Thị trường trái phiếu sẽ đi vào chiều sâu

Năm 2021 nền kinh tế gặp nhiều khó khăn thách thức, nhưng lại là năm thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) khá sôi động, “thăng hoa” với tổng nguồn vốn huy động được đạt khoảng 500 nghìn tỷ đồng tăng khoảng gần 36% so với năm 2020. Kết quả này không c

Một năm… bùng nổ

Đánh giá thị trường TPDN, đặc biệt là TPDN riêng lẻ trong 2021, bà Vũ Thị Thúy Ngà, Phó Tổng giám đốc HNX dùng cụm từ “thực sự bùng nổ” khối lượng TPDN phát hành riêng lẻ chiếm 94,5%, còn lại 5,5% là TPDN phát hành ra công chúng. Các TCTD và doanh nghiệp bất động sản là các nhà phát hành lớn nhất trên thị trường chiếm lần lượt khoảng 34% và 27,7% tổng khối lượng phát hành, còn lại là các doanh nghiệp thương mại, dịch vụ, sản xuất và công ty chứng khoán.

Về cơ cấu nhà đầu tư, các công ty chứng khoán và ngân hàng thương mại là các nhà đầu tư chính trên thị trường sơ cấp, tỷ trọng mua TPDN riêng lẻ của nhà đầu tư cá nhân giảm so với năm 2020. Nguyên nhân được Bộ Tài chính cho biết là, Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp và các nghị định về phát hành TPDN đã quy định rõ chỉ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp được mua và giao dịch TPDN phát hành riêng lẻ. Tuy nhiên, trên thị trường thứ cấp, tỷ lệ nắm giữ của các nhà đầu tư cá nhân vẫn rất cao. Trong cơ cấu các nhà đầu tư nhỏ có tới 99% là nhà đầu tư trong nước, số lượng nhà đầu tư nước ngoài rất ít. Toàn bộ thị trường TPDN riêng lẻ đang được giao dịch qua các tổ chức tư vấn.

Như vậy, mặc dù tỷ lệ trái phiếu có tài sản đảm bảo cao nhưng theo Bộ Tài chính thực tế chất lượng tài sản đảm bảo chủ yếu là các dự án, tài sản hình thành trong tương lai hoặc cổ phiếu của doanh nghiệp. Giá trị của các tài sản này thường không định giá được chính xác hoặc có biến động mạnh theo diễn biến thị trường; theo đó, trường hợp thị trường bất động sản hoặc TTCK có biến động, giá trị tài sản đảm bảo có thể không đủ để thanh toán gốc, lãi trái phiếu. Bên cạnh đó, tài sản đảm bảo của trái phiếu có thể dùng để bảo đảm cho các khoản vay, khoản phát hành trái phiếu khác của doanh nghiệp do đó có thể gây rủi ro cho nhà đầu tư.Tuy nhiên qua công tác quản lý giám sát, Bộ Tài chính cho rằng, thị trường TPDN vẫn tiềm ẩn một số rủi ro, cần giám sát chặt chẽ để thị trường phát triển lành mạnh. Trong số các TPDN phát hành riêng lẻ các tháng đầu năm 2021, TPDN có tài sản đảm bảo chiếm 50,9%; trái phiếu không có tài sản đảm bảo chiếm 49,1% (trong đó trái phiếu do các TCTD và CTCK phát hành chiếm 76%). Trong số 300 doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ trong các tháng đầu năm 2021, 207 doanh nghiệp phát hành trái phiếu có tài sản đảm bảo. Tài sản đảm bảo của trái phiếu chủ yếu là bất động sản, chứng khoán, chương trình, dự án.

Hoàn thiện khung khổ pháp lý về TPDN

Trước thực trạng thị trường TPDN có dấu hiệu tăng trưởng nóng, xuất hiện một số hiện tượng huy động vốn trái phiếu chưa tuân thủ quy định của pháp luật. Do đó, để thị trường tiếp tục phát triển bền vững, minh bạch và hiệu quả, Bộ Tài chính cho biết sẽ tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về TPDN hướng tới mục tiêu phát triển thị trường ngày càng công khai, minh bạch, không chỉ để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư mà còn góp phần giúp thị trường TPDN Việt Nam phát triển nhanh trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng cho các doanh nghiệp, từng bước giảm sự phụ thuộc vào kênh tín dụng ngân hàng.

Hiện, Bộ Tài chính đã tiến hành đánh giá tình hình thị trường thời gian qua để xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 153/2020/NĐ-CP về phát hành TPDN riêng lẻ. Theo đó, sẽ sửa đổi quy định về mục đích phát hành trái phiếu nhằm tăng cường trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp phát hành trong việc sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu đúng mục đích; Bổ sung quy định về xếp hạng tín nhiệm đối với một số loại trái phiếu phát hành nhằm tăng tính công khai, minh bạch, góp phần nâng cao chất lượng trái phiếu được phát hành, đồng thời giúp thị trường có thói quen sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm để đánh giá rủi ro của trái phiếu, tiệm cận với thông lệ quốc tế, hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư.

Dự thảo cũng bổ sung quy định về đại diện người sở hữu trái phiếu để tăng cường việc giám sát mục đích sử dụng vốn trái phiếu của doanh nghiệp phát hành cũng như tăng cường giám sát việc thực hiện các cam kết khác của doanh nghiệp phát hành; Cách thức xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là đối tượng được phép đầu tư và giao dịch TPDN phát hành riêng lẻ; Bổ sung các quy định để đẩy nhanh việc thiết lập thị trường giao dịch TPDN riêng lẻ tại sở giao dịch chứng khoán cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp nhằm tăng tính thanh khoản, đồng thời tăng cường tính công khai, minh bạch, tăng cường quản lý, giám sát đối với các trái phiếu đưa vào giao dịch trên thị trường thứ cấp...

Ngoài ra, dự thảo nghị định cũng sửa đổi một số quy định về thời hạn và nội dung công bố thông tin nhằm khắc phục những bất cập thời gian vừa qua, đồng thời tăng cường tính minh bạch của doanh nghiệp phát hành trái phiếu và việc sử dụng vốn phát hành trái phiếu của doanh nghiệp.

Đến nay, thị trường TPDN riêng lẻ đã có “hình hài”, đã có các tổ chức phát hành và nhà đầu tư. Việc xây hệ thống là một nhiệm vụ quan trọng trong năm tới. Theo dự kiến của HNX, đến cuối năm 2022, "sẽ cố gắng ra mắt thị trường này". Tuy nhiên, để thị trường minh bạch sẽ không thể thiếu sự tham gia của các tổ chức định mức, xếp hạng tín nhiệm và các cơ quan quản lý.

Các chuyên gia chứng khoán nhận định, thị trường TPDN trong nửa đầu năm 2022 có thể sẽ “chững lại” nhất định để thích ứng với các văn bản hành lang pháp lý mới. Đồng thời cũng sẽ chịu tác động từ bối cảnh của nền kinh tế từ việc phòng chống dịch bệnh Covid-19 cho đến triển vọng quy mô sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Song các chuyên gia đều nhìn nhận năm 2022, sẽ là một năm thị trường TPDN phát triển về chiều sâu và đi vào chất lượng hơn.

Để huy động hiệu quả kênh huy động vốn này, các doanh nghiệp bên cạnh phát huy hiệu quả sản xuất kinh doanh, cần tuân thủ các quy định về công tác phát hành, đặc biệt là sự công khai, minh bạch trong kế hoạch sử dụng vốn huy động…