Quant trading là gì? Có phải "chiếc chén thánh"​ trên thị trường tài chính?

Mọi người tham gia thị trường tài chính lâu năm đều ít nhiều đều đã từng nghe đến khái niệm Quant Trading, tuy nhiên không phải ai cũng hiểu về nó?

Quant Trading tên đầy đủ là Quantitative Trading (dịch ra tiếng Việt là Giao dịch Định lượng), nghĩa là xây dựng chiến lược và thực hiện các giao dịch thông qua các phân tích định lượng dưới sự hỗ trợ của máy tính, máy móc và các công cụ số hóa (ví dụ như AI,... ). Theo thống kê, tại các thị trường chứng khoán phát triển như Mỹ có đến hơn 70-80% giao dịch được thực hiện bởi Quant. Hiện tại ở thị trường Việt Nam cũng có rất nhiều quỹ và trader sử dụng Quant dưới dạng các robot để giao dịch.

Nhìn chung thì bạn chỉ cần hiểu Quant là việc tìm ra các chiến lược thông qua các công cụ toán học, hay thuật toán (algorithm) có thể giúp bạn kiếm lời trên thị trường, và để tìm ra các thuật toán đó thì ta phải xem xét các dữ liệu trong quá khứ. Một ví dụ đơn giản như khi bạn phân tích và thống kê VN-Index trong quá khứ thì thấy rằng cứ mỗi khi thị trường uptrend thì cổ phiếu ngân hàng nào tiệm cận đỉnh cũ sẽ có khả năng break đỉnh là 90%. Như vậy bạn có thể xây dựng một thuật toán trên máy tính với các dữ liệu đầu vào (input) là:

- VN-Index uptrend

- Cổ phiếu ngân hàng

- Tiệm cận đỉnh cũ

Khi đó đầu ra (output) của thuật toán sẽ là MUA các cổ phiếu này để kiếm được lời khi giá cổ phiếu break. Với thuật toán này, máy tính sẽ hiểu là khi nào tất cả các điều kiện (input) của thuật toán được thỏa mãn thì nó sẽ thực hiện output, là mua cổ phiếu đó. Giả sử VN-Index đang trong uptrend, giá cổ phiếu ngân hàng Techcombank (TCB) gần chạm đỉnh cũ, máy tính sẽ ngay lập tức phát hiện và mua luôn cổ phiếu TCB cho bạn mà bạn không cần phải theo dõi hay phân tích mã cổ phiếu đó.

Tất nhiên là ví dụ trên chỉ là một thuật toán IF-THEN (nguyên nhân -> kết quả) vô cùng đơn giản. Nó sẽ chỉ giúp máy tính trả lời cho câu hỏi Mua cái gì? Các thuật toán và chiến lược phức tạp hơn được ứng dụng cho Quant sẽ còn giúp máy tính trả lời cho nhiều câu hỏi khác như Mua bao nhiêu?, Mua trong bao lâu?, Mua như thế nào?,... Bạn có thể thấy được điều quan trọng nhất trong việc sử dụng Quant Trading là phải xây dựng được các thuật toán dựa trên các dữ liệu và thống kê trong quá khứ. Các thuật toán này phải có độ chính xác và tin cậy cao thì mới giúp các giao dịch thành công, nếu chỉ một sai sót xảy ra sẽ để lai hậu quả rất lớn.

Các Quant Trader hay những người xây dựng Quant tại các quỹ phòng hộ (Hedge Fund) thường sẽ là những người rất giỏi cả về thị trường tài chính lẫn công nghệ thông tin. Họ sẽ phải vừa có khả năng phân tích, nghiên cứu, đào dữ liệu, vừa phải biết lập trình, xây dựng các thuật toán, ứng dụng các công nghệ hiện đại vào giao dịch. Về cơ bản thì công việc của họ sẽ bao gồm các bước sau:

- Thu thập, phân tích, xử lý dữ liệu

- Xây dựng thuật toán

- Kiểm tra lại thuật toán (backtest) và chạy mô hình giả lập (simulator)

- Ứng dụng mô hình vào giao dịch thực tế

- Tiếp tục kiểm tra, phát triển và vá lỗi cho thuật toán.

