Nhà đầu tư ngoại và ‘miếng bánh’ thị trường Việt

Sự tăng tốc đầu tư của dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong lĩnh vực sản xuất giữa bối cảnh tái định hình chuỗi cung ứng toàn cầu, cũng như hành lang thương mại quốc tế thay đổi theo các “luật chơi” mới, giúp “miếng bánh” thị trường Việt Nam được “định giá” lại. Nhưng nếu không bắt kịp xu hướng thay đổi, cải thiện năng suất lao động, mức độ hấp dẫn của miếng bánh này sẽ kém hẳn đi.

Miếng bánh sản xuất và tiêu dùng đều “phình to”

Việt Nam hưởng lợi đáng kể từ xu hướng tìm kiếm cứ điểm sản xuất mới, cũng như việc thiết lập hành lang thương mại quốc tế thông qua các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. “Điều quan trọng là nhiều công ty nhận ra họ phải có trụ sở tại Việt Nam, hoặc phải tham gia vào nền kinh tế Việt Nam”, ông Brook Taylor, Tổng giám đốc Công ty quản lý quỹ VinaCapital, nói tại hội thảo Triển vọng thị trường năm 2023 dành cho các khách hàng doanh nghiệp của Ngân hàng HSBC Việt Nam mới đây.

Tuần trước đó, quỹ đầu tư quản lý 4 tỉ đô la Mỹ giá trị tài sản tại Việt Nam này cũng tổ chức hội nghị nhà đầu tư thường niên với sự tham gia của khoảng 150 nhà đầu tư. Chủ đề chia sẻ chính là về câu chuyện Việt Nam và Mỹ nâng tầm quan hệ trở thành đối tác chiến lược toàn diện, đi sau đó là những sự kỳ vọng về đầu tư vào lĩnh vực bán dẫn.

Nhưng sản xuất chip là câu chuyện của tương lai. Trong hiện tại, dòng vốn FDI vẫn đang chảy mạnh vào Việt Nam. Theo Tổng cục Thống kê, trong chín tháng đầu năm 2023, vốn FDI thực hiện lên mức cao nhất trong vòng năm năm qua, đạt 15,91 tỉ đô la Mỹ, tương ứng tăng 2,2% so với cùng kỳ. Còn dự án đăng ký mới cũng tăng 66,3% về số lượng và 43,6% về số vốn so với cùng kỳ.

“Trong khi phần lớn khoản đầu tư ban đầu đổ vào lĩnh vực dệt may và giày dép có giá trị gia tăng thấp hơn, Việt Nam đã nhanh chóng thăng hạng trong chuỗi giá trị, phát triển thành trung tâm lắp ráp điện tử quan trọng”, báo cáo về dòng vốn FDI khu vực ASEAN công bố hồi tháng 9 đưa ra nhận định.

Ông Frederic Neumann, Kinh tế trưởng khối Nghiên cứu kinh tế châu Á của HSBC nói rằng một lợi thế của Việt Nam là đa dạng về sản phẩm và không phụ thuộc quá lớn vào bất kỳ thị trường nào. Trong đó, lĩnh vực xuất khẩu các linh kiện điện tử, đặc biệt là hàng điện tử tiêu dùng, đang ở trong chu kỳ phát triển tốt.

Không chỉ thu hút vốn vào lĩnh vực sản xuất, Việt Nam còn được các tổ chức nước ngoài đánh giá cao về tiềm năng thị trường tiêu dùng. “Nhiều công ty đến Việt Nam để làm sản phẩm cho người Việt, những thương hiệu lớn sang trọng cũng đang muốn đến đây để sản xuất sản phẩm nội địa. Họ muốn trở thành một phần trong câu chuyện của Việt Nam”, ông Tim Evans, Tổng giám đốc HSBC Việt Nam cho biết.

Theo ông Binu Jacob, Chủ tịch và điều hành Nestlé Việt Nam, thị trường Việt Nam đang ở giai đoạn chuyển đổi, đồng thời ước tính năm 2030 có khoảng 70 triệu khách hàng nằm trong nhóm tiêu dùng nhiều hơn. “Tiềm năng tăng trưởng không giới hạn ở một ngành hàng, không nhất thiết phải là năm sau mà sẽ là một vài năm tới”, ông Binu Jacob bình luận.

Theo báo cáo “Thị trường tiêu dùng châu Á năm 2030” của HSBC, ước tính Việt Nam, Bangladesh và Ấn Độ sẽ chứng kiến mức tăng chi tiêu của người tiêu dùng lớn nhất trong thập kỷ này (đến năm 2030), nhờ yếu tố là “tầng lớp trung lưu cao” (nhóm người dân có thu nhập từ 50-110 đô la Mỹ/ngày), chứ không phải là “tầng lưu trung lưu đang gia tăng”. Số lượng phân khúc này ước tính tại Việt Nam tăng trung bình 17% mỗi năm.

