Tại sao vụ bắt CEO Telegram tạo ra làn sóng phản ứng?

Việc bắt giữ CEO Telegram Pavel Durov khơi lại cuộc tranh luận về tự do ngôn luận trên Internet và việc chịu trách nhiệm nội dung của mạng xã hội.

Ngày 24/8, Pavel Durov bị bắt tại Pháp với lý do nền tảng nhắn tin từ chối hợp tác với chính quyền nhằm ngăn chặn sự lan truyền của nội dung khiêu dâm trẻ em, ma túy và rửa tiền. Bốn ngày sau, ông được tại ngoại nhưng phải bảo lãnh 5,5 triệu USD, bị cấm xuất cảnh và đối mặt nhiều tội danh liên quan đến hoạt động bất hợp pháp trên ứng dụng.

Tuy nhiên, vụ bắt giữ gây phản ứng trên mạng xã hội khi nhiều người coi hành động này là sự can thiệp quá mức của chính phủ. Cựu điệp viên Edward Snowden gọi đây là "cuộc tấn công vào quyền cơ bản của con người về ngôn luận". Snowden từng gây chấn động thế giới năm 2013 khi tiết lộ Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ (NSA) bí mật do thám, nghe lén, theo dõi email và hoạt động Internet của các lãnh đạo, người dân tại Mỹ, châu Âu và châu Á.

Trong khi đó, Washington Post dẫn lời John Scott-Railton, nhà nghiên cứu cấp cao tại Citizen Lab thuộc Đại học Toronto: "Đây thực sự là tiền lệ đáng sợ khi chứng kiến một CEO bị bắt vì nội dung người dùng chia sẻ".

Pavel Durov tại một sự kiện của TechCrunch năm 2013. Ảnh: TechCrunch

Telegram và mục tiêu trung lập

Durov, 40 tuổi, sáng lập Telegram năm 2013. Dự án xuất phát từ quan điểm chống lại các quy định của chính phủ trong việc theo dõi người dân và niềm tin rằng mọi người cần một hệ thống nhắn tin mã hóa để giao tiếp với nhau. Quan điểm của Durov khiến chính phủ Nga tức giận. Ông sau đó rời đất nước này vào năm 2014.

Telegram cho phép người dùng trò chuyện riêng tư hoặc đăng ký các kênh công cộng để nhận thông tin. Durov định vị Telegram là "nơi trú ẩn cho ngôn luận tự do và an toàn". Nền tảng hiện có hơn 950 triệu người dùng.

Nhưng chính tính năng bảo vệ danh tính, giúp tránh sự giám sát của cơ quan thực thi pháp luật trong khi thiếu kiểm duyệt nội dung, Telegram đã cho phép các nhóm lừa đảo hoạt động, các phần tử cực đoan giao tiếp và tuyển dụng thành viên.

"Tôi nghĩ, cuối cùng, quyền riêng tư của mỗi chúng ta quan trọng hơn nỗi sợ hãi về những điều xấu có thể xảy ra, như khủng bố", Durov nói tại sự kiện do TechCrunch tổ chức năm 2015.

Vì Telegram không có chính sách kiểm soát, chẳng hạn chặn video lạm dụng tình dục trẻ em trong tin nhắn riêng tư, những kẻ phát tán đã tìm thấy nơi trú ẩn trên nền tảng và lan truyền thông độc hại.

Phản ứng của cộng đồng

Nhiều năm qua, Liên minh châu Âu - nơi áp dụng nhiều chính sách nghiêm ngặt về nội dung trực tuyến - cố gắng kiểm soát Telegram, buộc nền tảng tuân thủ các quy định trong khu vực. Năm 2022, EU thông qua Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số, yêu cầu Telegram triển khai các tiêu chuẩn minh bạch, chủ động duyệt nội dung gây hại và bất hợp pháp.

Theo Time, dù mức độ nghiêm trọng của các cáo buộc cùng số lượng tài liệu bất hợp pháp được chia sẻ trên Telegram, vụ bắt giữ Durov đang gây phản ứng trên mạng xã hội vì nó tác động đến việc các nền tảng sẽ phải tuân thủ quy tắc về kiểm duyệt như thế nào thời gian tới.

Ngày 25/8, Elon Musk đăng hashtag #FreePavel (Trả tự do cho Pavel) trên X, cảnh báo rằng việc bắt giữ có thể dẫn đến nguy cơ bất cứ ai cũng có thể "bị xét xử vì thích một meme". Vitalik Buterin, nhà sáng lập Ethereum, cũng nêu: "Chuyện này rất tệ và đáng lo ngại cho tương lai của tự do phần mềm và truyền thông ở châu Âu".

Nhiều người lo ngại hành động của Pháp sẽ thúc đẩy các chính phủ truy tố chủ sở hữu nền tảng và CEO công nghệ nếu không đồng ý giao nộp dữ liệu người dùng. Họ thậm chí nghĩ đến "hiệu ứng lạnh", trong đó nền tảng kiểm duyệt nội dung quá mức vì sợ bị buộc tội hình sự.

"Việc bắt các nền tảng chịu trách nhiệm cho lời nói của người dùng sẽ khiến họ thận trọng, bằng cách loại bỏ bất kỳ nội dung nào có thể dẫn đến rắc rối pháp lý, ngay cả khi nó không gây hại", Aaron Terr, Giám đốc Quỹ Quyền lợi Cá nhân và Biểu đạt (FIRE), nhận định.

Tuy nhiên, một số cũng cho rằng sẽ sai lầm khi suy diễn quá nhiều từ vụ bắt giữ. Daphne Keller, chuyên gia của Trung tâm Chính sách Mạng Stanford, viết trên LinkedIn: "CSAM (nội dung lạm dụng tình dục trẻ em), khủng bố và buôn bán ma túy đều bị quy định bởi luật hình sự liên bang. Không có bất kỳ nền tảng nào được miễn trừ khỏi luật đó".