Taliban sẽ điều hành Afghanistan ra sao

Ở một mức độ nào đó, thế giới có thể đã biết được phần nào về đường lối hoạt động của chính quyền Taliban, bởi vì phong trào này về cơ bản đã kiểm soát các khu vực ở Afghanistan trong nhiều năm.

Đối với tất cả các đánh giá và tranh cãi về việc làm sao Taliban có thể chớp nhoáng giành quyền kiểm soát Afghanistan, có một sự thật cần phải tính đến: Taliban đã dành nhiều năm để chuẩn bị cho cuộc rút quân cuối cùng của Mỹ.

Bất chấp vô số các đợt càn quét, các cuộc không kích không ngừng nghỉ và hàng nghìn sinh mạng ở cả hai phía, không ai có thể ngăn cản họ. Năm này qua năm khác, những tay súng Taliban đã giành được chỗ đứng không phải ngẫu nhiên, họ có tính toán, có cách làm khi cưỡng chế, tập hợp số lượng lớn dân cư sống dưới sự cai trị của họ và thiết lập một nhà nước bí mật.

Taliban đã khai thác sự giận dữ trong dân chúng trước sự lạm dụng của các lực lượng nước ngoài, nạn tham nhũng trong chính phủ Afghanistan để giành lấy sự ủng hộ, dù có thể là miễn cưỡng từ làng này sang làng khác.

Taliban sẽ cai quản đất nước ra sao?

Câu hỏi đặt ra vào lúc này là Taliban sẽ xây dựng chính phủ mới theo mô hình nào và điều đó có ý nghĩa ra sao đối với người dân Afghanistan.

Ở một mức độ nào đó, thế giới có thể đã biết được phần nào về đường lối hoạt động của chính quyền Taliban, bởi vì phong trào này về cơ bản đã kiểm soát các khu vực ở Afghanistan trong nhiều năm. Nói như vậy nhưng cũng phải nhìn vào thực tế là việc chiếm được lãnh thổ bằng một cuộc nổi dậy có vẻ dễ dàng hơn nhiều so với việc quản lý những khu vực đã chiếm được. Đây là một trong những bài học đau đớn mà Taliban đã có trải nghiệm trong những năm 1990.

Khi ấy, Taliban đã nhanh chóng lên nắm quyền nhưng lại vướng vào thảm họa điều hành đất nước. Vì vậy, vẫn chưa thể biết lần trở lại này Taliban dự định sẽ điều hành đất nước Afghanistan như thế nào.

Chính quyền của Taliban được đánh giá là quá thô sơ và mỏng, thêm vào đó là có sự khác biệt rõ rệt giữa các khu vực đậm chất bảo thủ từ lâu đã chịu ảnh hưởng của Taliban với các khu vực đô thị - nơi dân cư mang tư tưởng tiến bộ mà lực lượng này mới giành được quyền kiểm soát.

Có rất ít dấu hiệu cho thấy Taliban đã được trang bị đủ kỹ năng, kinh nghiệm để có thể tự mình cai quản các thành phố chứ đừng nói là toàn bộ đất nước. Sự phức tạp trong xã hội Afghanistan mang nhiều sắc thái hơn là sự khác biệt đơn thuần giữa thành thị và nông thôn.

Kể từ năm 2001, sau sự can dự của Mỹ, cư dân thành phố nhìn chung đã được hưởng lợi nhiều từ việc an ninh được đảm bảo, từ các khoản viện trợ và cơ hội do sự can thiệp của quốc tế mang lại. Phụ nữ Afghanistan đã có được nhiều tự do hơn, họ có quyền đi học, đi làm và các chuẩn mực xã hội từ đó cũng đổi thay, khác hẳn so với thời Taliban.

