Thỏa thuận Israel-UAE: “Hoa nở trên sa mạc” hay liên minh ngầm chống Iran?

Thỏa thuận hòa bình giữa Israel và UAE liệu có thực sự là tín hiệu tích cực cho khu vực hay chỉ là “cái cớ” để thành lập liên minh ngầm chống Iran?

“Hoa nở trên sa mạc”

Israel và Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) đã nhất trí sẽ bắt đầu bình thường hóa quan hệ trong một thỏa thuận do Tổng thống Mỹ Donald Trump làm trung gian hòa giải và được chính ông khen ngợi là một bước đột phá giữa 2 quốc gia này.

Đây là thỏa thuận thứ 3 giữa Israel với một quốc gia trong thế giới Arab và là thỏa thuận đầu tiên giữa Israel và quốc gia vùng Vịnh UAE. Theo thỏa thuận hòa bình Israel - UAE, Israel nhất trí tạm dừng các kế hoạch sáp nhập khu định cư Bờ Tây dự kiến diễn ra vào mùa hè này, mặc dù Thủ tướng Benjamin Netanyahu cho biết, ông vẫn cam kết sẽ tiến hành việc sáp nhập này trong tương lai.

Phát biểu trong cuộc họp báo tối 13/8, Thủ tướng Israel đã gọi đây là "buổi tối lịch sử mở ra một chương mới trong quan hệ giữa Israel và thế giới Arab", đồng thời miêu tả cả Israel và UAE, những quốc gia ngày càng phát triển trên thế giới, sẽ "biến sa mạc khô cằn thành vùng đất nở hoa".

Về phần mình, Thái tử UAE Mohammed bin Zayed chỉ tuyên bố trên Twitter rằng: "Một thỏa thuận đạt được sẽ ngăn cản hành vi của Israel trong việc sáp nhập các vùng lãnh thổ Palestine. UAE và Israel cũng nhất trí sẽ hợp tác và thiết lập một lộ trình nhằm xây dựng quan hệ song phương".

Giữa lúc các nhà chức trách UAE bày tỏ lo ngại về các động thái sáp nhập của Israel, Ngoại trưởng UAE đã gọi đây là "một quả bom hẹn giờ" mà họ đã tháo kíp nổ thành công.

Chính Tổng thống Trump cũng nhận định với báo giới tại phòng Bầu Dục rằng: "Thỏa thuận này là một bước tiến đáng kể trong việc xây dựng khu vực Trung Đông hòa bình, an ninh và thịnh vượng hơn. Bây giờ, lớp băng đã bị phá vỡ. Tôi mong đợi sẽ có nhiều nước Arab và Hồi giáo sẽ thực hiện theo sự dẫn dắt của UAE".

Ngày đen tối của Palestine

Mặc dù thỏa thuận giữa Israel và UAE được khen ngợi là một thỏa thuận "lịch sử", "đột phá" hay thỏa thuận "hòa bình vì hòa bình" nhưng trên thực tế, đây không phải là một thỏa thuận khiến các bên "cùng vui".

Ahmad Majdalani, một thành viên thuộc Ủy ban Điều hành Tổ chức Giải phóng Palestine nhận định: "Đây là một ngày đen tối trong lịch sử của Palestine. Thỏa thuận này là sự dịch chuyển của thế giới Arab. Người dân Palestine không cho bất kỳ ai quyền được đưa ra nhượng bộ với Israel để đổi chác vì bất kỳ điều gì".

Aaron David Miller, người từng là nhà đàm phán hòa bình Trung Đông hiện làm việc tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình thì cho rằng đây là một thỏa thuận "thắng-thắng-thắng-thua" khi nó đem đến chiến thắng về ngoại giao cho UAE, ông Netanyahu và Tổng thống Trump và bên thua cuộc là Palestine.

Thỏa thuận hòa bình này đã trao cho Tổng thống Trump một bước đột phá được chào đón nồng nhiệt giữa bối cảnh ông đang đau đầu đối phó với đại dịch Covid-19, sự suy thoái kinh tế trong nước và bị đối thủ tranh cử Tổng thống Joe Biden dẫn trước.

Chuyên gia Miller cho rằng: "Những người thua ở đây là người dân Palestine, những người chứng kiến thế giới Arab đang xích lại gần Israel, ưu ái cho ông Netanyahu để phớt lờ người dân Palestine và làm suy yếu lợi ích của Palestine".

Daoud Kuttab, một nhà báo Palestine đánh giá thỏa thuận hòa bình trên thực sự đã bị tất cả các bên làm quá lên.

"UAE đã sẵn sàng để bình thường hóa quan hệ và việc sáp nhập bị trì hoãn. Không có ai là người chiến thắng bất kể đôi khi chúng ta sẽ nghe nói về việc này. UAE đã phá vỡ kế hoạch hòa bình Arab mà không đạt được bất kỳ giá trị nào".

Trong khi đó, tại Israel, động thái trên diễn ra trong thời điểm nhạy cảm với Thủ tướng Netanyahu - người đang dẫn dắt một chính phủ liên minh chia rẽ và đối mặt với các cáo buộc tham nhũng.

Thỏa thuận này đã ngay lập tức vấp phải sự phản ứng dữ dội trong khu vực từ các bên có hệ tư tưởng đối lập. Một số người định cư của Israel và các đồng minh chính trị của họ đã thể hiện sự thất vọng khi ông Netanyahu từ bỏ kế hoạch sáp nhập khu bờ Tây.

