Sứ mệnh chinh phục thế giới của kế toán tam phân

Lịch sử kinh tế và thị trường tài chính không thể thiếu vai trò quan trọng của kế toán khi đó là hậu phương vững chắc để phát triển.

Kế toán len lỏi trong tất cả mọi ngành nghề, lĩnh vực hầu như không bỏ sót mọi ngóc ngách nào trong xã hội kể cả cuộc sống cá nhân hay tình yêu vì nền tảng của kế toán giúp xây dựng cho một tương lai vững chắc. Tuy vậy bản chất tốt đẹp của kế toán luôn bị xâm phạm khi nhiều công ty, tổ chức hay cá nhân luôn tìm cách “chế biến” lại sổ sách cho các mục đích khác nhau.

Không hiếm các DN có tới vài bản cân đối kế toán, “sổ cái” cho từng đối tượng như với cổ đông thì dùng BCTC này, còn Ban Lãnh đạo sẽ có bản BCTC khác và thuế thì lại có 1 bản khác nữa. Do đó mới cần có kiểm toán để đảm bảo sự trung thực cũng như tuân thủ các chuẩn mực kế toán. Mặc dù vậy gian lận vẫn luôn xảy ra, ngay cả các công ty kiểm toán cũng bị lừa hoặc góp phần tiếp tay cho các hành vi sai trái.

Vấn nạn này gây không ít thiệt hại cho NĐT, phá hủy nhiều mối quan hệ vì sự không rõ ràng hay cố tình giả mạo sổ sách, giấy tờ. Ngay cả “nhà hiền triết xứ Omaha” là tỷ phú Warren Buffett cũng từng là nạn nhân của gian lận kế toán khi ông đầu tư vào Tesco năm 2012 khiến ông gọi thương vụ này là một “sai lầm lớn”. Trớ trêu hơn nữa khi Tesco được PwC nằm trong Big 4 kiểm toán nhưng NĐT vẫn bị qua mặt. Và điều đáng tiếc đây không phải là trường hợp cá biệt thậm chí trở nên “quá thường xuyên”.

Như việc HP che dấu tới 80% khoản tiền mua lại Autonomy năm 2012 hay Olympus nhà sản xuất thiết bị quang học của Nhật bị cáo buộc che dấu hàng tỷ USD thiệt hại và tất cả những công ty trên đều do Big 4 kiểm toán. Thậm chí Tập đoàn Bảo hiểm tiền gửi Liên bang Hoa Kỳ từng đòi PwC trả 1 tỷ USD vì không tìm thấy gian lận tại Ngân hàng (NH) Colonial Bank (đã bị phá sản năm 2009). Tuy nhiên công ty kiểm toán lừng lẫy PwC đã hoàn toàn “phủi tay” và họ cho rằng chính NH trên mới là bên lừa dối công ty bảo hiểm.

Không chỉ PwC mà cả KPMG cũng từng bị đình chỉ vì không phát hiện ra sai phạm của NH Tier One mà sau đó cũng bị phá sản. Và “bom tấn” của đợt khủng hoảng dễ sợ 2008 liên quan tới NH khổng lồ Lehman Brothers sụp đổ và Ernst & Young cũng chẳng tìm ra được gì trước đó. Nhiều năm trước thì vụ scandal Enron năm 2001 cũng liên quan đến “xào nấu” sổ sách kế toán làm cho công ty kiểm toán Arthur Andersen trong Big 5 buộc phải giải thể để chỉ còn Big 4 ngày nay.

Tại Việt Nam việc DN “xào nấu”, “chế biến”, “mông má” lại sổ sách cũng không phải là chuyện hiếm gặp. Mỗi kỳ báo cáo thì hàng loạt DN bị kiểm toán gọi tên, có ý kiến loại trừ, doanh thu hay lợi nhuận sụt giảm sau kiểm toán đầy rẫy. Đó là những gì kiểm toán tìm ra được còn chưa tìm ra được hoặc bỏ sót còn chưa nhắc tới. Tuy vậy điều này cũng đủ để cho thấy sự minh bạch trong hoạt động kinh doanh hay cả các hoạt động khác đều có thể gian lận. Dù có kiểm toán nhưng NĐT vẫn nghi ngờ, không thể tin tưởng hoàn toàn được. Còn các mối quan hệ kinh tế khác hay như trong quan hệ bạn bè, tình yêu, sổ sách thu chi trong gia đình lại càng có thể bị giả mạo vì còn không có kiểm toán của bên thứ 3 hoặc nếu có thì cũng không thể tin tưởng 100%.

