Startup chiến lược - vũ khí của Trung Quốc trong cuộc đua công nghệ

Những startup mang danh “người khổng lồ nhỏ” tập trung vào lĩnh vực công nghệ chiến lược đang được chính phủ Trung Quốc hỗ trợ đặc biệt giữa cuộc đua với Mỹ.

“Người khổng lồ nhỏ” (tiếng Trung Quốc: tiểu cự nhân) là tên gọi được dùng cho thế hệ các startup được tuyển chọn dưới một chương trình đầy tham vọng của chính phủ Trung Quốc, với mục tiêu cạnh tranh với Thung lũng Silicon của Mỹ. Những startup non trẻ và chưa được biết đến nhiều này có một số điểm chung: chứng tỏ được sản phẩm đổi mới và độc đáo, và nhắm vào các lĩnh vực có tầm quan trọng chiến lược như chất bán dẫn, máy tính lượng tử và robot học.

Wu Gansha đã giành được danh hiệu “người khổng lồ nhỏ” cho startup xe tự lái Uisee sau khi được chính quyền đánh giá công nghệ. Danh hiệu này giúp Uisee có được thêm uy tín và lợi ích về tài chính. Năm ngoái, Uisee đã huy động được hơn 1 tỷ NDT (157 triệu USD), bao gồm vốn đầu tư từ một quỹ do nhà nước sở hữu, và đạt mốc “kỳ lân” với giá trị được định ít nhất 1 tỷ USD.

Wu cho biết: “Có được danh hiệu “người khổng lồ nhỏ” là một vinh dự. Cốt lõi của danh hiệu này là công ty mang danh phải sở hữu chuyên môn nào đó mà các công ty khác không có.”

Chương trình “người khổng lồ nhỏ” đã tồn tại hơn một thập kỷ, nhưng nổi lên gần đây sau khi chính quyền Bắc Kinh mạnh tay kiểm soát các tập đoàn công nghệ lớn như Alibaba và Tencent. Danh hiệu “người khổng lồ nhỏ” mang hàm ý rằng chính phủ Trung Quốc ủng hộ công ty đó, và nhà đầu tư cũng như nhân viên của công ty sẽ tránh khỏi sự dò xét và kiểm soát và Bắc Kinh dành cho các đại gia như trong năm vừa qua.

Lee Kai-Fu, CEO và Chủ tịch của công ty đầu tư mạo hiểm Sinovation cho biết: "[Chương trình này] có ích với các startup theo nhiều cách: danh tiếng, hỗ trợ tài chính và sự ủng hộ của chính quyền.”

Chương trình là một chìa khóa trong chiến lược định hình lại lĩnh vực công nghệ của chính phủ Trung Quốc. Trong hai thập kỷ, Trung Quốc đã chủ yếu đi theo con đường của Thung lũng Silicon và cho phép các nhà khởi nghiệp công nghệ theo đuổi tham vọng của mình mà ít để ý và quản lý chặt chẽ. Cách tiếp cận này đã dẫn đến những tượng đài thành công như Alibaba, Tencent và ByteDance.

Nhưng trong năm 2021 vừa rồi, Bắc Kinh đã ra tín hiệu rõ ràng rằng ngành công nghệ phải chỉnh đốn lại mình để đi theo các ưu tiên của chính phủ. Alibaba và Tencent nhanh chóng bị ép loại bỏ những phương thức kinh doanh bị coi là cạnh tranh không lành mạnh, trong khi một số công ty game phải giới hạn thời gian chơi đối với trẻ em. Nhìn chung, phát triển lĩnh vực dịch vụ Internet dường như không còn là mục tiêu chính trong chính sách công nghệ của Trung Quốc.

Thay vào đó, Bắc Kinh đang nhắm đến việc dồn nguồn lực vào các lĩnh vực công nghệ có tầm quan trọng chiến lược như chip bán dẫn và phần mềm doanh nghiệp. Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc (MIIT) đã đưa vào danh sách 4762 “người khổng lồ nhỏ” kể từ năm 2019, nhiều doanh nghiệp trong số đó hoạt động trong lĩnh vực chất bán dẫn, máy móc và dược phẩm. Danh hiệu này đi kèm với chính sách hỗ trợ hấp dẫn từ chính quyền trung ương và địa phương, bao gồm giảm thuế, vay ưu đãi và chính sách thu hút nhân tài có lợi.

Nhiều quốc gia trên thế giới đã thiết lập các chương trình riêng nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, nhưng chương trình của Trung Quốc lớn hơn nhiều so với mọi quốc gia khác cả về quy mô, nguồn lực và tham vọng. Quyết tâm xây dựng nền kinh tế công nghệ tự chủ của Trung Quốc càng được củng cố do cuộc chiến thương mại với Mỹ, đặc biệt khi các công ty như Huawei và SMIC bị ngăn cản mua phần cứng và phần mềm quan trọng từ các doanh nghiệp Mỹ.

