Thỏa thuận giai đoạn một có đáp ứng được yêu cầu của Mỹ và Trung Quốc?

Trung Quốc đã cam kết tăng thu mua 200 tỷ USD hàng hóa xuất khẩu của Mỹ trong hai năm (lúc đó xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc tăng gần gấp đôi), bao gồm mua thêm 32 tỷ USD các mặt hàng nông sản Mỹ.

Theo phân tích của báo The Straits Times, cái gọi là thỏa thuận thương mại giai đoạn một giữa Mỹ và Trung Quốc được công bố vào giữa tháng 12/2019 là một bước đi thận trọng nhằm tiến tới việc tháo ngòi nổ một số căng thẳng thương mại đã âm ỉ từ lâu giữa hai nước.

Tuy nhiên, theo nhận định của một số chuyên gia kinh tế, thỏa thuận đình chiến mà Trung Quốc và Mỹ vừa đạt mặc được dù có thể giúp tạm thời ngăn chặn một tình huống nguy hiểm, nhưng vẫn cách xa các mục tiêu đàm phán của cả hai bên.

Mặc dù các chi tiết vẫn còn chưa rõ ràng, song các mục tiêu đàm phán của Mỹ dường như đã được hoàn thành trên mặt trận thương mại song phương, theo thông tin của Cơ quan Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) (nhưng không được phía Trung Quốc xác nhận).

Trung Quốc đã cam kết tăng thu mua 200 tỷ USD hàng hóa xuất khẩu của Mỹ trong hai năm (lúc đó xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc tăng gần gấp đôi), bao gồm mua thêm 32 tỷ USD các mặt hàng nông sản Mỹ.
Thỏa thuận đình chiến sâu rộng giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ có hiệu lực sau khi được ký kết vào tháng 1/2020, mô tả việc Trung Quốc gia tăng mua hàng hóa và dịch vụ của Mỹ, đồng thời đòi hỏi Bắc Kinh phải theo đuổi những cải cách trong lĩnh vực bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ, hàng rào phi thuế quan, dịch vụ tài chính và chính sách quản lý tiền tệ.

Đổi lại, Mỹ đồng ý không áp thuế 15% đối với hàng hóa trị giá 160 tỷ USD của Trung Quốc dự kiến được áp đặt vào ngày 15/12. Ngoài ra, Washington cũng cam kết giảm một nửa mức thuế 15% được áp đặt vào ngày 1/9 xuống còn 7,5%.
Một loạt yêu cầu khó khăn của Mỹ đối với Trung Quốc, có trong một bản ghi nhớ được chuẩn bị ngay từ đầu các cuộc đàm phán bao gồm giảm thâm hụt thương mại song phương. Tuy nhiên, các nhà đàm phán Mỹ đã nhấn mạnh ngay từ đầu rằng yêu cầu quan trọng hơn của họ là Trung Quốc phải cải cách cơ cấu để tạo sân chơi công bằng cho các công ty Mỹ.

Những yêu cầu này bao gồm cải thiện tình trạng bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, hủy bỏ yêu cầu chuyển giao công nghệ để được hoạt động tại Trung Quốc, bỏ các quy định cản trở xuất khẩu dịch vụ của Mỹ, tiếp cận thị trường cho đầu tư của Mỹ tại Trung Quốc và tăng cường bảo vệ đầu tư, giảm thuế của Trung Quốc, loại bỏ một số hàng rào phi thuế quan và cải thiện khả năng tiếp cận xuất khẩu nông sản của Mỹ vào Trung Quốc.

… có đáp ứng được sự kỳ vọng?

