Những nhân vật quan trọng đằng sau cuộc chiến của Putin tại Ukraine

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã tự biến mình thành một kẻ cô độc, dẫn dắt quân đội Nga vào một cuộc chiến có nguy cơ cao đe dọa phá hủy nền kinh tế của đất nước ông. Hiếm khi nào Putin tỏ ra cô lập hơn hai lần xuất hiện gần đây, vốn được dàn dựng cùng nội các của mình, nơi ông ngồi ở một khoảng cách xa nhất định với các cố vấn thân cận nhất.

Với tư cách là tổng tư lệnh, trách nhiệm cao nhất cho cuộc xâm lược thuộc về ông, nhưng ông luôn dựa vào một đoàn tùy tùng trung thành sâu sắc, trong đó nhiều người cũng bắt đầu sự nghiệp tại các cơ quan an ninh của Nga. Câu hỏi đặt ra là ai đang được Putin lắng nghe trong thời điểm mang tính quyết định nhất đối với nhiệm kỳ tổng thống của ông?

Nếu có ai làm được điều này thì đó hẳn phải là nhân vật thân tín lâu năm Sergei Shoigu, người đã ủng hộ đường lối của Putin về việc phi quân sự hóa Ukraine và bảo vệ Nga khỏi cái gọi là mối đe dọa quân sự của phương Tây. Đây là người cùng Putin tới Siberia cho các chuyến đi săn và câu cá, và trong quá khứ, ông được xem như một người kế nhiệm tiềm năng.

Tuy nhiên, khi nhìn vào bức ảnh Shoigu ngồi ở cuối dãy bàn với vẻ lúng túng bên cạnh người đứng đầu lực lượng vũ trang Nga, bạn sẽ tự hỏi Tổng thống Putin nghe được bao nhiêu lời của ông ấy. Bức ảnh được chụp 3 ngày trước chiến dịch quân sự mà Nga đang vấp phải sự kháng cự bất ngờ của Ukraine, trong khi nhuệ khí của binh lính đang xuống thấp. Vera Mironova, một chuyên gia về xung đột vũ trang, nói: “Shoigu được cho là đang hành quân đến Kiev; ông ấy là bộ trưởng quốc phòng và được cho là sẽ giành chiến thắng”.

Shoigu được cho là “tác giả” của cuộc thu hồi quân sự Bán đảo Crimea năm 2014. Ông cũng phụ trách Cơ quan Tình báo quân đội (GRU), bị cáo buộc liên quan đến 2 vụ đầu độc bằng chất độc thần kinh - vụ tấn công chết người năm 2018 ở Salisbury (Anh) và vụ tấn công khiến thủ lĩnh phe đối lập Alexei Navalny suýt chút nữa phải bỏ mạng ở Siberia năm 2020.

Ở góc chụp cận cảnh, bức ảnh này thậm chí còn tệ hơn. Bà Mironova nói: “Nó trông giống như một đám tang”. Bức ảnh thể hiện sự lúng túng, nhưng chuyên gia an ninh Nga và cây viết Andrei Soldatov tin rằng Bộ trưởng Quốc phòng vẫn là người có tiếng nói nhất với tổng thống: “Shoigu không chỉ phụ trách quân đội, ông ấy còn phụ trách một phần về ý thức hệ - và ở Nga, ý thức hệ chủ yếu liên quan đến lịch sử và ông ấy là người kiểm soát câu chuyện”.

Với tư cách là tổng tham mưu trưởng, nhiệm vụ của Shoigu là xâm lược Ukraine và hoàn tất công việc nhanh chóng, và theo tiêu chuẩn đó thì ông đã không hoàn thành tốt. Ông đóng một vai trò quan trọng trong các chiến dịch quân sự của Putin kể từ khi chỉ huy một đội quân trong Chiến tranh Chechnya năm 1999 và cũng là người đi đầu trong việc lập kế hoạch quân sự cho Ukraine, giám sát các cuộc tập trận quân sự ở Belarus vào tháng 2 vừa qua.

Được chuyên gia Nga Mark Galeotti miêu tả là một “kẻ gây hấn nghiêm nghị và mạnh mẽ”, Tướng Gerasimov cũng đóng vai trò quan trọng trong chiến dịch quân sự sáp nhập Crimea. Một số báo cáo cho rằng ông đã bị cho ra rìa vì việc nói lắp bắp trước lúc bắt đầu cuộc xâm lược Ukraine và các báo cáo về nhuệ khí yếu kém của quân lính.

Tuy nhiên, Andrei Soldatov tin rằng đó là suy nghĩ viển vông của một số người: “Putin không thể kiểm soát mọi con đường và mọi tiểu đoàn, và đó là vai trò của ông ấy”. Mặc dù Bộ trưởng Quốc phòng Shoigu có thể yêu thích bộ quân phục của mình nhưng ông không được đào tạo về quân sự và cần phải dựa vào các chuyên gia.