Chuyên gia Ashley Jackson tron bài bình luận trên tờ New York Times cho biết, có rất ít người sống ở các khu vực do Taliban kiểm soát ủng hộ cách điều hành của phong trào này. Hầu hết mọi người thuận theo Taliban là để giảm bớt những khổ đau mà họ phải đối mặt. Một số thậm chí đã thuyết phục các lãnh đạo địa phương của Taliban cư xử có trách nhiệm hơn để có thể nắm quyền kiểm soát bền vững. Tùy vào mức độ thỏa hiệp giữa người dân địa phương và áp lực mà họ phải gánh chịu, các chính sách của Taliban ở mỗi nơi cũng có sự khác nhau.

Một số quan chức địa phương của Taliban trong những tháng gần đây đã tìm cách trấn an người dân, tạo điều kiện để các cơ quan chính phủ tiếp tục hoạt động. Ở một số thành phố, như Kunduz, có thông tin nói rằng các quan chức Taliban đã cố gắng thuyết phục đội ngũ công chức trở lại làm việc. Tuy nhiên, ở những nơi khác như tỉnh Ghanzi, lại có báo cáo về việc Taliban trả thù bất kỳ ai từng làm việc cho chính phủ hoặc từng đứng trong hàng ngũ lực lượng an ninh.

Lựa chọn khó cho Taliban

Taliban giờ đây đứng trước hai lựa chọn: Càn quét, trả thù và phá hủy những gì còn lại của cuộc can thiệp sau năm 2001 hoặc tiếp thu những gì có thể dung nạp và tiến hành đàm phán, hợp tác với những cá nhân, phe phái có thể thuyết phục được. Nhận thức được việc cộng đồng quốc tế dõi theo nhất cử nhất động của họ, Taliban lần này có vẻ như không mong muốn gợi nhớ về hình ảnh một nhà nước cực đoan như những năm 1990.

Người phát ngôn của Taliban Suhail Shaheen hôm 15/8 trả lời phỏng vấn của BBC đã nhấn mạnh: “Chúng tôi là đầy tớ của nhân dân và của đất nước này. Chúng tôi đảm bảo với người dân ở Afghanistan, đặc biệt là ở thành phố Kabul rằng tài sản của họ, cuộc sống của họ được an toàn – sẽ không có sự trả thù nào nhằm vào bất kỳ ai”.

Sau khi Kabul thất thủ, Mullah Abdul Ghani Baradar – người được đồn đoán sẽ nắm quyền Tổng thống Afghanistan thời Taliban 2.0 trong một thông điệp bằng video đã kêu gọi các chiến binh Taliban thể hiện sự khiêm tốn.

Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo của Taliban và các chiến binh chiến đấu trên thực địa có thể vẫn còn “lệch pha nhau”. Lực lượng của Taliban thường là những người trẻ, không có trình độ chính trị và chưa được chuẩn bị sẵn sàng cho cuộc sống sau chiến tranh nên dễ có những hành động bột phát.

Heather Barr, nhà nghiên cứu tại Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), người đã làm việc ở Afghanistan 10 năm cho biết: “Khi Taliban có vẻ cảm nhận được chiến thắng, chúng tôi đang chứng kiến những hoạt động trên thực tế của họ chẳng khác gì những năm 1990. Dường như không có bất kỳ Taliban phiên bản 2.0 nào hết”.

Phép thử thực sự đối với Taliban trước mắt sẽ là liệu họ có thể cai trị và cai trị ra sao với những người hoàn toàn phản đối họ. Điều tốt nhất có thể hy vọng là chính phủ mới của Taliban sẽ thực dụng hơn chính phủ cuối cùng của họ, công nhận viện trợ quốc tế là điều cần thiết đối với sự tồn vong của họ.

Nhưng bất kể Taliban quyết định điều hành đất nước như thế nào, phương Tây vẫn sẽ phải tìm cách can dự vào Afghanistan trong các vấn đề như chống khủng bố, nhân quyền và nhân đạo. Nếu cắt đứt mối liên hệ với chính quyền mới ở Afghanistan sẽ chẳng khác nào phủ nhận sạch trơn những đòn bẩy mà Mỹ và các đồng minh đã dày công tạo dựng trong suốt 20 năm qua và khiến số phận người dân Afghanistan rơi vào thảm cảnh tồi tệ./.