Khái niệm “người khổng lồ nhỏ” bắt đầu sớm nhất từ năm 2005, khi chính quyền tỉnh Hồ Nam đưa ra một bộ chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ, bao gồm ưu đãi đất và hỗ trợ tài chính. MIIT chính thức ủng hộ bộ chính sách này với tư cách hình mẫu phát triển khu vực tư nhân. Các tỉnh và thành phố khác bắt đầu có sáng kiến riêng của mình.

Vào năm 2018 khi chiến tranh thương mại bắt đầu, chính phủ trung ương Trung Quốc bắt đầu nghiêm túc xúc tiến chương trình hỗ trợ. MIIT công bố kế hoạch tạo ra khoảng 600 “người khổng lồ nhỏ” nhằm phát triển các công nghệ cốt lõi. Quy trình giành được danh hiệu này được thiết kế để thúc đẩy cạnh tranh và xác định những công ty có tiềm năng nhất.

Các ứng viên nộp hồ sơ theo một biểu mẫu dài 6 trang liệt kê tình trạng tài chính, số bằng sáng chế và thành tựu nghiên cứu. Trong vòng tuyển chọn đầu tiên, mỗi tỉnh chỉ được phép đăng ký nhiều nhất 12 ứng viên, trong khi Bắc Kinh, Thâm Quyến và Thượng Hải - ba trung tâm công nghệ của Trung Quốc - có tổng cộng 17 ứng viên được chọn.

Guan Yaxin, CEO của ForwardX Robotics, cho biết quá trình tuyển chọn khá trôi chảy đối với công ty của cô nhờ thành tựu sáng tạo của công ty với 121 bằng sáng chế trên toàn cầu, trong đó có 25 bằng sáng chế tại Mỹ. Theo Guan, sự ủng hộ của chính phủ rất hữu ích khi ForwardX Robotics mở rộng hoạt động kinh doanh vì các khách hàng sẽ hiểu được rằng công ty không chỉ là một startup nào đó.

Kể từ năm 2018, MIIT đã mở rộng chương trình ra để bao gồm hàng nghìn công ty khác nhau, với khoảng 1000 “người khổng lồ nhỏ ưu tiên” đứng ở cấp độ cao nhất. Các công ty trong câu lạc bộ cao cấp này được nhận hỗ trợ tài chính trực tiếp từ chính phủ trung ương. Vào tháng 1, Bộ Tài chính Trung Quốc đã dành ra ít nhất 10 tỷ NDT (1,58 tỷ USD) để hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa đến năm 2025; phần lớn nhất trong số đó được dành trực tiếp cho công tác nghiên cứu của các startup ưu tiên. Mục tiêu là tạo ra 10.000 “người khổng lồ nhỏ” trước khi hết năm 2025.

Barry Naughton, giáo sư nghiên cứu về kinh tế Trung Quốc tại Đại học California, San Diego cho biết: “Khá rõ ràng rằng quá trình tuyển chọn phục vụ cho nhu cầu và chính sách công nghiệp cụ thể của Trung Quốc. Các công ty được chọn một phần là vì kinh doanh tốt, nhưng một tiêu chí quan trọng không kém là việc họ hoạt động trong lĩnh vực mà chính phủ Trung Quốc đang rất cần phát triển.”

Tuy nhiên, có một số rủi ro đáng kể. Thành công của ngành công nghệ Trung Quốc trong vòng 10 năm qua đến từ việc cho phép những doanh nhân như Jack Ma (Alibaba) và Trương Nhất Minh (ByteDance) tự do xây dựng doanh nghiệp của mình. Đảo ngược mô hình đó để tập trung vào ưu tiên của nhà nước có thể mang lại rủi ro lãng phí và thất bại, theo giáo sư Naughton.

Dù vậy, những “người khổng lồ nhỏ” đã trở thành mục tiêu đầu tư được ưa chuộng đối với các nhà đầu tư mạo hiểm; một số công ty đầu tư mạo hiểm đã thua lỗ khi đầu tư vào các công ty lớn hơn khi Bắc Kinh tiến hành chính sách thắt chặt. Một nhà đầu tư mạo hiểm nói rằng một số startup trong chương trình “người khổng lồ nhỏ” đã tăng giá trị của mình thêm 50-75% khi huy động vốn trong 6 tháng gần đây nhất. Một nhà đầu tư khác còn chỉ đầu tư vào các “người khổng lồ nhỏ” này.

EcoFlow Inc., một startup pin và ắc quy từ Thâm Quyến, đã công bố vòng huy động vốn trị giá 100 triệu NDT (15,8 triệu USD) do Sequoia Capital dẫn đầu khi giành danh hiệu “người khổng lồ nhỏ” từ MIIT. Công ty 4 năm tuổi này hiện đang lên kế hoạch IPO tại Thâm Quyến trong vòng 3 năm. Chính phủ Trung Quốc cũng đang tạo điều kiện cho các startup được chọn dễ niêm yết đại chúng hơn - thêm một yếu tố hấp dẫn giới khởi nghiệp và đầu tư mạo hiểm.