Ben Noble, Phó giáo sư về chính trị Nga tại Đại học Cao đẳng London, cho biết: “Patrushev là kẻ diều hâu nhất, cho rằng phương Tây đã âm mưu xâm chiếm Nga trong nhiều năm qua”. Ông là một trong ba người trung thành với Putin và đã phục vụ Putin từ những năm 1970 tại St. Petersburg, khi thành phố lớn thứ hai của Nga vẫn được gọi là Leningrad.

Hai người đứng đầu còn lại là Giám đốc Cơ quan an ninh Alexander Bortnikov và Giám đốc Cơ quan tình báo nước ngoài Sergei Naryshkin. Tất cả nội các của tổng thống được gọi là “siloviki”, hay những người thực thi, nhưng bộ ba này vẫn gần gũi hơn.

Rất ít người nắm giữ nhiều ảnh hưởng đối với tổng thống như Nikolai Patrushev. Không chỉ làm việc với tổng thống trong Ủy ban An ninh Quốc gia (KGB) cũ từ thời kỳ cộng sản, ông còn thay thế Putin trở thành người đứng đầu tổ chức kế tục là FSB từ năm 1999-2008. Chính trong một cuộc họp bất thường của hội đồng an ninh Nga, ba ngày trước cuộc xâm lược, ông Patrushev đã nêu quan điểm của mình rằng “mục tiêu cụ thể” của Mỹ là sự tan rã của Nga.

Phiên họp này là một màn kịch phi thường, cho thấy tổng thống đang tổ chức một buổi “thiết triều” sau bàn làm việc khi từng người một trong đội an ninh của ông bước lên bục và bày tỏ ý kiến về việc công nhận nền độc lập của phe nổi dậy do Nga hậu thuẫn ở Ukraine. Nikolai Patrushev đã vượt qua bài kiểm tra này.

Những người theo dõi Điện Kremlin nói rằng tổng thống tin tưởng thông tin mà ông nhận được từ các cơ quan an ninh hơn bất kỳ nguồn nào khác, và Alexander Bortnikov được xem là một phần trong nội các của Putin. Từng là thành viên của Leningrad KGB, ông tiếp quản quyền lãnh đạo FSB khi Nikolai Patrushev chuyển đi. Cả hai người này được biết đến là thân cận với tổng thống, nhưng như Ben Noble chỉ ra: “Không rõ ai là người kêu gọi nổ súng và ai là người đưa ra quyết định”.

FSB có ảnh hưởng đáng kể đối với các cơ quan thực thi pháp luật khác và thậm chí họ có lực lượng đặc biệt của riêng mình. Soldatov cho rằng Bortnikov rất quan trọng nhưng ông không ở đó để chất vấn nhà lãnh đạo Nga hoặc đưa ra lời khuyên theo cách giống như những người khác.

Người cuối cùng trong “bộ ba mũi nhọn” của Leningrad cũ là Sergei Naryshkin cũng đã đồng hành cùng tổng thống trong phần lớn sự nghiệp của mình. Trong cuộc họp hội đồng an ninh, khi được yêu cầu đánh giá tình hình, giám đốc tình báo trở nên bối rối và trả lời lấp lửng, cho đến khi tổng thống nói: “Đó không phải là điều chúng ta đang thảo luận”.

Phiên họp dài đã được biên tập nên Điện Kremlin rõ ràng đã quyết định thể hiện sự khó chịu của Naryshkin trước khán giả truyền hình. Ben Noble nói với BBC: “Thật là sốc. Ông ấy vốn cực kỳ lạnh lùng và bình tĩnh, vì vậy mọi người sẽ hỏi điều gì đang xảy ra ở đây”.

Tuy nhiên, Soldatov cho rằng Tổng thống Nga chỉ đơn giản là đang tận hưởng khoảnh khắc này: “Putin thích chơi đùa với nội các của mình, khiến Naryshkin trông như một kẻ ngốc”.

Sergei Naryshkin từ lâu đã theo sát ông Putin, ở St. Petersburg vào những năm 1990, sau đó ở văn phòng của Putin vào năm 2004 và cuối cùng trở thành Chủ tịch Duma Quốc gia Nga. Ông cũng đứng đầu Hiệp hội Lịch sử Nga, và theo quan điểm của Soldatov, ông đã chứng tỏ mình rất quan trọng trong việc cung cấp cho tổng thống nền tảng tư tưởng cho các hành động của mình. Năm 2021, ông đã trả lời phỏng vấn của phóng viên BBC tại Moskva Steve Rosenberg, trong đó phủ nhận việc Nga thực hiện các vụ đầu độc và tấn công mạng hoặc can thiệp vào cuộc bầu cử của các nước khác.