Tình báo Mỹ “đau đầu” giải mã Tổng thống Putin trong khủng hoảng Nga-Ukraine

Hiểu được ý định của bất kỳ nhà lãnh đạo quốc gia nào là việc rất khó, nhưng với Tổng thống Nga Vladimir Putin, người từng là điệp viên KGB, điều này còn đặt ra một thách thức lớn hơn.

Giải mã cựu điệp viên KGB

Vào giai đoạn Mỹ cáo buộc Nga can thiệp cuộc bầu cử tổng thống vào năm 2016, Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) có một vũ khí bí mật, đó là một điệp viên có thể tiếp cận vòng trong của Tổng thống Putin, để thông báo cho Washington về cách nhà lãnh đạo Nga đang suy nghĩ về bước đi tiếp theo.

Điệp viên đó đã bị trục xuất khỏi Nga vào năm 2017, khiến Mỹ gần như bị “mù thông tin” về suy nghĩ của ông Putin trong một thời gian. Hiện tại, sau 5 năm xây dựng lại quyền tiếp cận các quan chức cấp cao nhất của Điện Kremlin, các cơ quan tình báo Mỹ đang phải đối mặt với một thử thách khó khăn hơn, đó là giải mã xem liệu ông Putin có sử dụng hơn 150.000 binh lính gần biên giới với Ukraine để thực hiện một cuộc tấn công, hay chỉ là đòn bẩy cho giải pháp ngoại giao?

Theo một quan chức Mỹ, tính toán của ông Putin có thể sẽ thay đổi khi ông cân nhắc những tổn thất của cuộc tấn công và đánh giá những gì có thể đạt được thông qua đàm phán. Một số quan chức lưu ý rằng, Tổng thống Putin sẽ chờ đến thời điểm cuối cùng mới đưa ra quyết định và thường đánh giá lại các lựa chọn.

Không có gì ngạc nhiên khi các quan chức Mỹ sẽ không tiết lộ làm cách nào họ biết Tổng thống Putin đang nghĩ gì, do điều này giúp bảo toàn nguồn tin.

Hiểu được ý định của bất kỳ nhà lãnh đạo quốc gia nào là việc rất khó, nhưng với Tổng thống Nga Vladimir Putin, người từng là điệp viên Ủy ban an ninh quốc gia Liên Xô (KGB), điều này còn đặt ra một thách thức lớn hơn. Ông Putin tránh dùng các thiết bị điện tử, đôi khi cấm ghi chép trong cuộc họp, kín tiếng với các trợ lý và có giới hạn về mức độ một cơ quan tình báo có thể tìm hiểu về ý định và suy nghĩ của ông.

“Về cơ bản, chúng ta không hiểu Tổng thống Putin suy nghĩ điều gì, nên chúng ta không thể dự đoán tất cả những điều này sẽ xảy ra như thế nào”, Julianne Smith, Đại sứ Mỹ tại NATO, nói hôm 15/2.

Một quan chức cấp cao của Mỹ đã gặp những người đồng cấp Nga với nỗ lực xoa dịu cuộc khủng hoảng hiện tại cho biết, gần đây phái đoàn Mỹ có cảm giác các đại diện của Nga có quan điểm cứng rắn vì họ cũng không biết hành động tiếp theo của ông Putin.

Các quan chức Mỹ đang nghiên cứu thông tin tình báo, bao gồm cả các phân tích và tài liệu thô, để cố gắng trả lời một câu hỏi quan trọng: Ông Putin đánh giá khả năng thành công của mình như thế nào?

Giới chức Mỹ và Anh đều nói rằng yếu tố chính trong các phân tích của họ là đã có sự thay đổi trong đánh giá của ông Putin về vị thế của nước Nga trên thế giới. Sau khi chi mạnh tay cho quân sự, Tổng thống Putin tin rằng Nga đang ở vị trí mạnh nhất kể từ khi Liên Xô tan rã để gây áp lực cho Ukraine và phần còn lại của châu Âu. Dự trữ tài chính của Nga đã cải thiện đáng kể khả năng đối phó với các lệnh trừng phạt nước này của phương Tây.

Gần đây, Nga hưởng lợi khi giá dầu khí đốt và dầu mỏ tăng cao, và ông Putin dường như nhận ra rằng nếu nguy cơ xảy ra một cuộc tấn công càng cao thì giá dầu sẽ càng tăng.