Điểm mạnh của Quant Trading

Quant Trading có thể giúp thực hiện các giao dịch trên thị trường với tốc độ nhanh đến chóng mặt, cực kỳ logic và độ chính xác rất cao. Nó được sử dụng rất nhiều trong các giao dịch tần suất cao (high frequency trading), giao dịch chênh lệch giá (arbitrage trading), và giao dịch tự động (automated trading). Nếu thuật toán hoạt động hiệu quả thì gần như bạn sẽ không phải phân tích gì nữa mà sẽ giao hết công việc trading cho máy tính thực hiện, vừa hiệu quả, chính xác nhưng cũng rất ổn định, không bị chi phối bởi cảm xúc và yếu tố khác như con người.

Điều duy nhất những người làm về Quant phải thực hiện thường xuyên là kiểm tra lại và phát triển các thuật toán, vì thực tế là thuật toán có thể đúng với thời điểm này nhưng lại sai tại các thời điểm khác (vì độ chính xác của các input luôn thay đổi). Tuy nhiên, với sự phát triển của các công nghệ, ví dụ như AI và Machine Learning, máy tính có thể đạt đến mức độ tự phát triển và hoàn thiện bản thân mà không cần có sự hỗ trợ của con người. Ngày nay, các từ ngữ (keyword) trong báo chí, các cuộc phỏng vấn, các cuộc hội thảo, thậm chí biểu cảm khuôn mặt của các nhà lãnh đạo cũng có thể được thu thập và xử lý ngay tức thì bởi các AI để tạo ra các quyết định giao dịch. Trên thế giới có rất nhiều Hedge Fund nổi tiếng đã ứng dụng hiệu quả Quant trading và đạt được nhiều thành công, có thể kể đến một số cái tên như Renaissance Technologies, Two Sigma, AQR,...

Điểm yếu của Quant Trading

Vấn đề của Quant Trading là các thuật toán sẽ chỉ chính xác ở một số thời điểm và hoàn cảnh nhất định, nếu trên thị trường có những thay đổi bất ngờ thì máy tính sẽ không có khả năng xử lý. Ngoài ra, khả năng dự đoán của nó đối với các sự kiện có tác động lớn là rất thấp mặc dù vẫn luôn được đầu tư để phát triển và hoàn thiện. Hầu hết các giao dịch với Quant hiện nay vẫn bị giới hạn bởi các input và điều kiện do con người tạo ra, do đó các sự kiện mang tính ngẫu nhiên hay các sự kiện kiểu Thiên Nga Đen sẽ là thảm họa với Quant Trading vì máy tính gần như không thể xử lý được. Điển hình như năm 2020, các tác động bất ngờ của đại dịch Covid-19 đã khiến cho hoạt động của các Quant funds tỏ ra kém hiệu quả hơn nhiều so với các quỹ đầu tư thông thường.

Quant Trading cũng gặp phải một thách thức khá lớn chính là ở tính bảo mật của thuật toán. Nếu một thuật toán nếu có quá nhiều người biết thì nó sẽ không còn chính xác nữa. Như ở ví dụ trên của tôi, nếu nhiều Quant Trader cũng xây dựng được thuật toán tương tự, khi cổ phiếu TCB gần chạm đỉnh cũ, hàng loạt máy tính sẽ cùng đặt lệnh mua vào, điều này có thể tạo ra một sự mất cân bằng. Và thậm chí sẽ có nhiều người khác sử dụng Quant để counter, nghĩa là khi cổ phiếu TCB break đỉnh cũ, hàng loạt máy tính sẽ cùng đặt lệnh bán ra, như vậy input bị sai lệch và máy tính của những người mua vào có thể sẽ không xử lý kịp thời. Tôi đã từng viết một bài về các khó khăn này trong việc dự đoán trên thị trường, bạn có thể xem qua trong profile của tôi.

Cá nhân tôi thấy rằng Quant sẽ là công cụ cực kỳ hữu hiệu trong giao dịch với sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của công nghệ thông tin như hiện nay. Tuy nhiên, phải hiểu rằng Quant không phải là chiếc chén thánh trên thị trường tài chính vì nó vẫn còn tồn tại rất nhiều hạn chế. Cũng giống như mọi hoạt động khác trong cuộc sống, tôi cho rằng điều quan trọng để tạo ra thành công phải là sự kết hợp của cả con người và máy móc, đó mới là chiến lược tối ưu. Chắc chắn dưới bàn tay của những con người tài giỏi, thông minh và nhạy bén, máy móc sẽ hoạt động hiệu quả và tạo ra rất nhiều các giá trị mới.

Tôi mong rằng bài viết của tôi đã cung cấp thêm cho bạn những kiến thức thú vị và bổ ích. Cảm ơn bạn đã dành thời gian đọc bài viết của tôi, chúc bạn một ngày nhiều niềm vui!