Trong khi đó, các chuyên gia kinh tế cho rằng mục tiêu đàm phán chính của Trung Quốc không chỉ dừng lại ở thỏa thuận giai đoạn một, mà là đưa mọi thứ trở lại nguyên trạng, tức là xóa bỏ tất cả thuế quan của Mỹ áp dụng theo Điều 301, loại bỏ mối đe dọa áp thuế quan mới và bình thường hóa việc đối xử với tập đoàn công nghệ Huawei.
Đối với phía Bắc Kinh, thỏa thuận giai đoạn một không đáp ứng các mục tiêu của nước này bởi một khác biệt rất lớn: Trong khi thuế quan đối với hàng hóa trị giá 160 tỷ USD của Trung Quốc vào tháng 12 sẽ không có hiệu lực và những khoản thuế bổ sung được áp đặt hồi tháng 9 đối với 120 tỷ USD hàng hóa của Trung Quốc sẽ giảm một nửa (từ 15% xuống còn 7,5%), tất cả các mức thuế khác vẫn sẽ giữ nguyên.

Mỹ nhấn mạnh rằng thuế quan vẫn còn được duy trì để đảm bảo rằng Trung Quốc phải tuân thủ thỏa thuận và giữ lại đòn bẩy cho giai đoạn đàm phán thứ hai.
Ngoài ra, một câu hỏi liên quan đến việc liệu Bắc Kinh có thực hiện tốt những cam kết của mình trong việc tăng cường nhập khẩu từ Mỹ lượng hàng hóa trị giá 200 tỷ USD trong vòng hai năm tới, tương đương mức năm 2017, trong đó có gia tăng nhập khẩu nông sản Mỹ lên 40-50 tỷ USD, hay không?

Trong quá khứ, nhập khẩu nông sản của Trung Quốc từ Mỹ chưa bao giờ vượt quá mức 30 tỷ USD. Nhiều nhà phân tích đã chỉ ra rằng do nền kinh tế Trung Quốc đang tăng trưởng chậm lại, những yêu cầu gia tăng nhập khẩu có thể là nhiệm vụ quá nặng nề mà Bắc Kinh khó thực hiện được.
Cùng với đó, những chương về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ, tự do hóa tài chính và chính sách quản lý tiền tệ cũng đặt ra các mục tiêu đầy tham vọng. Trong khi nhiều trong số này nằm trong lợi ích của Trung Quốc, sự tiến bộ của Bắc Kinh trong việc đáp ứng những mục tiêu này sẽ do Washington, chứ không phải bất kỳ cơ quan độc lập nào như Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), đánh giá.

Sự nhượng bộ của Chính quyền Tổng thống Trump đối với việc Bắc Kinh không tuân thủ thỏa thuận dường như là rất thấp. Như Đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer đã chỉ rõ, thỏa thuận này cần được thực hiện "ở mọi chi tiết".
Trung Quốc cũng cam kết chấm dứt việc yêu cầu các nhà đầu tư Mỹ hoạt động tại nước này phải chuyển giao công nghệ. Bắc Kinh cũng sẽ mở thêm thị trường tài chính cho các công ty Mỹ, nhưng điều này cũng phải phù hợp với các cải cách đã được công bố trước đây.

Họ cũng cam kết tránh sử dụng việc phá giá tiền tệ như một công cụ cạnh tranh, một thực tế đã chấm dứt từ lâu. Các điều khoản cụ thể được thiết kế để giải quyết tranh chấp trong vòng 90 ngày.

Tuy nhiên, dường như không có gì trong thỏa thuận này liên quan đến trợ cấp thông qua các doanh nghiệp nhà nước, chính sách công nghiệp (như chương trình Sản xuất tại Trung Quốc đến năm 2025) và các cam kết tiếp cận thị trường dường như chỉ giới hạn trong lĩnh vực tài chính.
Có thể nói, bất kỳ điều gì được coi là sự không tuân thủ của Bắc Kinh khi đó sẽ bị đáp trả bằng việc Mỹ áp đặt lại các mức thuế quan. Nói tóm lại, phần lớn những gì đã đạt được trong thỏa thuận giai đoạn một có thể bị đảo ngược.

Bởi vậy, mặc dù thỏa thuận này đáng được hoan nghênh, nhưng nó chỉ là một bước tiến mang tính thăm dò. Theo như diễn giải của Tổng Giám đốc Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) Kristalina Georgieva, điều mà thế giới đang có là một sự đình chiến về thương mại, nhưng điều mà thế giới cần là một sự hòa bình về thương mại./.