Phá rào cản thanh toán không dùng tiền mặt

Hầu hết người tiêu dùng khi đã thanh toán tiền điện, nước, điện thoại trên nền tảng mobile đều không muốn quay lại phương thức thanh toán truyền thống. Vậy, tại sao thanh toán không dùng tiền mặt vẫn chưa thực sự phát triển?

Đại diện Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho rằng rào cản lớn nhất về việc áp dụng thanh toán không dùng tiền mặt là thói quen của người tiêu dùng (NTD).

Số liệu từ Bộ Công Thương cho biết, 5 năm gần đây, lĩnh vực thương mại điện tử (TMĐT) tăng trưởng với tốc độ 25-30% mỗi năm. Riêng năm 2018, tổng giá trị giao dịch đạt 8 tỷ USD.

80% nhận hàng trả tiền

Sự gia tăng các dịch vụ ngân hàng số giúp khách hàng dễ dàng tiếp cận với phương thức thanh toán không dùng tiền mặt.

Tuy nhiên, theo thống kê của Cục TMĐT và Kinh tế số, hiện chỉ 3-5% lượng giao dịch sử dụng thanh toán không dùng tiền mặt, với tỷ lệ thanh toán trực tuyến chiếm tỷ trọng rất thấp, có đến 80% khách hàng hiện vẫn dùng phương thức nhận hàng trả tiền (COD).

Bà Nguyễn Thị Minh Huyền, Phó Cục trưởng TMĐT và Kinh tế số, đánh giá: "Việc thay đổi thói quen của khách hàng, cải thiện quy trình thanh toán là đòi hỏi cấp thiết, không chỉ riêng với TMĐT mà cả với sự phát triển của kinh tế số".

Rào cản lớn nhất về việc áp dụng thanh toán không dùng tiền mặt, theo ông Phạm Tiến Dũng, Vụ trưởng Vụ Thanh toán (NHNN) là thói quen của NTD và hành lang pháp lý đang đi chậm hơn so với công nghệ từ 3-5 năm. "Nếu không có những cơ chế thí điểm quản lý thì việc theo kịp với sự phát triển của công nghệ là điều rất khó", ông Dũng nói.

Một rào cản nữa là thiếu sự liên thông giữa các cơ quan quản lý về cơ chế chia sẻ dữ liệu thông tin khách hàng nhằm tạo ra một cơ chế thanh toán thông suốt. Điều này chỉ có thể làm được nếu có sự vào cuộc của tất cả thành phần liên quan.

Bên cạnh đó, một vấn đề đang tồn tại trong TMĐT là lòng tin của khách hàng. "Những nền tảng TMĐT bán hàng không đúng quảng cáo, không đúng mẫu mã yêu cầu khiến khách hàng không thực hiện thanh toán trước", Vụ trưởng Vụ Thanh toán nói và cho rằng cải thiện lòng tin của khách hàng sẽ tạo ra sự thay đổi trong quy trình thanh toán TMĐT.

Đưa ra giải pháp thay đổi thói quen của NTD, ông Dũng cho rằng ngân hàng chỉ cần đáp ứng được quy tắc 3-1-0 sẽ tạo ra sự thay đổi rất lớn. Quy tắc này hiểu một cách đơn giản là mọi nghiệp vụ phải hoàn thành trong thời gian 3 phút, ứng dụng phải đáp lại yêu cầu trong thời gian 1 giây và không có sự can thiệp của con người trong quy trình này.

Chia sẻ kinh nghiệm phát triển ngân hàng số, thanh toán không dùng tiền mặt, ông Nguyễn Hưng, Tổng Giám đốc TPBank, cho biết, TPBank là đơn vị đầu tiên triển khai ngân hàng điện tử hoạt động ngày đêm không cần giao dịch viên.

Cần cổng thông tin xác thực dữ liệu

Ngân hàng phải mất hơn nửa năm để thuyết phục cơ quan quản lý cho phép xác thực khách hàng từ xa qua hệ thống điện tử. Nhờ đó, TPBank thu thập được vân tay, giọng nói, gương mặt.

"Đó là những sinh trắc không làm giả được. Đến nay, khách hàng có thể dùng vân tay để đi rút tiền mà không cần mang theo thẻ, không sợ bị làm thẻ giả để rút tiền tại ATM", ông Hưng nói.

Tuy nhiên, theo đại diện TPBank, nếu sử dụng dữ liệu theo cơ chế bắc cầu, dùng thông tin từ một đơn vị khác thì chỉ cần một đơn vị làm không đúng sẽ bị ảnh hưởng cả hệ thống.

Ông Hưng cho rằng ngân hàng cũng phải đối mặt với nhiều thách thức vì hiện nay tình trạng giả mạo danh tính trên các kênh giao dịch rất nhiều, từ giả mạo thông tin cho đến giả mạo cả người đến làm thủ tục, thậm chí đến nay còn có tình trạng mua bán thông tin thật của một ai đó rồi thuê người đến làm thẻ, ebank và sử dụng tài khoản đó.

Bởi vậy, ngân hàng cũng rất khó khăn trong việc phòng chống tội phạm lừa đảo, rửa tiền, tài trợ khủng bố… "Nếu Chính phủ có cổng xác thực thông tin và dữ liệu mở để các ngân hàng khai thác thì có thể hạn chế được nhiều", ông Hưng nói.

Hiện nay, TPBank mới tra cứu được các thông tin về mã số thuế, bảo hiểm xã hội. "Tuy nhiên, mặc dù thông tin đó đúng nhưng việc người mang thông tin đó đến ngân hàng làm thủ tục có đúng hay không thì chúng tôi không chắc chắn được. Nếu có thêm các yếu tố về sinh trắc học như vân tay, mống mắt… thì tỷ lệ giả mạo sẽ bớt nhiều", ông Hưng nói.

Đại diện Vietcombank cũng cho rằng, hiện nay, nhiều doanh nghiệp ngại chấp nhận phương thức thanh toán mới, vì vậy cần xây dựng chính sách thúc đẩy doanh nghiệp tham gia thanh toán không dùng tiền mặt như ưu đãi thuế. Việc ưu đãi thuế cũng là nhằm có thể thu thuế nhiều hơn vì khi đó doanh nghiệp sẽ minh bạch về tài chính.

Riêng về vấn đề phát triển hạ tầng, chia sẻ dữ liệu có rào cản nhất định vì dữ liệu ngân hàng đòi hỏi pháp lý cao, do đó, đại diện nhà băng cho rằng với yếu tố này cần có sự tham gia của Nhà nước.

Ngoài ra, cần có những quy chuẩn về công nghệ khi triển khai. Hiện nay, mỗi trạm BOT lại áp dụng một chuẩn mực khác nhau khi thu phí nên khó khăn cho các ngân hàng.