Lời hứa sáp nhập, vốn giúp Thủ tướng Israel chiến thắng 3 cuộc bầu cử gần đây, nay lại đang khiến ông rơi vào tình thế ‘tiến thoái lưỡng nan” khi cố vấn cấp cao Nhà Trắng Kushner phản đối các động thái của ông khi chưa hợp tác với kế hoạch hòa bình chính thức của Tổng thống Trump.

Để trấn an dư luận trong nước, ông Netanyahu đã phát biểu trong cuộc họp báo hôm 13/8 rằng, sẽ không có sự thay đổi nào trong các kế hoạch của ông mà chỉ là do phía chính quyền Tổng thống Trump yêu cầu "tạm dừng việc sáp nhập". Nhà lãnh đạo Israel cũng khẳng định ông vẫn cam kết thúc đẩy kế hoạch sáp nhập nhưng phải được thực hiện dựa trên "sự hợp tác đầy đủ với Mỹ".

Liên minh ngầm chống Iran

Nếu hoàn tất thỏa thuận với Israel, UAE sẽ là nước thứ ba trong thế giới Arab bình thường hóa quan hệ với Israel, cùng với Ai Cập trong thỏa thuận hòa bình năm 1979, Jordan với thỏa thuận năm 1994. Động thái này có thể tái sắp xếp lại trật tự khu vực và có khả năng khiến các nước Arab khác "nối bước" thiết lập liên minh với Israel nhằm chống lại Iran giữa lúc kế hoạch sáp nhập của Thủ tướng Benjamin Netanyahu đã tạm dừng, ít nhất là trong thời điểm hiện nay.

Israel và UAE từ lâu vẫn duy trì mối quan hệ bí mật vì lợi ích của nhau và ý tưởng thiết lập quan hệ chính thức đã được đề xuất một vài lần trong năm qua. 2 bên đã chính thức tiến hành một cuộc trao đổi công khai sau 6 tuần đàm phán gián tiếp qua Jared Kushner, con rể Tổng thống Trump và là cố vấn cấp cao Nhà Trắng.

Theo các nhà phân tích Peter Baker, Isabel Kershner, David D. Kirkpatrick và Ronen Bergman nhận định trên New York Times, việc Israel và UAE bình thường hóa quan hệ cho thấy sự dịch chuyển về địa chính trị trong khu vực khi các nước Arab dòng Sunni ngày càng coi Iran là kẻ thù lớn hơn Israel, cũng như ít sẵn sàng hơn với việc tiến tới một nghị quyết nhằm giải quyết cuộc xung đột Israel - Palestine.

Mossad, cơ quan tình báo của Israel đã tập trung vào việc xây dựng mối quan hệ bí mật với các nước vùng Vịnh trong nhiều năm qua. Giám đốc cơ quan này, Yossi Cohen cũng thường xuyên gặp gỡ với những người đồng cấp từ UAE, Saudi Arabia, Qatar, Jordan và Ai Cập.

Quốc vương Oman Qaboos bin Said đã tổ chức một cuộc gặp cấp nhà nước với Thủ tướng Netanyahu do ông Cohen làm trung gian hòa giải mặc dù 2 nước này không có quan hệ ngoại giao chính thức. Đảo quốc Bahrain cũng tổ chức một cuộc họp báo do Nhà Trắng dẫn đầu vào năm ngoái nhằm khởi động kế hoạch của Tổng thống Trump về tiến trình hòa bình Israel - Palestine.

Hai quốc gia vùng Vịnh này có thể sẽ nối bước UAE trong việc đặt quan hệ ngoại giao chính thức với Israel. Các nhà phân tích nhận định Saudi Arabia, quốc gia giàu nhất thế giới Arab, nơi có 2 thánh địa linh thiêng của Hồi giáo là Mecca và Medina có thể cũng sẽ có động thái như trên nhưng sẽ không "tự do hành động" như UAE.

Khi UAE bắt đầu chuẩn bị thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức với Israel cách đây 1 năm, một cố vấn của Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman, đã tư vấn cho ông rằng, nước này nên đối xử với Israel bình đẳng giống như những nước láng giềng và hợp pháp hóa sự cư trú của người dân nước này tại Trung Đông, nhấn mạnh đến việc duy trì hòa bình nhưng cũng phải thay mặt người Palestine đưa ra yêu cầu trao đổi.

Nếu xét trên bề mặt, thỏa thuận hòa bình Israel – UAE dường như góp phần vào sự hòa bình và ổn định của khu vực khi tạm dừng động thái sáp nhập khu Bờ Tây của Tel Aviv. Tuy nhiên, đằng sau đó, thỏa thuận này lại phản ánh những toan tính chính trị riêng của các bên cũng như sự thay đổi về nhận thức và sự dịch chuyển về địa – chính trị của khu vực.

Dù vậy, giống như Thủ tướng Netanyahu so sánh, thỏa thuận này giống như hoa nở trên sa mạc khô cằn, việc những bông hoa này tiếp tục phát triển hay không hoàn toàn phụ thuộc vào thiện chí và sự “chăm sóc” của những bên “ươm mầm”./.

Theo Foreign Policy, New York Times,