Nhà nước làm gì có tiền để mua lại dự án BOT

Trong báo cáo của Ủy ban Kinh tế vừa gửi Quốc hội, nhiều bất cập của các dự án BOT giao thông đã được chỉ ra.

Đa số dự án không đáp ứng được yêu cầu về doanh thu thu phí, tiến độ triển khai thu phí tự động không dừng chậm hơn 2 năm, kết quả kiểm điểm trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân để xảy ra khuyết điểm, vi phạm vẫn chưa được báo cáo Quốc hội. Đây chỉ là một số trong nhiều bất cập của các dự án BOT giao thông, trong báo cáo Ủy ban Kinh tế vừa gửi Quốc hội.

Cần chế tài hiệu quả hơn

Nhiệm kỳ Quốc hội đương nhiệm, một trong các vấn đề rất nóng cả trong lẫn ngoài nghị trường là những lình xình tại nhiều dự án giao thông được đầu tư theo hình thức hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT).

Cuối năm 2017, sau giám sát, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 437/NQ-UBTVQH14 về một số nhiệm vụ và giải pháp tiếp tục hoàn thiện và đẩy mạnh việc thực hiện chính sách pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức BOT.

Thực hiện nghị quyết này, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội đã tổ chức các đoàn giám sát. Kết quả cho thấy, còn khá nhiều nhiệm vụ chưa đạt yêu cầu tiến độ đề ra. Trong đó, đáng chú ý là Nghị quyết 437 yêu cầu kiểm điểm nghiêm túc trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân để xảy ra khuyết điểm, vi phạm, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội vào kỳ họp cuối năm 2018.

Nhưng theo kết quả giám sát, mặc dù Chính phủ đã tổng kết việc triển khai thực hiện các mô hình đầu tư theo hình thức PPP, trong đó có hình thức hợp đồng BOT, song đến nay, yêu cầu báo cáo kết quả kiểm điểm trách nhiệm chưa được thực hiện. Vì thế, cơ quan giám sát đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu Chính phủ chỉ đạo thực hiện yêu cầu nói trên.

Cũng cần nói thêm rằng, đây không phải lần đầu tiên, cơ quan của Quốc hội phải lên tiếng thúc giục các cơ quan chịu sự giám sát thực hiện báo cáo việc xử lý trách nhiệm đã được chỉ ra qua giám sát.

Cho rằng, hiện tại đang còn những lỗ hổng của pháp luật khiến hiệu lực giám sát chưa thực sự như mong muốn, nguyên Tổng thư ký Quốc hội Nguyễn Hạnh Phúc nhấn mạnh, giải pháp khắc phục là cần điều chỉnh chế tài. Ông Phúc phân tích, hiện nay, chế tài cao nhất với cá nhân chậm trễ thực hiện yêu cầu của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội là lấy phiếu tín nhiệm, nhưng mỗi nhiệm kỳ chỉ lấy một lần thì chế tài này chưa đủ mạnh.

“Trong tổng kết nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIV cũng đã tính tới việc sửa quy định lấy phiếu tín nhiệm, vì qua so sánh thì việc lấy phiếu tín nhiệm hai lần hiệu quả hơn”, ông Phúc cho biết.

Dùng ngân sách mua lại dự án BOT là không hợp lý

Ngoài kiểm điểm trách nhiệm, Ủy ban Kinh tế còn chỉ ra không ít vấn đề còn đang rối của các dự án BOT.

Chẳng hạn, công tác quyết toán toàn bộ của không ít dự án vẫn còn chậm, do còn một số vướng mắc liên quan như lãi vay trong thời gian xây dựng chưa tính trong tổng mức đầu tư của dự án BOT, chi phí giải phóng mặt bằng, định mức một số hạng mục.

Ngoài ra, do ảnh hưởng của Covid-19 và lưu lượng xe thực tế thấp hơn so với phương án tài chính, cần phải điều chỉnh hợp đồng các dự án BOT để bảo đảm tính khả thi của các phương án tài chính. Mặt khác, cho đến nay vẫn chưa có văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn quyết toán thu, chi, các thông số tài chính dự án và quyết toán dự án. Vì vậy, các dự án vẫn chưa được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt quyết toán toàn bộ dự án làm cơ sở để điều chỉnh thời gian thu phí, Ủy ban Kinh tế nhấn mạnh.

