Nhức mắt xe cũ nát "nhờn luật' luồn lách trên phố Hà Nội

Mặc dù các lực lượng chức năng TP Hà Nội đã có nhiều đợt ra quân xử lý vi phạm đối với xe gắn máy, ô tô, xe lôi, xe thùng tự chế cũ nát, nhưng do chưa mạnh tay, quyết liệt kiểm tra, xử lý tận gốc, nên các loại xe gắn máy quá "đát" vẫn vô tư lưu hành trên đường.

Trên các tuyến phố Đê La Thành (quận Đống Đa), Trần Nhật Duật (quận Hoàn Kiếm), Tam Trinh (quận Hai Bà Trưng), Trần Cung (quận Cầu Giấy)… tình trạng các loại xe gắn máy, ô tô, xe 3 bánh tự chế “hết đát” vô tư hoạt động không hiếm. Nhiều chiếc xe gắn máy với bộ khung sắt trơ trụi, không hệ thống còi, đèn, nẹt pô ầm ĩ, nhả khói đen xì... hay những chiếc ô tô hết niên hạn sử dụng được hoán cải, cơi nới, tân trang… vẫn được nhiều chủ xe tận dụng để chở hàng.

Theo thống kê của Phòng Cảnh sát giao thông (CSGT) Hà Nội, Hà Nội hiện có gần 5,7 triệu xe gắn máy các loại, trong đó có tới gần 50% số xe đã sử dụng lâu năm, thậm chí từ những năm 90 của thế kỷ trước vẫn đang lưu hành; cùng trên 730.000 ô tô, chưa kể nhiều phương tiện từ ngoại tỉnh thường xuyên tham gia giao thông trên địa bàn. Trong quá trình tuần tra, kiểm soát, xử lý vi phạm luật giao thông hàng ngày, nhiều trường hợp xe cũ nát không có giấy tờ, không có biển kiểm soát, gắn biển giả… Tuy nhiên, do chủ xe chủ yếu là người lao động nghèo, chở hàng thuê, nên khó xử phạt. Thậm chí nhiều trường hợp chấp nhận bị giữ xe và bỏ luôn, vì không có tiền nộp phạt.

Theo Quyết định 16/2015/QĐ-TTg ngày 22/5/2015 của Thủ tướng Chính phủ quy định đến ngày 1/1/2018 phải thu hồi toàn bộ phương tiện xe gắn máy cũ đã hết niên hạn sử dụng, nhưng đến nay vẫn chưa có văn bản nào quy định về niên hạn sử dụng đối với xe gắn máy để thực hiện. Kết quả nghiên cứu mới đây của Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia cho thấy có mối liên hệ giữa số vụ tai nạn và niên hạn của xe gắn máy. Đối với xe gắn máy mới sử dụng từ 1 - 5 năm có mức độ tai nạn ít nghiêm trọng hơn so với xe máy sử dụng trên 10 năm, chưa kể các loại xe gắn máy cũ nát chiếm phần lớn nguồn thải ra các chất gây ô nhiễm ra môi trường, nhưng chưa được kiểm soát khí thải.

Qua tìm hiểu, Cục Đăng kiểm Việt Nam đang xây dựng lộ trình xử lý phương tiện quá niên hạn sử dụng gửi Bộ GTVT, thực hiện trước mắt ở các đô thị loại 1, loại 2, để đảm bảo không ảnh hưởng đến việc tham gia giao thông của người dân. Lộ trình áp dụng nếu có đặt vấn đề sẽ xem xét đến tuổi đời xe gắn máy với những xe trên 15 năm hoặc trên 20 năm để có những lộ trình khác nhau. Cục Đăng kiểm Việt Nam cũng đang khẩn trương hoàn thiện dự thảo quy định kiểm soát khí thải xe gắn máy, trong đó có đề xuất sẽ kiểm soát chất lượng xe thông qua kiểm soát khí thải, làm cơ sở kiểm tra niên hạn xe nếu điều kiện xã hội khả thi về kinh tế và hạ tầng, đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân.

Mặt khác, trong bối cảnh ô nhiễm môi trường, không khí nghiêm trọng gia tăng hiện nay, việc thu hồi các phương tiện cũ nát, quá đát, hết niên hạn sử dụng là cấp thiết. Các cơ quan quản lý Nhà nước, các cấp chính quyền cơ sở cần tuyên truyền, hướng dẫn và thống kê danh sách phương tiện cũ nát ở địa phương, để tổng hợp, tham mưu cấp trên xây dựng khung pháp lý xử lý dứt điểm; hỗ trợ, khuyến khích người dân tự giác không sử dụng xe cũ nát, dần loại bỏ phương tiện này. Song, cũng cần xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ chủ phương tiện về tài chính để chuyển đổi xe, cam kết không sử dụng chui, dẫn tới tình trạng không chấp hành triệt để.

