Tham vọng trỗi dậy của Trung Quốc hụt hơi vì thiếu tiền?

Kinh tế Trung Quốc thực tế đã chững lại những năm gần đây trước khi COVID-19 bùng phát. Đây sẽ là điểm yếu trí mạng nếu nước này không ngừng mở rộng tham vọng quyền lực trên trường quốc tế.

Thời gian qua, Trung Quốc (TQ) liên tục có động thái mở rộng phạm vi ảnh hưởng và trực tiếp đối đầu với các nước khác trên nhiều mặt trận.

Dấu hiệu của cường quốc đang trỗi dậy

Nước này cùng lúc xung đột với Ấn Độ ở vùng Ladakh, thách thức Mỹ khi ban hành luật an ninh Hong Kong, cho máy bay lượn lờ xung quanh đảo Đài Loan, cũng như tăng cường quân sự hóa khu vực Biển Đông.

Đáng chú ý, song song với những hành động này, TQ cũng tái khởi động Sáng kiến Vành đai - Con đường (BRI), chi ngàn tỉ USD đầu tư cơ sở hạ tầng ở các quốc gia khác, bên cạnh những khoản chi hàng tỉ USD khác vào các lĩnh vực công nghệ như trí tuệ nhân tạo với mục tiêu vượt mặt phương Tây.

Tất cả diễn biến trên thoạt nhìn có thể xem là dấu hiệu của một cường quốc đang trỗi dậy mạnh mẽ trong bối cảnh trật tự thế giới mới hình thành dưới tác động đại dịch COVID-19, vị thế của Mỹ có phần suy giảm. Tuy nhiên, trong bài viết ngày 6-7 cho tạp chí Foreign Policy, PGS Salvatore Babones thuộc ĐH Sydney (Úc) cảnh báo việc trở thành nước lãnh đạo toàn cầu trên thực tế không phải là con đường trải đầy hoa hồng mà đòi hỏi phải bỏ ra một khối lượng tiền của rất lớn, vốn là thứ mà TQ đang cạn kiệt trầm trọng.

Tham vọng - tiềm lực Trung Quốc không tương xứng?

Theo chuyên gia Babones, trước khi COVID-19 xuất hiện, tăng trưởng kinh tế TQ những năm gần đây đang bắt đầu chững lại. Năm 2019, Ủy ban Cải cách và phát triển quốc gia TQ công bố tăng trưởng GDP đạt 6,1%, kết quả đáng thất vọng nếu so với giai đoạn vàng đầu những năm 2000 với tốc độ tăng trưởng liên tục ở mức hai con số. Thậm chí, thống kê của các tổ chức quốc tế khác như Viện Brookings (Mỹ) còn khẳng định TQ hằng năm báo khống số liệu tăng trưởng đến gần 1,7% dù Bắc Kinh ra sức bác bỏ luận điểm này.

Dù tăng trưởng chậm nhưng chi tiêu chính phủ vẫn tăng đến 8,1% trong năm 2019, dẫn đến thâm hụt 4,9% tổng GDP và được dự báo sẽ chạm ngưỡng 11% trong năm nay. Tuy nhiên, báo cáo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho rằng mức thâm hụt thực tế đã cao hơn 12%.

Số phận và khả năng duy trì lâu dài kế hoạch BRI cũng là một vấn đề mà TQ đang phải đau đầu. PGS Babones nêu rõ kể từ năm 2017, TQ đã rút dần số vốn đầu tư vào các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng thuộc BRI do hợp đồng ký với các quốc gia chủ nhà liên tục bị mất giá, làm giảm khả năng thu lời. Trong khi đó, các ngân hàng thương mại TQ gần như rút hẳn chân khỏi dự án này, để lại một mình chính phủ TQ phải gồng gánh nguồn đầu tư khổng lồ. Tờ South China Morning Post ghi nhận hàng loạt dự án ở châu Á hiện đã bị đình trệ hoặc thu gọn lại do vấn đề kinh phí cùng tâm lý e ngại mắc phải bẫy nợ của TQ đến từ các nước xung quanh. Theo PGS Salvatore Babones, “tất cả diễn biến này đều xảy ra trước khi dịch bệnh lây lan trên toàn thế giới”.

Quân sự Trung Quốc cũng vướng vấn đề tài chính

Về lĩnh vực quân sự, các chuyên gia ở Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế có trụ sở tại Mỹ (CSIS) nhận định việc TQ mở hàng loạt mặt trận đối đầu với các nước khác chắc chắn đã tạo áp lực khủng khiếp lên ngân sách quốc phòng nước này. Do đó, dù truyền thông TQ đưa tin rằng Bắc Kinh trong năm 2020 phân bổ ngân sách quốc phòng hơn 178 tỉ USD, tăng 6,6% so với năm ngoái thì với cường độ hoạt động như hiện tại, con số này thậm chí còn không đủ để bù vào thâm hụt.

Mặt khác, các chương trình chế tạo công nghệ vũ khí của TQ cũng được cho là đang gặp rất nhiều vấn đề khiến quá trình phát triển kéo dài, kéo theo chi phí đi kèm tăng lên. Đơn cử, dòng tiêm kích J-20 được kỳ vọng sẽ là câu trả lời của TQ cho tiêm kích F-22 của Mỹ lại bị vướng lỗi tiêu thụ quá nhiều nhiên liệu. Ngoài ra, trong năm nay TQ chỉ mới sản xuất được khoảng 50 chiếc dòng tiêm kích này, so với con số gần 320 chiếc F-22 và F-35 đã được Mỹ đưa vào biên chế và đang có kế hoạch sản xuất thêm 100 chiếc F-35 nữa trong năm nay.

Chương trình đóng tàu sân bay của TQ cũng chịu chung số phận khi kế hoạch đóng bốn tàu sân bay chạy bằng năng lượng hạt nhân đã bị hoãn vô thời hạn do các vấn đề kỹ thuật làm đội giá thành lên quá cao. Bắc Kinh hồi tháng 2-2019 từng tuyên bố đến năm 2035 sẽ triển khai sáu tàu sân bay để cạnh tranh với Mỹ. Đến nay, TQ chỉ mới có hai chiếc hoạt động được là tàu sân bay Liêu Ninh (tàu cũ mua lại từ Ukraine) và tàu sân bay Sơn Đông công bố vào năm 2017 vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm.

“Không có ngân sách nào không đáy cả và TQ có vẻ đã chạm đáy sau những thiệt hại do đại dịch COVID-19 gây ra. Tuy nhiên, khi dịch bệnh qua đi, Mỹ có thể vẫn là siêu cường và TQ có thể phải từ bỏ một tương lai đầy tham vọng như hiện nay” - PGS Salvatore Babones bình luận.