Tăng tính minh bạch cho gỗ nguyên liệu nhập khẩu

Ngành gỗ chỉ có thể phát triển ổn định và bền vững khi rủi ro về tính pháp lý của nguồn cung gỗ nhập khẩu được giải quyết dứt điểm.

Bình quân mỗi năm, Việt Nam nhập khẩu từ 2 - 2,5 triệu m3 gỗ tròn là gỗ nhiệt đới, tương đương từ 40 - 50% trong tổng lượng gỗ tròn và xẻ nhập khẩu, từ châu Phi, một số quốc gia thuộc khu vực Nam Mỹ, Lào, Campuchia và Papua New Guinea. Xét theo tiêu chí phân loại gỗ nhập khẩu của Nghị định 102, đây là nguồn gỗ rủi ro cao. Nguồn gỗ này được nhập khẩu vào Việt Nam chủ yếu được sử dụng phục vụ tiêu dùng nội địa.

Thói quen sử dụng gỗ tự nhiên, gỗ thịt, đặc biệt là các loài gỗ quý vẫn còn tồn tại tương đối phổ biến tại Việt Nam. Nếu tiếp tục duy trì, thói quen này có thể gây ra những tổn hại về mặt môi trường và cho cả ngành gỗ, ông Đỗ Xuân Lập - Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFORES) cho biết.

Trên thực tế chế biến gỗ ở Việt Nam là ngành có sức hút lớn cho đầu tư, kể cả đầu tư trực tiếp nước ngoài. Giá trị xuất khẩu đồ gỗ và lâm sản đã tăng gấp 5 lần trong 15 năm qua, từ 2,8 tỷ USD/năm (giai đoạn 2006-2010), tăng lên 8 tỷ USD/năm (giai đoạn 2011-2020) để đạt giá trị gần 12,5 tỷ USD trong năm 2020. Riêng 3 tháng đầu năm 2021, kim ngạch xuất khẩu ngành chế biến gỗ đạt 3,699 tỷ USD, tăng 41,5% so với cùng kỳ năm trước, đưa Việt Nam đứng thứ 2 ở châu Á và thứ 5 trên giới về kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng gỗ.

Nếu duy trì được đà tăng trưởng như hiện nay, con số mục tiêu từ 14 - 14,5 tỷ USD về kim ngạch xuất khẩu mà Chính phủ đặt ra cho ngành trong năm 2021 là hoàn toàn có thể. Tuy nhiên, ông Đỗ Xuân Lập lo ngại rằng, yếu tố ảnh hưởng tới việc đạt được mục tiêu này trong năm 2021 là làm sao kiểm soát rủi ro trong nhập khẩu gỗ nguyên liệu là các loài gỗ tự nhiên.

Ông Tô Xuân Phúc - chuyên gia thuộc Tổ chức Forest Trends bổ sung thêm, nguy cơ gỗ rủi ro nhập khẩu vào Việt Nam không tuân thủ toàn bộ các yêu cầu của quốc gia khai thác và quốc gia xuất khẩu là rất lớn. Dẫn nguồn nghiên cứu do Forest Trends và VIFOREST đang thực hiện về sử dụng gỗ châu Phi tại Việt Nam cho thấy, chỉ tính riêng với nguồn gỗ nhập khẩu từ châu Phi, năm 2020 Việt Nam có khoảng 240 doanh nghiệp trực tiếp tham gia nhập khẩu, trong đó doanh nghiệp có quy mô nhỏ và rất nhỏ đóng vai trò chủ đạo.

Cũng vì hầu hết các giao dịch giữa người mua (công ty nhập khẩu tại Việt Nam) và người bán (công ty xuất khẩu tại châu Phi) được thực hiện online, thông qua việc trao đổi hình ảnh của gỗ qua mạng xã hội như zalo hay facebook. Các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ, không có điều kiện về tài chính và con người hầu như không có các hoạt động kiểm tra thực địa về các hoạt động trong chuỗi cung xuất khẩu. Các loại giấy tờ trong bộ hồ sơ xuất khẩu cũng không được kiểm chứng về tính xác thực.

Nhằm kiểm soát tính hợp pháp của gỗ nhập khẩu, tháng 9/2020 Chính phủ đã ban hành Nghị định 102/2020-NĐ-CP quy định về hệ thống đảm bảo gỗ hợp pháp Việt Nam (Nghị định 102) cùng các quyết định đi kèm đưa ra các tiêu chí xác định gỗ rủi ro nhập khẩu từ đó đưa ra các cơ chế hạn chế rủi ro. Tập trung vào nguồn cung gỗ nguyên liệu là gỗ tự nhiên nhập khẩu vào Việt Nam.

Song trong khâu kiểm soát nhập khẩu, các hoạt động kiểm soát của các cơ quan chức năng theo tinh thần của Nghị định 102 hiện đang gặp khó khăn, chủ yếu do thiếu thông tin về chuỗi cung gỗ xuất khẩu tại các quốc gia cung gỗ cho Việt Nam. Kết quả là các rủi ro đối với luồng cung nhập khẩu này vẫn đang tồn tại, có thể trực tiếp ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của ngành, đại diện VIFORES bày tỏ lo ngại.

Về lâu về dài, ngành gỗ chỉ có thể phát triển ổn định và bền vững khi rủi ro về tính pháp lý của nguồn cung gỗ nhập khẩu được giải quyết dứt điểm. Theo đó, các chuyên gia cùng đồng tình kiến nghị Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp ngành gỗ tiến hành các biện pháp đồng bộ, nhằm tăng cường tính hiệu quả trong việc thực hiện Nghị định 102.

Một mặt, Chính phủ yêu cầu doanh nghiệp nhập khẩu gỗ từ nguồn rủi ro bổ sung các bằng chứng chứng minh cho tính hợp pháp của gỗ nhập khẩu và thực hiện các biện pháp giảm thiểu rủi ro. Mặt khác, Chính phủ và các hiệp hội gỗ thiết lập các kênh kết nối với các quốc gia cung gỗ cho Việt Nam, giúp tiếp cận nắm bắt cụ thể các thông tin về chuỗi cung, các doanh nghiệp được phép khai thác, chế biến và được phép xuất khẩu tại quốc gia xuất khẩu…

Ở vai trò của cơ quan giám sát quản lý, đại diện Tổng cục Hải quan cho biết, trong thời gian tới, sẽ vào cuộc mạnh mẽ cùng các bộ, ngành ngăn chặn tình trạng gian lận thương mại, như việc lợi dụng nguồn gốc xuất xứ của Việt Nam, tiếp tục tạo thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp, đặc biệt là xuất khẩu lâm sản, bằng việc đẩy nhanh nghiên cứu ứng dụng công nghệ thông tin như áp dụng Cổng thông tin một cửa quốc gia. Bên cạnh việc cung cấp các thông tin kịp thời hỗ trợ doanh nghiệp, cơ quan hải quan tạo điều kiện để doanh nghiệp sẽ chỉ phải nộp một bộ hồ sơ chứng từ điện tử cho tất cả các cơ quan quản lý nhà nước.