Sàn giao dịch tôm: băn khoăn tính khả thi

Sàn giao dịch tôm đầu tiên của Việt Nam được kỳ vọng sẽ xóa các khâu trung gian, giúp kết nối người bán và người mua một cách dễ dàng. Tuy nhiên, những người trong cuộc cho rằng mô hình này khó có thể triển khai thành công.

Sàn giao dịch tôm đầu tiên của Việt Nam được kỳ vọng sẽ xóa các khâu trung gian, giúp kết nối người bán và người mua một cách dễ dàng. Tuy nhiên, những người trong cuộc cho rằng mô hình này khó có thể triển khai thành công.

Xóa khâu trung gian

Ông Nguyễn Mạnh Triều, Phó chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần công nghệ và đầu tư Cửu Long - đơn vị vừa đưa vào vận hành sàn giao dịch tôm đầu tiên của Việt Nam - cho biết phương thức mua/bán tôm truyền thống hiện nay do người mua quyết định, tức thương lái đến ao tôm của nông dân thu mẫu, đánh giá chất lượng rồi định giá và thời điểm bắt. Mô hình này có một điểm yếu là không kết nối được người nuôi tôm sạch với người mua có nhu cầu.

“Khi nhà máy nhận được đơn hàng yêu cầu tôm sạch từ đối tác nước ngoài, thì dù muốn mua với giá cao cũng không biết tìm nguồn hàng ở đâu. Đơn vị nào gan lắm mới dám ký, mà ký rồi cũng chưa chắc tìm được đủ lượng hàng”, ông nói.

Một nút vướng khác trong mô hình mua/bán truyền thống là người nuôi tôm không thể trực tiếp bán cho nhà máy, buộc phải qua các khâu trung gian (thương lái, đại lý thu gom). “Nhà máy không có đủ nhân lực, cũng như không quản lý được việc đi mua. Còn người nuôi thì ngần ngại đưa sản phẩm trực tiếp đến nhà máy vì không biết chúng tôi sẽ đánh giá chất lượng, kích cỡ, cân đo… ra sao. Trong khi đó, tôm đã bắt lên nếu không mua bán thành công thì không biết trữ ở đâu”, ông giải thích.

Theo ông Triều, sàn giao dịch tôm đã được thành lập từ chính những nút vướng nêu trên. Trên sàn giao dịch, người nuôi có thể xem được giá mua/bán thực tế đã thành công của những thành viên khác để tham khảo trước khi đặt lệnh chào bán.

Trong khi đó, về phía người mua, dựa trên những thông tin được người bán đăng lên sàn, có thể đặt lệnh mua bất cứ lúc nào. “Sàn giao dịch tôm có tính thanh khoản cao vì tôm của người bán được giới thiệu trên toàn quốc chứ không chỉ tại riêng một địa phương nào”, ông nói.

Đồng thời, người mua còn có thể truy xuất nguồn gốc sản phẩm trên sàn giao dịch tôm.

Không dễ thực hiện

Trao đổi với TBKTSG về tính khả thi của sàn giao dịch tôm, ông Châu Trung Trực, Giám đốc Hợp tác xã thủy sản Đoàn Kết (tỉnh Cà Mau), đặt câu hỏi “không có thương lái đến ao tôm xác định chất lượng sản phẩm, thu mẫu và chốt giá thì sàn giao dịch sẽ giải quyết ra sao? Trường hợp tôm không đạt chất lượng như thông tin đăng bán thì sao?”

Trả lời thắc mắc trên, ông Nguyễn Mạnh Triều cho biết vấn đề này được giải quyết dựa vào uy tín, niềm tin của người mua và bán. Khi lên sàn, người bán sẽ phải công khai thông tin về chất lượng sản phẩm. Sau đó, người mua sẽ đến thực tế kiểm tra. Đây là bước phải chấp nhận đối với hàng nông sản (dĩ nhiên không bắt buộc).

“Khi đến xem hàng, nếu thông tin trên sàn và thực tế khác nhau thì người mua có quyền hủy hợp đồng và hạ mức tín nhiệm của người bán. Và ngược lại, nếu thông tin của người bán chính xác mà người mua tìm cách thoái thác thì anh này cũng bị hạ mức tín nhiệm và thậm chí mất luôn tiền cọc”, ông nói.

Trước câu trả lời của ông Triều, giám đốc một doanh nghiệp xuất khẩu tôm (không muốn nêu tên) thừa nhận doanh nghiệp rất khó đáp ứng đủ về nhân lực để tỏa đi khắp nơi xác nhận lại chất lượng sản phẩm trước khi gom đem về nhà máy chế biến xuất khẩu. “Việc này hiện được thực hiện thông qua thương lái, đại lý chuyên thu gom. Doanh nghiệp sẽ báo giá, quy cách chất lượng, kích cỡ sản phẩm… cho các đại lý, và lực lượng này sẽ đảm nhận việc thu mua”, ông nói và giải thích đại lý đã làm ăn lâu dài với doanh nghiệp nên có thể tin tưởng.

Ông Nguyễn Quang Bình, Giám đốc Công ty CTA - người am hiểu về các sàn giao dịch hàng hóa - đánh giá cao ý tưởng hình thành sàn giao dịch tôm vì biết lợi dụng công nghệ để kết nối người mua người bán với nhau. Tuy nhiên, theo ông, khi xét ở khía cạnh chất lượng sản phẩm thì mô hình này chưa giải quyết được nhiều vấn đề.

“Tôm là sản phẩm rất dễ hư, chỉ cần trục trặc ở bất cứ khâu nào cũng có thể xảy ra rủi ro cho cả người bán lẫn người mua. Ví dụ, khi chất lượng sản phẩm giao không đúng cam kết, thì chỉ cần tranh chấp 2-3 giờ đồng hồ cũng đã ‘mệt’ rồi”, ông nói.

Ông Bình kỳ vọng với những giao dịch nhỏ, người mua và người bán ở gần nhau, thì mô hình này có thể khả thi. Nhưng với những giao dịch lớn và hai đầu mua-bán cách xa nhau thì cần phải có kho hàng, bến bãi để người mua đến lấy hàng ở một địa điểm, tức phải có sẵn chân hàng.

“Đối với giao dịch xa, chẳng hạn một người ở Nha Trang, một người ở Cà Mau, thì cực kỳ khó vì quá trình vận chuyển không bảo đảm, nếu lô hàng nào đó bị trả về thì thua lỗ ai chịu?”, ông Bình đặt câu hỏi.

Trong khi đó, như nêu ở trên, nếu doanh nghiệp phải đến xác nhận chất lượng sản phẩm trước khi thu gom về nhà máy thì cũng khó khả thi với khoảng cách địa lý xa vì tốn kém về tài chính và thiếu hụt về nhân lực. Còn nếu giao đại lý thu gom, tức cũng giống như phương thức mua bán truyền thống, thì việc kỳ vọng xóa các khâu trung gian sẽ không thành hiện thực.

Ngay cả chuyện đóng phí của bên mua bên bán cho sàn giao dịch, theo ông Bình, cũng không dễ dàng khi họ chưa mua đã mất phí. “Chẳng thà thuê người thu gom tận nơi cho khỏe, chứ tội gì đóng phí trong khi không biết chất lượng như thế nào?”, ông Bình nói và cho rằng người mua hàng chỉ nên kỳ vọng ở một chừng mực nào đó với lượng giao dịch nhỏ, đồng thời cần chấp nhận rủi ro.