Bản thân kiểm toán cũng bị nghi ngờ về họ có thực sự độc lập với khách hàng vốn là những người bỏ tiền ra thuê mình? Dưới đây là một đoạn trao đổi giữa đại diện ngành kiểm toán với Quốc hội Mỹ vào năm 1933: “Anh kiểm toán người điều khiển mình? Vậy ai sẽ kiểm toán anh?” – một thượng nghị sĩ hỏi. “Lương tâm của chúng tôi”, người đại diện trả lời. Như vậy giá trị lớn nhất của kiểm toán chính là “lương tâm”, tuy nhiên lương tâm giá bao nhiêu thì chẳng ai biết cả. NĐT và nhiều người đều phải phụ thuộc vào “lương tâm” của kiểm toán.

Tóm lại kế toán hiện nay bộc lộ quá nhiều điểm yếu dù đã cải tiến và phát triển nhiều năm. Tuy vậy hậu quả của nó ngày càng nặng nề đã đòi hỏi cần có sự thay đổi đột phá và câu trả lời chính là: “KẾ TOÁN TAM PHÂN”.

Hiệu quả và hậu quả của kế toán truyền thống

Vào thời buổi mông muội của kinh tế, để ghi chép những giao dịch đơn giản người ta sử dụng kế toán đơn như hình dưới. Nghĩa là liệt kê toàn bộ thu chi và mục nào sử dụng xong hoặc đã thanh toán hoàn tất thì xóa (hoặc ghi chú), phần còn lại sẽ là số cuối kỳ.

Vấn đề xảy ra khi vì 1 lý do nào đó mà B trả rồi mà A quên xóa nợ. Khi A đòi B sẽ phát sinh cãi nhau và không có gì chứng minh được rằng giao dịch này đã hoàn tất, đặc biệt khi thời gian quá lâu sẽ chẳng ai còn nhớ.

Do đó kế toán kép ra đời giải quyết được vấn đề này, sẽ không để xảy ra “sai phạm trọng yếu” nhờ vào ghi chép theo ghi nợ (debit) và ghi có (credit) kèm hóa đơn chứng từ sổ sách kế toán. Nếu có gì lộn xộn sẽ có đầy đủ giấy tờ để xác minh lại.

Kế toán kép đã giúp mở ra kỷ nguyên mới cho thương mại và đầu tư khi bảng cân đối kế toán luôn phải CÂN BẰNG trong BCTC. Nhưng than ôi: “CÂN BẰNG lại không kèm với SỰ CHÍNH XÁC”. Như trong vd trên khi người thu tiền hàng 10 ngàn lại cầm tiền đi massage thì sổ sách dù có cân bằng thật nhưng số tiền đã bị thất thoát. Nghĩa là BCTC đã bị “xào nấu” (sai sót hoặc bị cố tình ghi sai một cách rất kỳ công để luôn đảm bảo các TK luôn cân bằng nhưng không hề chính xác). Do đó nhu cầu cần 1 bên thứ 3 tin cậy xuất hiện như công ty kiểm toán hoặc 1 tổ chức trung gian.

Mặc dù vậy việc phát sinh đối tượng này cũng chính là một nguy cơ tiềm ẩn khi họ được tiếp xúc với những thông tin, giấy tờ nội bộ, bí mật công ty và cả sự trung thực của bên thứ 3 vì cuối cùng thì họ…cũng vẫn là con người, nghĩa là có rủi ro, sai sót hoặc sự minh bạch không được đảm bảo.

Giá trị và sự khác biệt của Kế toán tam phân

Được sáng tạo bởi Giáo sư Ijiri vào năm 1989 nhưng lại không quá được phổ biến vì chủ đề này đề cập tới hai lĩnh vực khó là: mật mã học (cryptography) và kế toán.

