Thỏa thuận Mỹ - Trung giai đoạn 1 và rủi ro bất ngờ đối với Đông Nam Á

Sau hai năm xen kẽ giữa các đợt leo thang căng thẳng và giai đoạn trầm lắng tạm thời, Mỹ và Trung Quốc đã ký thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 vào ngày 15/01/2020. Các phát ngôn chính thức của chính phủ ở cả hai nước đều đánh giá cao việc ký kết thỏa thuậ

Thành tựu chính của thỏa thuận giai đoạn một dường như đang làm dịu đi sự không chắc chắn của việc leo thang thuế quan hơn nữa, với cả hai bên đồng ý hủy bỏ việc tăng thuế. Nhưng thỏa thuận không xóa bỏ thuế quan hiện có đối với hơn 500 tỷ USD thương mại song phương Mỹ-Trung. Các cuộc thảo luận về các vấn đề nhức nhối nhất như trợ cấp của nhà nước đã được đưa ra và để lại cho thỏa thuận "giai đoạn hai" trong tương lai.

Các nhà quan sát thương mại cũng đưa ra quan ngại về thành phần mua hàng của thỏa thuận yêu cầu Trung Quốc mua thêm 200 tỷ USD các sản phẩm Mỹ trong hai năm tới. Toàn văn thỏa thuận liệt kê cụ thể khoảng 549 sản phẩm cho Trung Quốc mua từ Mỹ - bao gồm các sản phẩm liên quan đến nông nghiệp, sản xuất và năng lượng. Một số trong những lo ngại này xoay quanh khả năng Trung Quốc thực hiện tốt các cam kết tăng cường mua hàng từ Mỹ trong bối cảnh các mục tiêu mua hàng cao của Mỹ và rủi ro gia tăng đối với tăng trưởng kinh tế Trung Quốc. Nhưng có lẽ mối quan tâm nghiêm trọng hơn nằm ở sự thay đổi của Mỹ đối với thương mại, buộc các yêu cầu nhập khẩu của Trung Quốc đối với các thỏa thuận thương mại có nguy cơ vi phạm các quy tắc thương mại toàn cầu, làm méo mó và chuyển hướng thương mại thế giới.

Rủi ro méo mó và chuyển hướng thương mại là mấu chốt của vấn đề. Kiểu méo mó và chuyển hướng này có nguy cơ tạo ra nguồn cơn ảm đạm mới cho các nhà xuất khẩu ở Đông Nam Á, vì sự gia tăng hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc từ Mỹ có thể sẽ phải trả giá bằng các nước khác trong khu vực. Phân tích gần đây cho thấy, các nhà xuất khẩu nông nghiệp như Brazil, Liên minh châu Âu, Australia và New Zealand có thể thấy nhu cầu nông nghiệp của Trung Quốc giảm khi họ mua nhiều sản phẩm của Mỹ. Tương tự, các nguồn hàng sản xuất ngoài Mỹ như Liên minh châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc cũng có thể bị ảnh hưởng, trong khi các sản phẩm liên quan đến năng lượng trong danh sách mua hàng có thể sẽ ảnh hưởng đến các nhà xuất khẩu hàng hóa ở vùng Vịnh cũng như Australia.

Trong số các nền kinh tế xuất khẩu chính trong khu vực Đông Nam Á, ước tính cho thấy Malaysia vẫn là quốc gia có tỷ lệ tiếp xúc cao nhất. Khoảng 52,7 tỷ USD, tương đương khoảng 83% hàng xuất khẩu của Malaysia sang Trung Quốc là các sản phẩm tương tự như 549 sản phẩm được liệt kê trong thỏa thuận thương mại giai đoạn một và do đó có nguy cơ mất thị phần cho các nhà sản xuất Mỹ. Xuất khẩu của Malaysia gồm bốn loại có thể dễ bị tổn thương nhất - điện tử và các bộ phận và thiết bị điện; thực phẩm và các sản phẩm liên quan đến đồ uống; hóa chất công nghiệp và kim loại, và các sản phẩm liên quan đến năng lượng như dầu mỏ và dầu cọ. Nhìn sâu hơn vào các loại sản phẩm cụ thể - và lọc các sản phẩm Mỹ có thị phần khá lớn - dữ liệu chỉ ra rằng xuất khẩu các hợp chất hóa học của Malaysia như kim loại đất hiếm, hợp chất lưu huỳnh hữu cơ, rượu ethyl và axit dường như rất dễ bị ảnh hưởng. Các sản phẩm liên quan đến thực phẩm như dầu thực vật, ca cao và các sản phẩm cà phê và bánh kẹo đường cũng có nguy cơ.

Philippines và Singapore là những nền kinh tế mở cửa nhiều nhất ở Đông Nam Á, với 82% và 66% xuất khẩu sang Trung Quốc bị ảnh hưởng bởi thỏa thuận thương mại giai đoạn một. Tại Philippines, các sản phẩm có nguy cơ chủ yếu là các mặt hàng nông sản như dừa, trái cây và các loại hạt. Tại Singapore, các sản phẩm có nguy cơ bao gồm tủ lạnh và ổ đĩa, hóa chất công nghiệp như phenol, dầu mỏ và các hợp chất hữu cơ. Việt Nam và Thái Lan có mức độ tiếp xúc tương đối khiêm tốn hơn, với ít hơn 65% hàng xuất khẩu sang Trung Quốc bị ảnh hưởng bởi thỏa thuận giai đoạn một. Tuy nhiên, các nhà xuất khẩu ngũ cốc, rau và các sản phẩm cá của Việt Nam nên cảnh giác, cũng như các nhà xuất khẩu hóa chất công nghiệp và các sản phẩm rau của Thái Lan.

Trong khi thỏa thuận giai đoạn một làm giảm bớt những lo lắng xung quanh sự leo thang thương mại hơn nữa giữa Mỹ và Trung Quốc, đồng thời cũng mang lại những rủi ro mới và những ẩn số mới. Trong mọi trường hợp, chủ nghĩa bảo hộ thương mại và thuế quan đã trở thành những điều bình thường mới. Kể từ đầu năm nay, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã mở rộng thuế quan an ninh quốc gia Mục 232 đối với thép và nhôm nhập khẩu, thiết lập một quy tắc cho phép Mỹ áp dụng thuế quan đối với hàng xuất khẩu từ bất kỳ nước nào thao túng tiền tệ, và hiện đang xem xét rút khỏi Hiệp định mua sắm chính phủ của WTO.