Sự tích lũy về mặt tài sản là yếu tố chính giúp sức tiêu thụ nội địa tại Việt Nam tăng dần trong thời gian qua. Hiện nay, thị trường phải “thắt lưng buộc bụng” trước những khó khăn, nhưng với đặc điểm kết cấu dân số và hành vi tiêu dùng, niềm tin người tiêu dùng sẽ trở lại và họ sẽ chi tiêu nhiều hơn, Tổng giám đốc HSBC Việt Nam kỳ vọng.

Thách thức lao động và công nghệ

Trong khoảng 30 năm mở cửa kêu gọi vốn FDI, lao động giá rẻ là yếu tố hay được dùng để đánh giá, nhưng ngày nay, câu chuyện không còn về số lượng mà phải về chất lượng, đặc biệt là khi nhìn xa hơn – Việt Nam bước vào thời kỳ dân số già. Theo ông Frederic Neumann, xét theo tỷ lệ tăng trưởng bình quân dân số trong độ tuổi lao động, kết cấu dân số của Việt Nam tuy hấp dẫn hơn Trung Quốc, Thái Lan, Hàn Quốc, nhưng lại kém hơn Indonesia, Malaysia, Philippines – những quốc gia nội khối ASEAN.

Do đó, có thể thấy Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn nhưng cũng đối diện thách thức không nhỏ nếu muốn thu hút vốn FDI, chưa tính đến chuyện vốn vào nhiều nhưng khả năng hấp thụ là không bao nhiêu.

Theo Tổng giám đốc HSBC Việt Nam, tình trạng phổ biến hiện nay là doanh nghiệp luôn ở trong tình trạng thiếu hụt nhưng lại khó khăn khi tìm kiếm đội ngũ nhân sự. Mặt khác, lợi thế về chi phí giá rẻ sẽ không còn, thay vào đó là đòi hỏi “năng suất cao hơn”.

Tương tự, đại diện Nestlé Việt Nam cho rằng chuỗi cung ứng toàn cầu hiện tại đang trở về “bình thường mới”, nhưng tín hiệu xấu là tính dễ đổ vỡ cũng được nhắc đến nhiều hơn, làm tăng chi phí của ngành. Sự thay đổi mang tính chiến lược của ngành (chẳng hạn như phát triển bền vững), cũng làm thay đổi hiệu quả chi phí sản xuất. “Việt Nam là nhà sản xuất cà phê lớn thứ hai thế giới, trong quá khứ xuất khẩu cà phê thô nhưng ngày nay số lượng công ty chế biến sâu cũng ngày càng nhiều hơn. Vấn đề vẫn là làm sao để tăng năng suất”, ông nói.

Tiến lên mức cao hơn trong chuỗi sản xuất cũng đòi hỏi nguồn nhân lực kỹ thuật cao, đây là yếu tố đặc biệt quan trọng. Lãnh đạo HSBC Việt Nam cho rằng nếu không muốn mất dần chỗ đứng trên thị trường, cách làm là tiếp tục thực hiện số hóa, nâng cấp và triển khai sớm những gì liên quan đến công nghệ. Điều may mắn là dân số Việt Nam được đánh giá vẫn còn trẻ, tỷ lệ áp dụng công nghệ mới không hề thấp.

Vấn đề khác cần thay đổi là quản trị doanh nghiệp, đặc biệt đặt trong bối cảnh yêu cầu phát triển bền vững, xây dựng nền kinh tế tuần hoàn ngày càng rõ rệt hơn. Theo ông Brook Taylor, giải pháp sẽ là quản trị “đúng người đúng việc”, và nên ưu tiên tuyển dụng thành phần lao động có kỹ năng để thích ứng với môi trường hiện tại.

Ông Andy Ho, Tổng giám đốc Hội đồng đầu tư VinaCapital, cho biết đứng từ góc độ nhà đầu tư, mối quan tâm nằm ở câu chuyện quản lý nhà nước, các chính sách phát triển và hỗ trợ thị trường, trong đó nhấn mạnh đến câu chuyện thanh khoản hệ thống và trái phiếu doanh nghiệp, bên cạnh những băn khoăn thường thấy về lạm phát, tỷ giá và lãi suất.

Thách thức của Việt Nam vẫn là câu chuyện thực thi các chính sách chưa đồng bộ trong khâu thu hút vốn và quản lý dòng vốn, chẳng hạn như một số địa phương chưa triển khai đồng bộ khiến doanh nghiệp nước ngoài gặp khó khăn trong việc triển khai dự án, theo ông Kim Thiên Quang, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Maybank Investment Bank (MSVN).

Tuy nhiên, tín hiệu tích cực cũng được nêu lên là giới quản lý đã cam kết và đang thực hiện nhiều giải pháp, chính sách hỗ trợ nền kinh tế từ đầu năm đến nay trên nhiều lĩnh vực. “Việc này được kỳ vọng sẽ giúp tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi hơn, tăng tính minh bạch và tích cực giải quyêt các vướng mắc cho nhà đầu tư”, lãnh đạo MSVN đánh giá.