Do đó mãi tới 20 năm sau, ứng dụng thực tiễn đầu tiên của kế toán tam phân mới ra đời, đó là công nghệ Blockchain.

Hiểu đơn giản nhất khi cả 2 bên đồng ý về một giao dịch đã xảy ra thì một bên thứ 3 xuất hiện và xác nhận giao dịch này thành công. Tương tự 1 tờ biên lai hay giấy xác nhận kèm với việc xác minh sau này của kiểm toán. Nhưng giao dịch này không cần 2 điều đó (biên lai và kiểm toán) mà sẽ được lưu thẳng lên Blockchain nơi mà bạn không thể thay đổi những gì đã xác nhận ngoại trừ việc mở 1 giao dịch mới. Và hợp đồng thông minh (smart contract) trong Blockchain là sự quản lý bằng khế ước đối với một giao dịch giữa hai bên liên quan hay nhiều hơn có thể được xác minh theo thứ tự thông qua chuỗi khối, thay vì thông qua một bên thứ ba tập trung.

Tất cả mọi người đều có thể truy cập được nên hoàn toàn minh bạch trong khi dữ liệu không thể làm giả hoặc thay đổi một khi đã được xác nhận. Điều này giúp cho người dùng, khách hàng, nhà đầu tư đều tin tưởng vào sổ sách, giấy tờ đó và kiểm toán khi đó sẽ “thất nghiệp” giúp giảm thiểu các chi phí trung gian cũng như lãng phí thời gian xác minh.

Nhờ 3 thuộc tính là: tính bất biến, minh bạch và phi tập trung của Blockchain nên không một ai có thể chỉnh sửa hay gian lận hoặc giả mạo dữ liệu nên còn được gọi là “quan sát công khai nhưng kiểm soát bí mật”.

Tương lai và ứng dụng của Kế toán tam phân

Như vậy lợi ích của kế toán tam phân đã rõ nhưng đến giờ vẫn ít được ứng dụng mà chỉ mới tập trung nhiều ở tiền mã hóa và tài chính số. Yếu tố chính ngăn cản sự phát triển của nó là nhiều người không muốn thay đổi hệ thống cũ. Bên cạnh việc đòi hỏi cập nhật lại hệ sinh thái, sổ sách…thì cái lớn hơn làm người ta không muốn thay đổi đó là vì…không còn cách nào có thể gian lận được, dẹp bỏ lợi ích nhóm và sự CÂN BẰNG biến thành CÔNG BẰNG. Mọi thứ sẽ rõ ràng và minh bạch, sổ sách chỉ còn duy nhất 1 cuốn cho tất cả mọi người, ai cũng có thể kiểm tra, đối chiếu nhưng không thể sửa được. Đối với DN hay cá nhân bạn không thể trốn thuế và bạn phải đóng đủ không thiếu 1 xu. Quan hệ tình cảm có thể bị “đe dọa” với những mối quan hệ mù mờ vì mọi thứ quá rõ ràng, không thể che dấu.

Dù con đường phía trước còn nhiều chông gai nhưng những ứng dụng của kế toán tam phân đã giúp phát triển các nền tảng DeFi (tài chính phi tập trung), NFTs (token độc nhất vô nhị) hay Storage (lưu trữ Big Data)…đã giúp TG tiến nhanh hơn trên con đường 4.0 hướng đến một tương lai rực rỡ, công bằng và minh bạch nhiều hơn nữa.

Bên cạnh đó NĐT sẽ có niềm tin nhiều hơn vào các BCTC, kiểm toán sẽ “đổi nghề”, cơ quan bảo vệ pháp luật sẽ dễ dàng phát hiện những hành vi phạm pháp. Các DN sẽ giảm thiểu được rất nhiều loại chi phí cũng như tiết kiệm được nhiều thời gian để sử dụng chúng tập trung vào sản xuất kinh doanh. Mọi người sẽ tin cậy nhau hơn và tình yêu sẽ đẹp hơn, tương lai sẽ tươi đẹp hơn cho cả con người, gia đình, DN và xa hơn là giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của cả một quốc gia.