Báo cáo giám sát cũng cho biết, Tổng cục Đường bộ Việt Nam đã xây dựng hệ thống quản lý, giám sát, khai thác dữ liệu thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ để quản lý, giám sát công tác thu phí tại các dự án BOT. Tuy nhiên, đến nay, hệ thống quản lý, giám sát, khai thác dữ liệu nói trên mới chỉ được áp dụng cho 6 trạm thu phí trong tổng số 66 trạm thu phí mà Tổng cục Đường bộ là cơ quan nhà nước có thẩm quyền (cả nước có 107 trạm thu phí thuộc thẩm quyền Trung ương và địa phương).

Kết quả giám sát cũng cho thấy, vẫn còn 8 trạm thu phí gặp nhiều khó khăn, vướng mắc do bất cập về vị trí đặt trạm, không được sự đồng thuận của người dân, khó có thể xử lý dứt điểm.

Bộ Giao thông - Vận tải từng có đề nghị dùng ngân sách nhà nước để hỗ trợ hoặc mua lại dự án BOT, nhưng Ủy ban Kinh tế cho rằng, đề nghị này là không hợp lý. Bởi, người dân tại khu vực trạm thu phí các dự án này phản đối quyết liệt nên không thể thu phí hoàn vốn cho dự án, trong khi chưa có tiêu chí rõ ràng để có đủ cơ sở pháp lý và thực tiễn cho việc xem xét, quyết định mua lại các dự án này.

Bên cạnh đó, ngoài 8 dự án trên, thì một số dự án có những bất cập về vị trí đặt trạm thu phí, nhưng người dân tại địa phương đó lại không còn phản đối sau khi có chính sách miễn, giảm phí. Cơ quan giám sát nhấn mạnh, trường hợp Nhà nước mua lại các dự án đó sẽ tiềm ẩn nguy cơ thiếu minh bạch, dẫn đến hiệu ứng lan rộng tại các dự án khác, khiếu kiện, làm mất an ninh, trật tự, đồng thời gây áp lực cho ngân sách nhà nước trong điều kiện khó khăn hiện nay và đi ngược với chủ trương của Đảng, Nhà nước trong việc huy động nguồn vốn xã hội hóa cho đầu tư phát triển hạ tầng.

“Nhà nước làm gì có tiền để mua lại dự án BOT. Đó là đề nghị không thể chấp nhận được”, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, đại biểu Phùng Văn Hùng (Cao Bằng), người đã trực tiếp đi giám sát các dự án BOT nêu quan điểm.

Ông Hùng nhấn mạnh rằng, nếu như dự án đã được triển khai đúng thủ tục, đã làm đúng quy định, chỉ vì có một số khó khăn mà lại dừng rồi dùng ngân sách để mua lại thì sẽ làm nhụt chí nhà đầu tư. Phát sinh khó khăn thì phải cùng nhau tìm lời giải, các cơ quan Trung ương và địa phương cùng phải tháo gỡ, chứ ngân sách lấy đâu ra tiền.

Kết quả giám sát doanh thu thu phí cho thấy, đa số các dự án BOT không đáp ứng được yêu cầu, doanh thu không đạt so với số thu dự kiến tại hợp đồng dự án. Các nhà đầu tư BOT gặp khó khăn trong việc trả nợ ngân hàng và tiềm ẩn nguy cơ nợ xấu.

Cụ thể, Ủy ban Kinh tế cho biết, năm 2018, trong tổng số 53 dự án, thì dự án có số thu đạt 100% trở lên so với số thu dự kiến tại hợp đồng dự án chỉ là 27; dự án có số thu thấp hơn là 26 (1 dự án đã dừng thu; 3 dự án đang tạm dừng thu không đánh giá; 3 dự án mới triển khai thu phí, chưa đủ số liệu để đánh giá). Năm 2019, trong 53 dự án, thì dự án có số thu đạt 100% trở lên so với số thu dự kiến tại hợp đồng dự án là 27; dự án có số thu thấp hơn là 43. Năm 2020, trong 54 dự án thì dự án có số thu đạt 100% trở lên so với số thu dự kiến tại hợp đồng dự án chỉ còn là 12; dự án có số thu thấp hơn là 42.