Những điều cần lưu ý về “thỏa thuận thuế mới” giữa Việt Nam – Mỹ

Những ngày gần đây, thông tin về “thỏa thuận thương mại mới giữa Việt Nam và Mỹ” đang được lan truyền như một bước tiến lớn, mở ra cơ hội cho hàng hóa Việt tiếp cận thị trường Mỹ. Tuy nhiên, nếu đọc kỹ nội dung “Tuyên bố khung về Thương mại Đối ứng, Công bằng và Cân bằng” được công bố ngày 26/10, có thể thấy rằng đây chưa phải là một thỏa thuận mang tính tích cực rõ rệt, mà ẩn chứa không ít điều đáng lo ngại.

 

1. “Khung thỏa thuận” chứ chưa phải “hiệp định”

Điểm quan trọng đầu tiên: văn bản này "chưa phải là một hiệp định thương mại có hiệu lực pháp lý". Nó mới chỉ là “framework” – khung định hướng, trong đó Mỹ đưa ra một loạt nguyên tắc để xác lập lại trật tự thương mại song phương.

Nói cách khác, Mỹ đặt điều kiện trước, còn Việt Nam chưa được hưởng lợi thực chất nào cho tới khi các điều khoản chi tiết được thống nhất.

 

2. Mức thuế “20%” không phải ưu đãi, mà là rào chắn mềm

Nhiều người nhầm tưởng Mỹ đang ưu tiên hàng Việt với mức thuế “chỉ 20%”. Thực tế, con số này là mức trần thuế Mỹ áp lên phần lớn hàng xuất khẩu từ Việt Nam, thay cho cơ chế miễn thuế mà một số đối tác khác (như Hàn Quốc hay Mexico) đang được hưởng trong các FTA song phương.

Đây không phải là giảm thuế, mà là cách Mỹ giới hạn lợi thế xuất khẩu của Việt Nam trong bối cảnh nước này siết chặt chính sách với Trung Quốc và các nước có dấu hiệu “chuyển tải hàng hóa”.

 

3. Điều khoản “chuyển tải” – con dao hai lưỡi

Thỏa thuận mới nhấn mạnh Mỹ có quyền "tăng thuế lên tới 40%" với hàng hóa bị nghi có yếu tố “chuyển tải từ nước thứ ba”.

Điều này tưởng như chỉ nhằm vào Trung Quốc, nhưng thực tế đặt Việt Nam vào vị thế dễ tổn thương, bởi các chuỗi cung ứng Việt – Trung đang đan xen sâu sắc. Một phần lớn hàng điện tử, dệt may, linh kiện... đều sử dụng nguyên liệu nhập từ Trung Quốc.

Nếu không chứng minh được xuất xứ minh bạch, doanh nghiệp Việt có thể chịu thuế cao hơn – nghĩa là thay vì được ưu đãi, Việt Nam có nguy cơ bị “lọt vào vùng giám sát thương mại đặc biệt”.

 

4. Mỹ nắm thế chủ động

Trong toàn bộ tuyên bố, có thể thấy phần lớn lợi ích nghiêng về Mỹ:

Việt Nam cam kết mở cửa thêm cho hàng hóa công nghiệp và nông sản Mỹ.

Trong khi Mỹ không cam kết giảm thuế thực chất, mà chỉ giữ mức “đối ứng công bằng” – một khái niệm chưa được định nghĩa rõ.

Điều này cho thấy, Washington đang tận dụng thỏa thuận này như một công cụ kiểm soát thương mại khu vực, hơn là để thúc đẩy tự do hóa thương mại song phương thực sự.

 

5. “Tin vui” – nhưng cần tỉnh táo

Không thể phủ nhận rằng việc Việt Nam được Mỹ chọn làm đối tác đàm phán là "tín hiệu ngoại giao tích cực", thể hiện vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng châu Á. Tuy nhiên, nếu chỉ nhìn bề nổi, rất dễ ngộ nhận đây là “hiệp định thương mại ưu đãi”.

Thực tế, "thỏa thuận này giống một phép thử chính sách hơn là một phần thưởng", buộc Việt Nam phải chứng minh năng lực kiểm soát nguồn gốc, chuẩn hóa chuỗi cung ứng và cân bằng quan hệ thương mại với các đối tác lớn.

-----

Thỏa thuận Việt – Mỹ lần này không hẳn là thắng lợi thương mại, mà là một bài kiểm tra về năng lực hội nhập và tự chủ kinh tế của Việt Nam.

Nếu tận dụng tốt, đây có thể là bước đệm cho một hiệp định thực sự công bằng trong tương lai. Nhưng nếu lơ là, Việt Nam có thể phải đối mặt với hàng rào thuế quan mới tinh vi hơn, do chính Mỹ thiết kế.

-----

Trung Hiếu - HCT