Sau petrodollar là petroyuan: Đồng Nhân dân tệ sẽ từng bước thống trị thị trường dầu mỏ, ngay cả khi quá trình phi đô la hoá diễn ra chậm chạp?

Đồng USD hiện vẫn chiếm ưu thế trên thị trường dầu mỏ, song vị thế dẫn đầu dường như đang lung lay.

mBridge, petroyuan, CBDC và quá trình phi đô la hoá

"Cuộc cách mạng" mang tên đồng tiền kỹ thuật số của NHTW (CBDC) đang được khởi động một cách nghiêm túc khi Ả Rập Xê Út trở thành thành viên chính thức của dự án mBridge. Việc Ả Rập Xê Út gia nhập nền tảng này sẽ cho phép họ tiếp cận các giao dịch xuyên biên giới một cách nhanh chóng, có phi phí thấp để bán dầu cho Trung Quốc, từ đó tạo ra kỷ nguyên petroyuan.

mBridge là một dự án thanh toán xuyên biên giới sử dụng CBDC bằng công nghệ sổ cái phân tán (DLT), do Trung Quốc, Thái Lan, Hồng Kông (Trung Quốc) và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất phát triển. Dự án này được triển khai từ năm 2017.

mBridge đã được cải tiến trong 3 năm và trải qua quá trình thử nghiệm nghiêm ngặt. Nền tảng này đóng vai trò chính trong kế hoạch sử dụng đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số trong thương mại quốc tế của Trung Quốc.

Sau khi Ả Rập Xê Út trở thành thành viên của mBridge, câu hỏi ở đây không phải là nếu, mà là khi nào sự chuyển đổi sang việc sử dụng CBDC thay cho USD để mua dầu sẽ diễn ra. Trung Quốc hiện là đối tác mua dầu mỏ lớn nhất của quốc gia này và đồng Nhân dân tệ cũng là đối thủ mạnh nhất có thể thay thế USD trong bối cảnh thương mại giữa 2 nước ngày càng tăng.

Sự xoay chiều không chỉ đến với đồng Nhân dân tệ. Khi mBridge được ứng dụng rộng rãi trong hoạt động mua bán dầu, thì sự độc quyền của SWIFT trong thanh toán xuyên biên giới và thực thi lệnh trừng phạt cũng bị lung lay mạnh.

Trên thực tế, đây không phải là tương lai xa vời. Tháng 11/2023, Trung Quốc đã sử dụng đồng tiền số của PBOC để mua 90 triệu USD trên Sàn giao dịch Dầu khí và Khí tự nhiên Thượng Hải (SPNGE). Tham vọng đưa đồng Nhân dân tệ đến với hoạt động giao thương toàn cầu là một điều cực kỳ rõ ràng.

Câu chuyện về mBridge trở nên "nóng hổi" hơn khi thời gian gần đây, nhiều thông tin cho rằng Ả Rập Xê Út có thể sẽ bán dầu bằng bất kỳ đồng tiền tệ nào mà quốc gia này muốn, sau khi không ký tiếp thoả thuận petrodollar với Mỹ. Trên thực tế, petrodollar là một thoả thuận không chính thức. Tháng 6/1974, Mỹ và Ả Rập Xê Út đã ký kết thỏa thuận của Ủy ban hỗn hợp Mỹ - Ả Rập Xê Út về hợp tác kinh tế, không liên quan đến tiền tệ.

Trước đây, Ả Rập Xê Út đã bán dầu bằng các đồng tiền tệ khác, không chỉ là đồng USD. Và một điều không thể chối cãi là phần lớn doanh số bán dầu của Ả Rập Xê Út kể từ năm 1974 đều là bằng USD. Và việc Ả Rập Xê Út gia nhập mBridge chỉ 4 ngày trước khi thoả thuận với Mỹ hết hiệu lực cho thấy đây là một bước ngoặt, hoặc tín hiệu gửi đến Washington rằng hoạt động giao thương như thường lệ đã kết thúc.

mBridge sẽ tác động mạnh mẽ đến quá trình phi đô la hoá, nếu thanh toán bằng đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số đối với dầu được đặt là thước đo tham chiếu. Các khoản thanh toán này sẽ không "lật đổ" hoàn toàn vị thế của đồng bạc xanh, song sẽ tạo ra ảnh hưởng mạnh mẽ. Điều đáng chú ý là, chính phủ Trung Quốc - nơi nắm giữ 3,2 nghìn tỷ USD dự trữ ngoại tệ, chưa bao giờ tuyên bố họ tìm cách "hạ bệ" đồng USD.

