Ông trùm kim loại Trung Quốc "ngã ngựa", tham vọng thống lĩnh chuỗi cung ứng xe điện toàn cầu chao đảo?

Tham vọng thống lĩnh nguồn cung nguyên liệu quan trọng để sản xuất pin xe điện của Trung Quốc đang gặp ảnh hưởng do những biến cố mà "vua mangan" Jia Tianjiang gặp phải.

Ngành công nghiệp Trung Quốc đã chứng kiến các ông trùm quyền lực nhất lần lượt “ngã ngựa” trong năm 2023. Vào tháng 1, truyền thông địa phương đưa tin Li Hejun, người từng là tỷ phú giàu nhất Trung Quốc đi lên từ những tấm pin năng lượng mặt trời, bị cảnh sát bắt giữ. Sau đó là vụ người tạo ra tập đoàn nhôm lớn nhất châu Á, Liu Zhongtian, bị các chủ nợ khởi kiện trong lúc công ty của ông tái cơ cấu nợ.

Tháng 9 vừa rồi, người đứng sau tập đoàn bất động sản tai tiếng Evergrande là tỷ phú Hui Ka Yan bị quản thúc. Và mới đây nhất, ngày 10/10 tờ Bloomberg đưa tin He Jinbi, người cai quản tới 1/4 tổng lượng đồng mà Trung Quốc nhập khẩu, đang bị điều tra và đã lâu không xuất hiện trước công chúng.

Trong bối cảnh đó, những rắc rối mà vị tỷ phú 61 tuổi Jia Tianjiang gặp phải dường như không có gì đáng chú ý. Ngày 22/9, tòa án ra quyết định đưa Tianyuan Manganese Industry (TMI), công ty của ông Jia Tianjiang vào diện giám sát đặc biệt sau khi tập đoàn này không thể trả những khoản nợ khổng lồ.

Tình cảnh bết bát của TMI là sự kiện gây chấn động không chỉ ở Trung Quốc mà còn vượt ra ngoài biên giới. Bởi vì mangan là kim loại đặc biệt quan trọng, được sử dụng để làm ra nhiều loại thép chất lượng cao và cả trong những cục pin lithium – ion. Cả 2 đều là cốt lõi trong chuỗi cung ứng mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đánh giá là có tính chiến lược.

Được mệnh danh là “Vua mangan”, Jia cũng là nhân vật quan trọng bậc nhất trong ngành công nghiệp luyện kim.

Từ nghèo khó vươn lên

Jia là điển hình của hành trình vươn lên từ nghèo khó. Ông sinh ra trong gia đình có tới 13 người con tại 1 thị trấn nghèo nằm ở vùng Tây Bắc. Trước đó, Jia từng phải đi bán táo dạo trên đường phố. Sau đó, ông nhận ra đi buôn thùng carton đựng táo còn lãi hơn cả buôn táo và cuối cùng đã lập ra 1 xưởng sản xuất bìa carton.

Bước ngoặt đến với Jia vào năm 2003, khi ông mua lại 1 mỏ mangan ngay thời điểm làn sóng xây dựng bùng nổ ở Trung Quốc. Việc làm ăn phát đạt giúp ông trở thành người giàu nhất ở tỉnh Ningxia, nơi công ty đặt trụ sở và có hàng chục nghìn nhân viên.

Trong những năm 2010, Jia bắt đầu lấn sân sang ngành tài chính. Ông mua lượng lớn cổ phần tại một số tập đoàn đầu tư ở Hồng Kông nhờ sự trợ giúp của người bạn thân Lai Xiaomin. Lai chính là người đứng sau quỹ quản lý tài sản quốc doanh Huarong.

Mối quan hệ đặc biệt

Năm 2016, Jia được cấp phép mua 20% cổ phần của China Citic Bank International, ngân hàng tại Hồng Kông của một trong những tập đoàn nhà nước hùng mạnh nhất, trước sự ngạc nhiên của nhiều người.

Cũng trong năm đó, ông tận dụng các khoản vay được nhà nước trợ cấp để mua lại một trong những công ty khai thác mangan lớn nhất thế giới (Consolidated Minerals) từ tay 1 tỷ phú người Ukraine. Ông nhận được khoản vay 450 triệu USD từ Citic với tài sản đảm bảo chính là Consolidated Minerals (khi đó được định giá chỉ vào khoảng 235 triệu USD).

Tính đến năm 2017, các khoản đầu tư của Jia Tianjiang ở Hồng Kông trị giá hơn 2 tỷ USD. Tạp chí Hurun thống kê Jia có tài sản vào khoảng 3,6 tỷ USD.

Thế nhưng sóng gió ập đến với Jia từ năm 2018, khi Lai bị bắt vì gian lận tài chính. Những tin đồn rầm rộ về mối liên hệ giữa TMI và Lai đủ sức khiến cổ phiếu của nhiều công ty trong đế chế của Jia lao dốc. Jia cũng từng bị điều tra nhưng sau đó lại được thả. Tài sản của ông “bốc hơi” hàng trăm triệu USD.

Cú sốc lớn ập đến

Tuy nhiên lần này Jia đã không may mắn như vậy và nhiều chuyên gia trong ngành đang lo ngại thị trường mangan toàn cầu sẽ bị ảnh hưởng không nhỏ. “Điều này giống như Rio Tinto sụp đổ và gây rúng động trên toàn bộ thị trường quặng sắt”, lãnh đạo của 1 công ty khai khoáng so sánh.

Không những vậy, đây còn là 1 cú sốc lớn đối với thị trường pin xe điện. Hợp chất mangan sulphate có độ tinh khiết cao thường được sử dụng để làm cực dương của những viên pin. Và đảm bảo nguồn cung nguyên liệu quan trọng này cũng là một phần trong kế hoạch thống trị thị trường pin toàn cầu của Trung Quốc. Năm 2022, tập đoàn nhà nước CEEC triển khai dự án hợp tác với TMI, đặt mục tiêu sản xuất 1 triệu tấn mangan sulphate có độ tinh khiết cao mỗi năm. Nếu kế hoạch này thành công, TMI sẽ trở thành nhà sản xuất lớn nhất thế giới.

Nhiều khả năng với vị thế này, TMI sẽ không được phép sụp đổ hoàn toàn. Tuy nhiên, không thể tránh khỏi việc nguồn cung mangan của Trung Quốc cũng như thế giới bị ảnh hưởng. Jia khác Lai, vẫn chưa bị buộc tội. Nhưng có lẽ vai trò của Vua mangan đã thay đổi, không còn là nhân vật được tín nhiệm như trước đây.