến các tồn đọng kéo dài theo các năm mà chưa được giải quyết một cách dứt điểm. Hiện nay, tuyến metro số 1 đã chính thức hình thành 3 vụ kiện tranh chấp giữa chủ đầu tư - MAUR (bị đơn) với các nhà thầu chính (nguyên đơn) bao gồm 2 vụ kiện với Liên danh Sumitomo - Cienco 6 (Liên danh SCC) và 1 vụ kiện với nhà thầu Hitachi. Tổng số khiếu nại của các nhà thầu khoảng 300 khiếu nại với tổng giá trị khiếu nại khoảng hơn 30.000 tỉ đồng, chiếm khoảng 70% giá trị tổng mức đầu tư điều chỉnh (43.757 tỉ đồng)", báo cáo của MAUR nêu rõ.

Theo báo cáo của Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP.HCM (MAUR - chủ đầu tư): Tổng số khiếu nại của các nhà thầu khoảng 300 khiếu nại với tổng giá trị khiếu nại khoảng hơn 30.000 tỉ đồng, chiếm khoảng 70% giá trị tổng mức đầu tư điều chỉnh (43.757 tỉ đồng)",

Liên quan đến phát sinh các chi phí phát sinh, trao đổi với báo chí, đại diện lãnh đạo MAUR cho biết: Đối với phần chi phí cho công tác bảo trì, bảo dưỡng, UBND TP.HCM đã giao MAUR yêu cầu Hitachi phải có ý kiến chính thức có thực hiện nội dung này tuân thủ điều khoản hợp đồng hay không. Trên cơ sở đó, sẽ báo cáo cấp có thẩm quyền về việc thực hiện phương án thay thế (thuê ngoài một đơn vị đủ năng lực), đồng thời sẽ có biện pháp khiếu nại nhà thầu theo điều khoản hợp đồng. Đối với vụ kiện của nhà thầu Hitachi tại VIAC, các bên đang trong quá trình giải quyết, đến nay chưa có diễn biễn mới.

Cũng theo đại diện MAUR, xét trong bối cảnh phức tạp, chưa từng có tiền lệ đối với việc giải quyết các vụ kiện tranh chấp của dự án, cũng như các khó khăn, vướng mắc vượt ngoài thẩm quyền của chủ đầu tư, MAUR đề xuất TP kiến nghị Thủ tướng đề nghị phía Nhật Bản quan tâm, hỗ trợ, trong đó có các trao đổi, tác động nhà thầu sớm hoàn thành công việc để đưa tuyến metro vào khai thác thương mại. Hiện nay, UBND TP đã chỉ đạo chủ đầu tư phối hợp tư vấn chung và nhà thầu thống nhất phương án xử lý, triển khai dự án theo kế hoạch. Các bên sẽ phối hợp rà soát, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của dự án và chủ đầu tư.

Trước đó, Ông Yamada Takio - Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Nhật Bản tại Việt Nam đã có công hàm gửi Chủ tịch UBND TP.HCM Phan Văn Mãi phản hồi nội dung về tiến độ và một số vướng mắc của tuyến metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên).

Theo nội dung công hàm, Đại sứ Yamada Takio cho rằng, tuyến metro số 1 là biểu tượng rất có ý nghĩa cho mối quan hệ ngoại giao tốt đẹp giữa 2 quốc gia và việc hoàn thành đưa vào vận hành dự án này sẽ là một cột mốc đặc biệt trong quá trình phát triển của TP.HCM. Với ý nghĩa như vậy, ngay sau cuộc họp với UBND TP.HCM và Bộ Ngoại giao ngày 16/4, đích thân Đại sứ Yamada đã gặp và trao đổi với lãnh đạo Công ty Hitachi ở Tokyo, lãnh đạo các nhà thầu, tư vấn của Nhật Bản xây dựng tuyến metro số 1 và các bên cũng đều có nhận thức chung nhằm đẩy nhanh tiến độ, đồng thời tìm cách tháo gỡ khó khăn vướng mắc bên cạnh phải đảm bảo chất lượng cũng như an toàn cao nhất cho dự án. Do đó, đến hết tháng 7, công tác thử nghiệm của toàn dự án mới hoàn thành, tháng 8 - 9 thực hiện công tác đào tạo, tháng 10 - 11 sẽ tiến hành công tác vận hành khai thác thử (trial run) và đầu tháng 12 sẽ bàn giao cho phía Việt Nam để phục vụ công tác nghiệm thu, thẩm định cấp chứng nhận an toàn hệ thống theo quy định của pháp luật Việt Nam.