Suất đầu tư cao tốc Bắc - Nam quá cao ?

Suất đầu tư còn cao, tiến độ dự án gấp gáp, thất thoát, tham nhũng... đó là những vấn đề mà các đại biểu Quốc hội lo ngại khi thảo luận tại tổ về chủ trương đầu tư Dự án xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía đông giai đoạn 2021 - 2025, ngày 6.1.

Trước đó, trình Quốc hội (QH) tại phiên khai mạc kỳ họp bất thường ngày 4.1, Chính phủ đề xuất đầu tư thêm 12 dự án với 729 km đường bộ cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021 - 2025 bằng ngân sách nhà nước với tổng mức đầu tư khoảng 146.990 tỉ đồng. Bình quân suất đầu tư hơn 175 tỉ đồng/km, chưa gồm chi phí giải phóng mặt bằng (GPMB).

Báo cáo gửi QH, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) cho rằng tổng mức đầu tư sơ bộ này chưa làm rõ một số yếu tố và cao hơn đáng kể con số cơ quan này tính toán. Cụ thể, số liệu sơ bộ tổng mức đầu tư 12 dự án thành phần mới của cao tốc Bắc - Nam là 130.604 tỉ đồng. Trong đó, chi phí xây dựng, thiết bị là 89.111 tỉ đồng; GPMB là 19.097 tỉ đồng; chi phí quản lý dự án 6.036 tỉ đồng và khoản dự phòng 16.361 tỉ đồng. Như vậy, con số KTNN tính toán giảm 16.330 tỉ đồng so với dự kiến của Chính phủ, với suất đầu tư bình quân 152,9 tỉ đồng/km (không bao gồm GPMB).

Việc làm cao tốc Bắc - Nam đang diễn ra và các đoạn còn lại là cần thiết. Nhân đây tôi mong muốn, Chính phủ và Bộ GTVT cần có quy chế tốt hơn nữa, chặt chẽ hơn quản lý cao tốc để phát huy hiệu quả. Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc

Do đó, KTNN đề nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ GTVT và cơ quan liên quan rà soát kỹ sơ bộ tổng mức đầu tư của các dự án, tính khả thi của sơ bộ tổng mức đầu tư, tham khảo số liệu của dự án đường cao tốc Mỹ Thuận - Cần Thơ giai đoạn 1 để bảo đảm khả năng cân đối nguồn vốn giai đoạn 2021 - 2025, có đủ vốn hoàn thành toàn bộ dự án vào năm 2025.

Thảo luận tại tổ, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho rằng tổng mức đầu tư mà Chính phủ trình là khái toán, dự báo chưa lập dự án, dự toán, chưa thiết kế và cũng chưa có phương án đền bù. “Mức bình quân đầu tư đường cao tốc hiện nay là 200 tỉ đồng/km và còn tùy thuộc nhiều yếu tố về kỹ thuật. Mức mà Chính phủ trình mới là mức tổng thể, khái toán ban đầu. Còn khi lập dự toán, phê duyệt từng dự án thì Bộ GTVT sẽ chịu trách nhiệm trước Chính phủ và QH về mức độ chính xác. Mà tổng dự toán bao giờ cũng nhỏ hơn tổng mức đầu tư”, ông Phớc nói và cho rằng đây không phải là vấn đề phải “quan tâm lắm”.

Trong khi đó, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của QH Nguyễn Phú Cường lại cho rằng việc tính toán tổng mức đầu tư của dự án với suất đầu tư 200 tỉ đồng/km là “hơi cao” và đề nghị xem xét lại cách tính toán này. Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của QH Hoàng Thanh Tùng, báo cáo của KTNN phân tích khá kỹ, do đó, Chính phủ cũng cần có giải trình thuyết phục về tổng mức đầu tư. “Tất nhiên, tổng mức đầu tư sơ bộ tiền khái toán thôi nhưng phải có cơ sở chứ không thể xa quá”, ông Tùng nêu quan điểm.

Đại biểu Nguyễn Trường Giang, Phó tổng thư ký QH, cho biết trong tổng số gần 147.000 tỉ đồng của dự án thì Chính phủ đề xuất lấy hơn 72.000 tỉ đồng từ Chương trình phục hồi, phát triển kinh tế. Tuy nhiên, Chương trình phục hồi, phát triển kinh tế chỉ tập trung trong 2 năm 2022 - 2023, có mở rộng sang năm 2024. Trong khi đó, 10/12 dự án thành phần của cao tốc Bắc - Nam là các dự án quan trọng quốc gia (tổng mức đầu tư trên 10.000 tỉ đồng) với rất nhiều quy trình thủ tục nên thời gian từ khi chuẩn bị dự án cho tới lúc khởi công phải mất từ 2 - 3 năm. “Tôi cứ cho là chuẩn bị tốt và nhanh cũng mất 2 năm thì phải hết 2023, sang 2024 mới có thể khởi công được. Theo tiến độ này thì không đạt được mục tiêu của Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế. Sau đó, kể từ khi khởi công thì phải mất thêm 2 năm nữa, như vậy sẽ vượt qua cả giai đoạn đầu tư công 2021 - 2025”, ông Giang phân tích và đề nghị Chính phủ cần có giải pháp để rút ngắn các thủ tục, đẩy nhanh tiến độ dự án.

