Thị trường gạo thế giới: Bấp bênh sau lệnh cấm xuất khẩu của Ấn Độ

Trong lúc áp lực giá lương thực trên toàn cầu vốn đã tăng vì hạn hán và xung đột Nga-Ukraine, việc Ấn Độ, nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, thông báo lệnh cấm xuất khẩu gạo tấm hồi đầu tháng Chín đã gây thêm lo ngại, khi chi phí nhập khẩu tăng do người mua phải tìm các nguồn cung khác. Dù vậy, nguồn cung dồi dào từ các nước xuất khẩu chủ lực khác như Thái Lan mang đến hy vọng giá gạo sẽ bình ổn.

Ấn Độ hạn chế xuất khẩu

Ngày 8/9, Chính phủ Ấn Độ thông báo lệnh cấm xuất khẩu gạo tấm và áp thuế 20% đối với xuất khẩu một số loại gạo từ ngày 9/9, trong nỗ lực tăng nguồn cung và hạ giá gạo trong nước sau khi lượng mưa dưới mức trung bình ảnh hưởng tới mùa màng. Các lệnh cấm và việc áp thuế mới này sẽ ảnh hưởng đến khoảng 60% lượng xuất khẩu.

Ông Sudhanshu Pandey, một quan chức cấp cao thuộc Bộ Tiêu dùng, Thực phẩm và Phân phối Công cộng Ấn Độ, cho biết xuất khẩu gạo tấm đã tăng theo cấp số nhân trong 4 năm qua. Năm 2019, loại gạo này chỉ chiếm dưới 2% lượng xuất khẩu, nhưng đến năm 2022, tỷ lệ này đã tăng lên đến 23%.

Trong bối cảnh nhu cầu thế giới đang tăng thì sự thất thường của thời tiết ở Ấn Độ đã khiến mùa màng trở nên bấp bênh. Do ghi nhận lượng mưa quá thấp vào tháng 6/2022 và sự thất thường trong tháng 7-8/2022, các vùng sản xuất chính (Uttar Pradesh, Tây Bengal và Bihar) của Ấn Độ đã giảm đến 13% diện tích canh tác.

Cũng theo vị quan chức cấp cao nói trên của Ấn Độ, thực tế cho thấy giá gạo tấm đã tăng 38% trong năm 2022 do nhu cầu xuất khẩu tăng mạnh trong khoảng thời gian từ tháng 4/2022 đến tháng 8/2022.

Ấn Độ chiếm hơn 40% lượng gạo xuất khẩu toàn cầu và cạnh tranh với Thái Lan, Việt Nam, Pakistan và Myanmar. Xuất khẩu gạo của Ấn Độ chạm mức kỷ lục 21,5 triệu tấn trong năm 2021, nhiều hơn tổng mức xuất khẩu của bốn nước xuất khẩu gạo lớn xếp sau nước này là Thái Lan, Việt Nam, Pakistan và Mỹ.

Ấn Độ xuất khẩu gạo sang hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ. Do vậy bất kỳ động thái cắt giảm nào từ nước này sẽ làm tăng áp lực lên giá lương thực toàn cầu vốn đã tăng vì hạn hán và cuộc xung đột Nga-Ukraine.

Việc áp thuế mới có thể sẽ đẩy người mua rời xa gạo Ấn Độ để chuyển hướng sang các đối thủ như Thái Lan và Việt Nam, những quốc gia đang phải tích cực tăng lượng xuất khẩu.

Giá cả có thể leo thang

Sắp tới, các biện pháp siết chặt xuất khẩu gạo của Ấn Độ có thể làm tăng giá ngũ cốc trên thị trường quốc tế. Bà Sabrin Chowdhury, Giám đốc hàng hóa tại Fitch, cảnh báo việc nguồn cung sụt giảm, kết hợp với nhu cầu thế giới đã đạt đến ngưỡng kỷ lục, sẽ thúc đẩy giá cả leo thang dẫn đến lạm phát lương thực.

Với lệnh cấm và áp thuế xuất khẩu này, các nhà thu mua sẽ phải chuyển sang Thái Lan hoặc Việt Nam. Điều này chắc chắn sẽ làm tăng chi phí nhập khẩu.

Hoạt động vận chuyển gạo tại các cảng của Ấn Độ đã dừng lại và gần một triệu tấn gạo đang bị mắc kẹt do người mua không chấp nhận mức thuế mới. Thị trường đã bị bất ngờ bởi yêu cầu hạn chế xuất khẩu gạo của Ấn Độ và các nhà giao dịch đang cố gắng tìm cách để hoàn tất các hợp đồng đã ký.

