'Thị trường xăng dầu mang tính độc quyền nhóm, chưa phù hợp với luật cạnh tranh'

Chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng việc Nhà nước quy định giá cơ sở, từ đó xác định giá bán lẻ, trong khi doanh nghiệp đầu mối nắm quyền quyết định rồi mới đến lượt phân phối, bán lẻ. Điều này mang tính độc quyền nhóm, chưa phù hợp với luật cạnh tranh.

Tại toạ đàm “Kinh doanh xăng dầu và bài toán đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia”, TS. Vũ Đình Ánh, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường - giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng vấn đề lớn nhất của thị trường xăng dầu hiện nay là sự xung đột lợi ích giữa các khâu đầu mối - phân phối - bán lẻ, đây là điều cần phải khắc phục ngay dù sửa hay không sửa Nghị định 83, 95.

Chuyên gia Vũ Đình Ánh đặt vấn đề rằng hệ thống kinh doanh xăng dầu hiện nay có thực sự ổn khi chúng ta luôn đề cập đến ba bộ phận đầu mối – phân phối – bán lẻ mà bỏ quên hai nhà máy lọc dầu Nghi Sơn và Dung Quất, hai đơn vị sản xuất 70% nguồn cung xăng dầu.

Do vậy, ông cho rằng hệ thống kinh doanh xăng dầu chỉ nên có hai bộ phận là đầu mối và phân phối, khi nhìn nhận lại vai trò của từng bộ phận, chúng ta sẽ tư duy khác.

Ngoài ra, TS. Vũ Đình Ánh cũng chỉ ra thêm một vấn đề khác là sự lầm tưởng giữa giá và chiết khấu. Quy định về chiết khấu hiện nay đang vô hình chung coi doanh nghiệp bán lẻ nằm trong chuỗi của đầu mối, phụ thuộc đầu mối. Dù luật gọi mối liên hệ giữa doanh nghiệp đầu mối và bán lẻ là quan hệ dân sự, doanh nghiệp bán lẻ có thể tiếp cận nhiều đầu mối, nhưng thủ tục pháp lý rất phức tạp nên thực chất vẫn là đại lý độc quyền.

Do vậy, chuyên gia cho rằng phải đảm bảo tính độc lập của bên phân phối, không bàn về chiết khấu nữa, thay vào đó tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận thị trường, kinh doanh trên thị trường.

Ngoài ra, cơ quan có thẩm quyền phải xem xét thêm quyền ra khỏi thị trường đối với bên phân phối. Doanh nghiệp lỗ thì có quyền được ra khỏi thị trường.

“Chúng ta không có thị trường xăng dầu vì chúng ta can thiệp rất nhiều. Chúng ta xác định giá cơ sở, từ đó xác định giá bán lẻ, đầu mối nắm quyền quyết định, còn lại bao nhiêu phía dưới điều chỉnh. Điều này mang tính độc quyền nhóm, chưa phù hợp với luật cạnh tranh”, TS. Vũ Đình Ánh nói.

Chuyên gia dẫn chứng hiện nay cơ quan quản lý đưa ra mức trần để các doanh nghiệp điều chỉnh cho phù hợp để cạnh tranh với nhau. Tuy nhiên những năm qua, không ai cạnh tranh giá cả, mà nghiễm nhiên lấy mức trần.

Nghị định 95 quy định công khai rõ ràng về công thức xác định giá, tuy nhiên quy định vẫn đứng về phía doanh nghiệp đầu mối, chưa tính đến quyền của bên phân phối. Do vậy, ông Vũ Đình Ánh cho rằng giá bán lẻ phải căn cứ vào tính chất hàng hoá - đó là xăng dầu, đồng thời các quy định phải tạo được tính độc lập cho bên phân phối, giảm sự phụ thuộc vào đầu mối.

Một đề xuất khác được ông Vũ Đình Ánh đưa ra là các thương nhân phân phối không chỉ có quyền tiếp cận đầu mối, mà còn cần có quyền tiếp cận lẫn nhau. Hiện nay, quyền và nghĩa vụ của thương nhân phân phối chưa được quan tâm đúng mức nên khi thị trường có vấn đề chỉ có phân phối “chịu trận”.

Còn theo quan điểm của PGS TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, muốn điều tiết thị trường xăng dầu tốt cần phải gắn giá cả với cạnh tranh tự do, tuy nhiên thực tế thì nhiều quy định đang làm cho khái niệm kinh doanh tự do bị thu hẹp lại, điển hình như giá trần.

“Quy định giá trần đã ảnh hưởng tới khái niệm chiết khấu, tạo ra vị thế độc quyền, nên có một số nhóm bị ảnh hưởng. Đã có giá trần còn giao cho doanh nghiệp đầu mối quyền định giá chiết khấu gây vỡ thị trường xăng dầu”, PGS. TS Trần Đình Thiên nói.

Chuyên gia Trần Đình Thiên cho rằng Chính phủ hoàn toàn có thể điều hành giá xăng dầu thông qua thuế, giảm thuế thì giảm giá và có thể can thiệp trong ngắn hạn. Nếu có các cú sốc lớn, Chính phủ có thể dùng quỹ dự trữ xăng dầu (không phải dùng tiền) bảo đảm nền kinh tế không bị sụp đổ. Đây là cách can thiệp thông qua giá và nguồn cung.

Tại tọa đàm, ông Trần Đình Thiên đề nghị ông Trần Duy Đông, Vụ trưởng Vụ thị trường trong nước rà soát lại các vấn đề thị trường bởi điều kiện thực tế hiện nay không đủ cho doanh nghiệp hoạt động.

Việc loại bỏ những quy định kìm hãm thị trường sẽ là cơ hội thay đổi hệ thống cơ chế, giúp nền kinh tế phát triển lên nấc cao hơn. Cơ quan quản lý cần bảo đảm điều kiện cạnh tranh như điều kiện gia nhập và rút khỏi thị trường theo nghĩa thực.