Ông Nguyễn Phú Cường cũng cho biết để kịp tiến độ thì việc đền bù, GPMB sẽ được tách thành các dự án riêng, giao địa phương làm trước. “Nếu làm đúng theo quy định về đền bù phải mất mấy trăm ngày, rất lâu. Tới 2026 chưa chắc đã hoàn thành các tuyến bởi vì công tác bồi thường khó”, ông Cường nói.

Lo ngại trục lợi khi cho chuyển đổi đất xây dự án không qua đấu thầu

Sáng cùng ngày, thảo luận tại tổ về đề xuất sửa đổi luật Đầu tư theo hướng cho phép chuyển đổi mục đích để đầu tư xây dựng nhà ở thương mại với các loại đất khác không phải đất ở khi có quyền sử dụng đất và phù hợp với quy hoạch, nhiều đại biểu bày tỏ lo ngại sẽ nảy sinh việc trục lợi chính sách. Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của QH Hoàng Thanh Tùng nêu vấn đề: “Liệu sau khi quy định này được ban hành có dẫn đến tình trạng nhà đầu tư đổ xô đi thu gom đất chưa phải là đất ở dưới hình thức này, hình thức kia, để sau đó chờ quy hoạch kế hoạch sử dụng đất được duyệt sẽ bán đi để thu lợi hay không? Đó là trục lợi chính sách”, ông Tùng nêu và cho rằng cần làm rõ vấn đề hài hòa lợi ích giữa nhà nước, nhà đầu tư trong vấn đề cho phép sử dụng đất khác không phải đất ở để đầu tư xây dựng nhà thương mại (thực chất là chuyển đổi mục đích sử dụng đất khác sang đất ở) mà không cần qua đấu thầu dự án và đấu giá quyền sử dụng đất.

Theo ông Tùng, nếu đấu giá thì có thể thu được giá cao hơn nhưng cũng đặt ra những vấn đề như Thủ Thiêm vừa rồi đấu giá đất với giá cao vô cùng bất thường “cũng là vấn đề”. “Nếu chúng ta quy định được giá đất đai ở trong luật Đất đai thực sự sát với thị trường thì chênh lệch đấu giá với tiền sử dụng đất khi nộp theo hình thức không qua đấu giá thì sẽ không quá lớn”, ông Tùng nói.

Nêu ý kiến thảo luận, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đề nghị việc giao công tác GPMB cho địa phương đảm nhận giúp đẩy nhanh tiến độ. Tuy nhiên, ông lưu ý cần phải bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân trong khu vực giải tỏa, trước hết phải làm tốt công tác tái định cư cho người dân, để người dân ở nơi mới bảo đảm điều kiện bằng hoặc tốt hơn nơi cũ. “Chủ trương GPMB phải đi liền với tái định cư”, Chủ tịch nước nhấn mạnh.

Chủ tịch nước cũng nhắc nhở không được để thất thoát, lãng phí khi triển khai dự án. Ban Quản lý các dự án phải đấu thầu tìm được những đơn vị thi công đủ năng lực (xe, máy móc, vốn, kinh nghiệm thi công…), đi liền với đó là chấm dứt tình trạng bán thầu. “Chúng ta đã biết nhiều đơn vị bán thầu. B bán B’, C bán C’ qua nhiều bước trung gian. Có một số gói bị bán thầu, làm giảm chất lượng công trình do hao hụt định mức đầu tư. Đây là kinh nghiệm sâu sắc”, Chủ tịch nước dẫn chứng và cho rằng cần làm tốt hơn công tác kiểm toán, thanh tra, giám sát, kiểm tra; không được buông lỏng, không để thi công mà không làm đúng thiết kế; đưa dự toán ngay từ đầu để kiểm tra định giá, định mức.

Chủ tịch nước cũng cho rằng chúng ta đang tung ra gói kích thích lớn nhất trong lịch sử (15 - 16 tỉ USD). Số tiền này phải đưa vào công trình, đúng người đúng việc, phát huy tác dụng. Nếu để thất thoát qua trung gian, đầu tư không hiệu quả sẽ gây ra lạm phát. “Việc làm cao tốc Bắc - Nam đang diễn ra và các đoạn còn lại là cần thiết. Nhân đây tôi mong muốn, Chính phủ và Bộ GTVT cần có quy chế tốt hơn nữa, chặt chẽ hơn quản lý cao tốc để phát huy hiệu quả, đặc biệt sớm hoàn thành triển khai thu phí không dừng. Tôi tin rằng, với sự cố gắng chung của các cấp, các ngành và địa phương, chủ trương này sẽ được thực hiện thành công”, Chủ tịch nước nói và mong muốn QH sẽ thông qua chủ trương này.