Khi Đức và các quốc gia khác ngần ngại trong việc thay thế nguồn năng lượng từ Nga do chi phí quá cao, một số nhà lãnh đạo châu Âu mong chờ đàm phán một giải pháp mà không cần phải áp đặt các lệnh trừng phạt.

Bên cạnh đó, ông Putin cũng có lợi thế về thời gian. Ông không phải đối mặt với các cử tri trong cuộc bầu cử trong 2 năm rưỡi nữa. Điều này cho phép Tổng thống Nga có thể phục hồi sự ủng hộ nếu có bất kỳ chỉ trích trong nước nào có thể nổ ra do Moscow bị trừng phạt.

Mặc dù có sự đồng tình về những phân tích trên, các cựu quan chức tình báo cảnh báo rằng cần cảnh giác với những động thái tiếp theo của một nhà lãnh đạo như ông Putin.

Mỹ có thể đã có thông tin tình báo về kế hoạch tấn công của quân đội Nga, nên đã dự đoán được việc Moscow tập hợp lực lượng ở biên giới vài tuần trước khi điều này xảy ra. Tuy nhiên, Mỹ đã nhiều lần bị ông Putin gây bất ngờ, từ quyết định sáp nhập Bán đảo Crimea đến việc triển khai lực lượng tới Syria.

Tổng thống Nga Vladimir Putin

Không lâu sau khi Giám đốc CIA William J. Burns đến thăm Moscow vào tháng 11/2021 để cảnh báo Nga không tấn công Ukraine, các trợ lý của ông Biden đã đưa ra một kế hoạch can dự liên tục, thiết lập một loạt các cuộc đàm phán ở Brussels và Geneva với nhiều cấp độ khác nhau, với niềm tin rằng trong lúc Nga bày tỏ bất bình và đưa ra các yêu cầu, họ sẽ không có ý định tấn công.

Paul Kolbe, người giám sát việc thu thập thông tin tình báo Nga cho CIA trong nhiều năm, cho biết, “thuyết phục họ nói chuyện là một cách để cố gắng tìm ra những gì họ muốn”.

Ông Putin thường sử dụng thông tin như một vũ khí, giữ lời khuyên cho riêng mình và không tiết lộ các chi tiết về kế hoạch với các trợ lý thân cận.

Khi ông Burns đến thăm Moscow, ông đã cung cấp chi tiết về những gì Mỹ đã biết về kế hoạch quân sự của Nga. Các tiết lộ từ ông dường như khiến một số quan chức Nga mất cảnh giác, như thể chính họ cũng không biết nhiều về kế hoạch của ông Putin, theo một quan chức Mỹ am hiểu vấn đề.

“Ông Putin không phải là một người thích chia sẻ. Ông ấy là một điệp viên, vì vậy ông được đào tạo không phải để chia sẻ mà để khai thác và điều khiển người khác”, Beth Sanner, cựu quan chức tình báo Mỹ, cho biết.

Tuy nhiên, các cựu quan chức tình báo nói rằng thông tin về Nga tại CIA vẫn có ích, với rất nhiều nhà phân tích và nhân viên phụ trách hồ sơ đã cống hiến sự nghiệp của họ để nghiên cứu về ông Putin. Các cựu quan chức cho biết, việc ông Putin nắm quyền lâu cũng mang lại những lợi thế nhất định trong việc tìm hiểu về ông.

Marc E. Polymeropoulos, cựu quan chức CIA giám sát các hoạt động ở châu Âu và Nga, cho biết, có những giới hạn đối với những điều mà chính phủ yêu cầu cơ quan tình báo thực hiện. Họ có thể đưa ra cảnh báo, nhưng khó có thể làm nhiều hơn.

“Tình báo không nhất thiết phải dự đoán được ngày giờ. Cộng đồng tình báo đã làm khá tốt trong việc cung cấp cho các nhà hoạch định chính sách nhận thức tình huống tuyệt vời để họ phát triển các chính sách nếu Nga làm theo cách này hay cách khác. Đó là những gì tình báo thực hiện. Yêu cầu nhiều hơn thế sẽ là điều khó khăn”, ông Polymeropoulos nói./.