Niềm tin vào công lý

Nếu có một thứ chính sách nào đó với chi phí hợp lý nhằm nâng cao được niềm tin vào công lý của người dân Việt Nam, tôi sẽ là người ủng hộ cả hai tay hai chân. Nhưng tôi e là các bức tượng đồng không có ý nghĩa trong việc này.

Người dân Việt Nam vốn thiếu niềm tin vào hệ thống tư pháp. Có lẽ số người người dân biết và tin vào câu nói “vô phúc đáo tụng đình” nhiều hơn so với những người dân có thể phân biệt được Lý Thái Tông với Lý Thánh Tông.

Trường Luật Hà Nội cũng có môn Lịch sử Nhà nước và Pháp luật, nhưng cái tên Lý Thái Tông chưa bao giờ là một điểm nhấn trong môn học này. Đến những người học luật còn mù mờ về vị vua này như vậy, mà giờ muốn sử dụng hình ảnh của ông ta để làm biểu tượng công lý phổ biến cho toàn dân thì e là một việc bất khả thi.

Tôi cũng đồng ý rằng trụ sở của toà án, đặc biệt là phòng xử án phải thật sự trang nghiêm. Sự trang nghiêm của không gian toà án cũng tác động rất lớn đến ý thức tôn trọng pháp luật, tôn trọng các phán quyết của toà án từ phía những người dân đến tham gia tố tụng.

Đã từng đến một số toà án địa phương, nhất là toà án cấp huyện tại vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, tôi cũng thừa nhận rằng trụ sở làm việc của toà án khá tệ. Nhiều nơi khá xập xệ, thậm chí có những huyện đảo mà cỏ mọc um tùm trong khuôn viên toà án. Ở những nơi đó, có lẽ cả năm chỉ vài vụ hình sự cướp giật, trộm cắp, gây thương tích hay vài vụ ly hôn, chia thừa kế, nên toà án cũng rất heo hút.

Nghe báo chí phản ánh, chi phí cho một bức tượng khoảng 300 triệu đồng. Nếu chúng ta có tượng ở toà tối cao, toà cấp cao và toà cấp tỉnh thì tổng chi phí cũng ngót nghét 20 tỷ đồng. Còn nếu ở cả các toà án quân sự, toà án cấp huyện thì con số sẽ lên đến vài trăm tỷ đồng. Nếu cho tôi nguồn lực vài trăm tỷ đồng, có lẽ tôi sẽ chọn một chính sách khác để khiến người dân tin vào công lý, chứ không phải là những bức tượng của một vị vua mù mờ nào đó.

Năm 2016, chúng tôi có làm một nghiên cứu về niềm tin vào hệ thống tư pháp của các doanh nghiệp Việt Nam. Chúng tôi có hỏi khoảng hai trăm doanh nghiệp đã từng tiếp xúc với toà án trong 2 năm trước khi tham gia khảo sát với phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên. Có 30% doanh nghiệp này không tin vào hệ thống tư pháp sẽ bảo vệ được quyền lợi hợp pháp của họ; 21% doanh nghiệp cho rằng toà án xét xử không đúng luật; 23% cho rằng phán quyết không công bằng; và 46% cho rằng toà án xét xử chậm; 42% doanh nghiệp cho rằng tình trạng chạy án là phổ biến; 23% cho rằng trình độ, năng lực của cán bộ toà án thấp, và có 9% doanh nghiệp cho rằng họ sẽ sử dụng xã hội đen để đòi nợ thay vì chọn toà án. Có lẽ không cần thêm lời bình luận nào nữa về những con số này.

Nghiên cứu của chúng tôi cũng chỉ ra rằng, minh bạch là yếu tố quan trọng để khiến người dân tin tưởng vào hệ thống tư pháp. Bởi chúng ta chỉ có thể tin tưởng vào một thứ khi nó minh bạch.