"Ông cưa máy" và bài học cải cách kinh tế Argentina: Từ miệng hố khủng hoảng trở thành điểm sáng kinh tế

Vâng, bức tranh kinh tế Việt Nam hiện tại có hai màu sáng và xám, làm cho khá nhiều người băn khoăn: liệu kinh tế Việt Nam đang tốt hay đang có điềm gì đó bất ổn chăng.

I. Bối cảnh kinh tế Argentina trước khi Tổng thống Milei nhậm chức

Trước khi Tổng thống Javier Milei chính thức nhậm chức vào ngày 10/12/2023, Argentina đối diện với một trong những cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng nhất trong lịch sử. Lạm phát phi mã lên tới 140% vào năm 2023, một trong những mức cao nhất thế giới, khiến giá cả hàng hóa leo thang không kiểm soát và làm xói mòn sức mua của người dân. Tình trạng này không chỉ làm nền kinh tế đình trệ mà còn khiến tỷ lệ nghèo đói tăng vọt, lên đến 40%, với gần một nửa dân số không đủ thu nhập để đáp ứng nhu cầu cơ bản.

Nợ công của Argentina đã vượt ngưỡng 85% GDP, phần lớn trong số đó đến từ khoản vay 44 tỷ USD từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), trở thành gánh nặng lớn đối với nền kinh tế. Trong khi đó, dự trữ ngoại hối gần như cạn kiệt, ước tính âm 10 tỷ USD theo số liệu của Ngân hàng Trung ương Argentina. Đặc biệt, ngân sách chính phủ liên tục thâm hụt trong suốt 13 năm liên tiếp, với mức thâm hụt lên tới 15% GDP vào năm 2023.

Mô hình kinh tế của Argentina trước khi Milei nhậm chức bị chi phối bởi chính sách can thiệp mạnh mẽ của chính phủ theo trường phái Peron, bao gồm các chương trình trợ cấp lớn, kiểm soát giá cả, và bộ máy hành chính cồng kềnh với 21 bộ ngành. Sự can thiệp này cùng với môi trường kinh doanh thiếu thân thiện hàng ngàn quy định chồng chéo, khu vực tư nhân bị áp đặt thuế cao, và thị trường lao động bị ràng buộc bởi các quy định cứng nhắc.

Javier Milei, một nhà kinh tế theo chủ nghĩa tự do cấp tiến (libertarian), đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống vào ngày 19/11/2023 với 56% phiếu bầu trong bối cảnh cử tri muốn có thay đổi. Hình ảnh cầm cưa máy trong chiến dịch tranh cử của Javier Milei không chỉ là một chiến thuật vận động tranh cử hữu hiệu mà còn thể hiện quyết tâm “cắt bỏ” các rào cản thể chế, thu nhỏ bộ máy nhà nước và thúc đẩy nền kinh tế thị trường tự do.

II. Các cải cách thể chế nổi bật dưới thời Milei

Ngay sau khi nhậm chức, Milei đã nhanh chóng triển khai một loạt cải cách mang tính đột phá nhằm tái cấu trúc hệ thống thể chế của Argentina. Những biện pháp này tập trung vào việc giảm quy mô chính phủ, loại bỏ các quy định không cần thiết, thúc đẩy tư nhân hóa, và cải cách tài khóa để đạt được sự ổn định kinh tế.

1. Tinh gọn bộ máy chính phủ

Vài giờ sau khi nhậm chức, Milei đã ký Nghị định Cần thiết và Khẩn cấp (DNU), giảm số lượng bộ ngành từ 21 xuống còn 9. Các bộ như Văn hóa, Giáo dục, và Đa dạng bị giải thể hoặc sáp nhập, trong khi các lĩnh vực kinh tế và cơ sở hạ tầng được hợp nhất vào một bộ duy nhất. Điều này không chỉ giúp cắt giảm chi phí quản lý mà còn nâng cao hiệu quả hành chính. Đồng thời, Milei cũng cắt giảm khoảng 70.000 việc làm trong khu vực công vào năm 2024, thể hiện cam kết rõ ràng trong việc giảm bớt sự can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế.