Ngay sau lệnh cấm của Ấn Độ, giá gạo đồ 5% tấm của Ấn Độ tăng từ 379- 387 USD/tấn lên 385- 392 USD/tấn. Xuất khẩu của Ấn Độ có thể giảm khoảng 25% trong năm nay khi người mua chuyển sang các nguồn cung ứng rẻ hơn.

Giá gạo 5% tấm của Việt Nam đã tăng từ 390-393 USD/tấn lên 400- 410 USD/tấn. Một nhà giao dịch cho biết mặc dù động thái từ Ấn Độ đã làm tăng giá gạo Việt Nam, song lượng xuất khẩu vẫn chưa tăng. Các nhà xuất khẩu ở Việt Nam chưa ký các hợp đồng mới do dự đoán giá sẽ cao hơn trong những tuần tới.

Trong khi đó, giá gạo 5% tấm của Thái Lan tăng từ 416-420 USD/tấn lên 425-435 USD/tấn. Một thương nhân ở Bangkok cho biết nguồn cung gạo đã bị ảnh hưởng do yếu tố thời tiết như lũ lụt, mưa lớn và một số vấn đề về vận tải. Một thương nhân khác cho biết các thị trường nước ngoài cũng đang theo dõi các diễn biến xung quanh quyết định của Ấn Độ, điều này đã khiến một số khách hàng lựa chọn gạo Thái Lan.

Một quan chức cấp cao của Bộ Lương thực Bangladesh cho biết nước này cũng đang đàm phán để nhập khẩu gạo từ Thái Lan sau khi hoàn tất các thỏa thuận với Việt Nam, Myanmar và Ấn Độ với tổng khối lượng vào khoảng 530.000 tấn.

Nguồn cung vẫn đảm bảo

Tuy nhiên, nguồn cung gạo dồi dào từ các nước xuất khẩu chủ chốt có thể bù đắp phần lớn sản lượng sụt giảm sau các trận lụt tại Pakistan và nắng nóng nghiêm trọng tại Trung Quốc khiến mùa màng hư hại, qua đó giúp bình ổn giá mặt hàng lương thực này.

Là nước xuất khẩu gạo lớn thứ 4 thế giới, ngành nông nghiệp của Pakistan hứng chịu thiệt hại nặng nề do lũ lụt đã nhấn chìm và gây hư hại nặng nề nhiều vùng sản xuất nông nghiệp.

Sản lượng gạo của Pakistan dự kiến giảm 10% so với lượng thu hoạch dự kiến 8,7 triệu tấn trong năm 2022. Trong khi đó, nắng nóng cực đoan tại nhiều địa phương của Trung Quốc cuối tháng Tám vừa qua đã làm giảm sản lượng gạo của nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới này, mặc dù chưa tính được con số cụ thể.

Giới chức Trung Quốc vẫn đang lo ngại tình trạng khô hạn và nắng nóng tiếp diễn tại nhiều địa phương của nước này sẽ ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất nông nghiệp.

Tuy nhiên, Thái Lan dự kiến xuất khẩu 7,5 triệu tấn gạo trong năm nay, tăng so với mục tiêu 7 triệu tấn đề ra trước đó, nhờ sản lượng gạo tăng cũng như do đồng baht yếu giữa bối cảnh mất an ninh lương thực toàn cầu.

Trong một thông báo, người phát ngôn Chính phủ Thái Lan Rachada Dhnadirek cho biết, trong thời gian từ tháng 1-7 năm nay, Thái Lan đã xuất được 4,09 triệu tấn gạo, tăng 54% so với cùng kỳ năm ngoái.

Bà Rachada lưu ý rằng thời tiết thuận lợi cũng đã góp phần làm tăng sản lượng gạo nước này trong khi đồng baht yếu giúp giá gạo Thái Lan cạnh tranh hơn. Đồng baht Thái hiện đang ở mức thấp gần nhất trong hơn 15 năm qua so với đồng USD.

Bộ Thương mại Thái Lan dự báo sản lượng gạo trong niên vụ 2022-2023 có thể đạt 26,92 triệu tấn, tăng 2,09% so với niên vụ trước đó.

Thái Lan hiện là nước xuất khẩu gạo lớn thứ ba thế giới sau Ấn Độ và Việt Nam. Nhu cầu đối với gạo Thái Lan đã tăng cao trong năm nay do các nước tìm cách đảm bảo an ninh lương thực trong bối cảnh xung đột tại Ukraine khiến việc nhập khẩu các lương thực khác như bột mỳ gặp khó khăn.

Thêm vào đó, ngày 21/9, giới chức Ấn Độ thông báo rằng gia hạn việc xuất khẩu các lô hàng gạo tấm đang chờ được xuất đi đến ngày 30/9. Trước đó, ngày 8/9, Chính phủ Ấn Độ cho phép xuất các lô gạo đã hoàn tất mọi thủ tục đến ngày 15/9.