Thực tế tại đô thị lớn như Hà Nội, phương tiện giao thông cũ nát, quá niên hạn sử dụng là một trong những nguyên nhân chính gây mất an toàn giao thông và ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, việc thu hồi xe không đủ điều kiện lưu hành, giảm thiểu ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông “quá đát” đang là thách thức lớn, đòi hỏi các ngành chức năng khẩn trương thực hiện lộ trình giảm thiểu theo từng giai đoạn. Vì Luật Giao thông đường bộ 2008 chưa có quy định việc bắt buộc phải kiểm tra khí thải định kỳ đối với mô tô, xe máy đang lưu thông, đây rào cản lớn khiến công tác kiểm soát khí thải mô tô, xe máy khó đi vào thực tế.

Cũng phải nhìn nhận, bên cạnh việc sử dụng phương tiện cũ nát để mưu sinh, một bộ phận người dân chưa nhận thức đầy đủ vấn đề nghiêm trọng của ô nhiễm môi trường, tai nạn giao thông, cố tình chở hàng cồng kềnh, quá tải, không làm chủ tốc độ… gây nguy hiểm cho chính bản thân và người tham gia giao thông khác.

Không quyết liệt khó thành công, bên cạnh việc TP Hà Nội và các cơ quan chức năng khẩn trương thực hiện lộ trình thu hồi xe cũ nát, cũng cần sớm có quy định về niên hạn; có biện pháp tuyên truyền, khuyến khích sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường như xe điện, xe khí đốt, khí thiên nhiên hóa lỏng và tập trung xây dựng hệ thống hạ tầng giao thông, vận tải hành khách công cộng thu hút người dân sử dụng, từng bước giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Riêng đối với xe ô tô, trên website của Cục Đăng kiểm Việt Nam www.vr.org.vn tại mục “Phương tiện hết niên hạn sử dụng” và “Phương tiện sắp hết niên hạn sử dụng” hiện đã cập nhật danh sách các phương tiện hết niên hạn sử dụng để phục vụ việc tra cứu của các cơ quan chức năng và người dân. “Người dân muốn mua xe cũ có thể tra cứu thông tin này, nhằm tránh mua phải xe sắp “hết đát”. Danh sách “đen” về xe hết niên hạn sử dụng được niêm yết tại tất cả các Trung tâm Đăng kiểm xe cơ giới trên toàn quốc; đồng thời, được chuyển cho Phòng CSGT, Sở GTVT, Thanh tra GTVT các địa phương theo dõi. Trong trường hợp các lực lượng chức năng phát hiện xe “quá đát” vẫn tham gia giao thông, phương tiện đó sẽ bị tịch thu và xử lý theo quy định tại Nghị định 171/CP của Chính phủ.

Luật Giao thông đường bộ năm 2008 quy định, đối với các phương tiện khi lưu thông trên đường phải đảm bảo các tiêu chuẩn, an toàn kỹ thuật theo quy định; nghiêm cấm các phương tiện không đảm bảo an toàn hoặc đã hết niên hạn sử dụng lưu thông trên đường. Trường hợp cố tình sử dụng, chủ xe sẽ bị áp dụng mức xử phạt từ 3 - 5 triệu đồng và bị tước giấy phép lái xe 2 tháng.

Còn theo Nghị định 95/CP của Chính phủ về “Quy định niên hạn sử dụng đối với ô tô chở hàng và ô tô chở người”, các loại ô tô chở hàng sản xuất năm 1985 có thời gian sử dụng trên 25 năm; ô tô chở người sản xuất năm 1990 có thời gian sử dụng trên 20 năm và ô tô chở người chuyển đổi công năng trước ngày 1/1/2002 sản xuất năm 1993 có thời gian sử dụng trên 17 năm sẽ bị ngừng hoạt động. Thông tư số 56/BGTVT (ngày 27/12/2012) của Bộ GTVT cũng quy định, định kỳ tháng 8 hàng năm, Cục Đăng kiểm Việt Nam sẽ báo cáo Bộ GTVT và thông báo rộng rãi danh sách các phương tiện hết niên hạn sử dụng bắt đầu từ ngày 1/1 năm sau.