2. Loại bỏ quy định không cần thiết

Milei yêu cầu toàn bộ hệ thống hành chính rà soát và loại bỏ hàng ngàn quy định lỗi thời. Trong tháng 12/2023, hơn 300 quy định liên quan đến kiểm soát giá cả, trợ cấp năng lượng, và hạn chế thương mại đã bị bãi bỏ. Điều này giúp giảm gánh nặng hành chính, tăng tính cạnh tranh cho doanh nghiệp, và tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch hơn. Chính phủ cũng đặt mục tiêu cắt giảm chi tiêu công tương đương 5% GDP để đạt thặng dư ngân sách vào cuối năm 2025.

3. Tư nhân hóa và giảm trợ cấp

Một trong những biện pháp quyết liệt nhất của Milei là thúc đẩy tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước hoạt động kém hiệu quả như hãng hàng không Aerolíneas Argentinas. Chính phủ cũng mạnh tay cắt giảm các khoản trợ cấp năng lượng, giao thông và nhiên liệu, vốn chiếm khoảng 2,5% GDP hàng năm. Những chính sách này giúp giảm gánh nặng ngân sách, khôi phục cơ chế giá thị trường, và nâng cao hiệu quả kinh tế.

4. Phá giá đồng Peso và cải cách tiền tệ

Chính quyền Milei đã phá giá đồng Peso hơn 50% để đưa tỷ giá chính thức sát với tỷ giá thị trường, giúp cải thiện khả năng cạnh tranh xuất khẩu và tăng dự trữ ngoại hối. Ông cũng đặt nền móng cho kế hoạch “đô la hóa” nền kinh tế, thay thế đồng peso bằng đồng USD nhằm ổn định tiền tệ và kiểm soát lạm phát.

5. Luật Cơ sở và quyền lập pháp đặc biệt

Ngày 28/6/2024, Quốc hội Argentina thông qua Luật Cơ sở, trao cho Milei quyền lập pháp đặc biệt đến cuối năm 2025, có thể gia hạn thêm hai năm. Điều này cho phép chính phủ thực hiện các cải cách nhanh chóng hơn mà không cần thông qua Quốc hội, bao gồm tư nhân hóa, cải cách lao động, và thu hút đầu tư.

III. Kết quả đạt được và bài học

Sau hơn một năm cầm quyền, các cải cách của Milei đã đem lại nhiều kết quả tích cực nhưng cũng đối diện với những thách thức lớn.

1. Giảm lạm phát và thặng dư ngân sách

Theo Viện Thống kê Quốc gia Argentina (INDEC), lạm phát giảm từ 211% trong năm 2023 xuống còn 166% vào tháng 11/2024. Đến quý 3/2024, GDP tăng 3,9%, lần đầu tiên Argentina đạt thặng dư ngân sách sau nhiều năm thâm hụt.

2. Niềm tin đầu tư và tăng trưởng kinh tế

Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tăng 15% vào năm 2024, tập trung vào năng lượng và khai khoáng. Ngân hàng JP Morgan dự báo GDP Argentina sẽ tăng 8,5% trong năm 2025, phản ánh sự phục hồi của nền kinh tế.

3. Bài học cho các quốc gia khác

Có thể nói, thành công của Argentina vượt ra ngoài dự đoán của các nhà kinh tế bảo thủ nhất. Kinh nghiệm của Argentina cho thấy rằng việc cải cách thể chế mạnh tay, quyết liệt, thậm chí cực đoan là điều cần thiết để tháo gỡ các điểm nghẽn kinh tế. Điều này không chỉ đòi hỏi sự quyết tâm chính trị mạnh mẽ, mà còn phải có chiến lược thực hiện rõ ràng, cũng như khả năng cân bằng giữa ổn định tài chính và an sinh xã hội.

Những bài học từ chính quyền Milei có thể giúp các quốc gia khác hiểu rõ hơn về những thách thức và cơ hội khi thực hiện các chính sách cải cách sâu rộng.