Năm 2023, nhập khẩu dầu thô của Trung Quốc từ Ả Rập Xê Út đạt giá trị khoảng 63 tỷ USD. Trong khi đó, SWIFT xử lý khoảng 150 nghìn tỷ USD giao dịch vào năm 2023, trong đó khoảng 59% là bằng đồng USD. Sự chênh lệch này cũng cho thấy tác động trên toàn cầu của petroyuan không lớn, song lại quan trọng trên lĩnh vực địa chính trị.

Sự thay đổi dù là nhỏ cũng tạo ra ảnh hưởng lớn

Với petroyuan, Trung Quốc sẽ sử dụng Nhân dân tệ để mua một loại hàng hoá trước đây chỉ giao dịch bằng USD. Quốc gia này sẽ thực hiện dựa trên một hệ thống sử dụng CBDC do PBOC phát hành cùng với mBridge. Nếu đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số thực hiện giao dịch đầu tiên là mua dầu mỏ, Trung Quốc sẽ "thoát khỏi" đồng USD.

Dù tác động trên quy mô toàn cầu của petroyuan có thể vẫn mạnh và quá trình phi đô la hoá diễn ra chậm, song không có nghĩa là cả thế giới sẽ không chứng kiến sự đảo lộn. Cụ thể hơn, hãy nhìn vào cách mà mBridge tạo ra sự thay đổi bằng cách giảm việc sử dụng USD làm trung gian.

Lấy Trung Quốc làm ví dụ. Hiện tại, 77% tổng khối lượng giao dịch ngoại tệ "chảy" vào Trung Quốc được thực hiện thông qua SWIFT, trong đó các giao dịch đều yêu cầu 2 bước trao đổi ngoại tệ, lấy USD làm trung gian từ đó chi phí giao dịch tăng lên.

Còn mBridge sẽ cho phép các quốc gia đang phát triển không muốn phụ thuộc vào đồng USD chuyển tiền dễ dàng. Việc đưa tiền tệ từ BRICS hay các nước đang phát triển khác vào mBridge có thể sẽ tăng tính thanh khoản của thị trường do sự can thiệp của các NHTW và các hoạt động thương mại.

Châu Á hiện đang dẫn đầu trong việc phát triển CBDC. Nếu hoạt động giao thương giữa Hồng Kông, Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc sử dụng CBDC thì việc sử dụng USD trong khoảng 20% trên tổng giá trị hoạt động thương mại 5 nghìn tỷ USD của Trung Quốc có thể bị ảnh hưởng.

Quan điểm cho rằng quá trình phi đô la hoá diễn ra chậm chạp là một điều sai lầm. Hầu hết các ý kiến đều tập trung vào câu hỏi liệu đồng USD có bị "truất ngôi", và câu trả lời duy nhất là "không". Song, họ đang chủ quan trước những sự thay đổi nhỏ và sâu sắc mà các nước tham gia mBridge, CBDC và BRICS sẽ tạo ra với tính thanh khoản trong hoạt động thương mại và củng cố các liên minh ủng hộ phi đô la hoá.

Một câu hỏi mà các chuyên gia dường như không bao giờ đặt ra là: "Liệu một hệ thống chuyển tiền không dùng USD, có chi phí thấp hơn, tốc độ chuyển khoản nhanh hơn và khả năng né tránh các lệnh trừng phạt có thể thu hút các quốc gia hay không?" Khi 70 quốc gia đang tích cực thúc đẩy xu hướng phi đô la hoá, thì tại sao lại không.