Nhà băng giảm lãi vì... 'thừa tiền'

Tăng trưởng tiền gửi luôn cao hơn tín dụng khiến khiến tỷ lệ thu nhập lãi thuần (NIM) của nhiều ngân hàng bị thu hẹp. Đồng thời, chi phí dự phòng rủi ro tăng cùng sự suy giảm ở một số mảng hoạt động khiến tình hình lợi nhuận quý III của một số nhà băng kém khả quan.

Ngân hàng lâu nay vẫn được coi là ngành top đầu về lợi nhuận, thậm chí được ví là "cô đơn trên đỉnh lợi nhuận". Ngay cả giai đoạn xảy ra đại dịch Covid-19, trong khi nhiều nhiều ngành nghề bị ảnh hưởng nặng bởi dịch bệnh khiến kết quả kinh doanh không như mong muốn, thì ngân hàng vẫn là một trong những ngành đạt kết quả tốt nhất, luôn duy trì tăng trưởng 2 chữ số. Điển hình, năm ngoái, 28 ngân hàng công bố báo cáo tài chính cho thấy lợi nhuận tăng trưởng ở mức 40%.

Huy động vốn tăng nhanh hơn tín dụng

Tuy nhiên, năm nay, tình hình đã có nhiều thay đổi khi có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của các ngân hàng.

Theo báo cáo tài chính hợp nhất quý III/2023 mới công bố, Ngân hàng TMCP Bắc Á (BacABank, mã: BAB) có thu nhập lãi thuần chỉ đạt hơn 426 tỷ đồng, giảm 33% so với cùng kỳ năm ngoái.

Do hoạt động cốt lõi giảm, lợi nhuận trước thuế trong kỳ của ngân hàng này chỉ ở mức 77 tỷ đồng, giảm hơn 72% so với cùng kỳ. Lũy kế 9 tháng đầu năm nay, BacABank ghi nhận lợi nhuận trước thuế 551 tỷ đồng, giảm gần 23%.

Nguyên nhân khiến lợi nhuận giảm là do BacABank đang “ế vốn”. Cụ thể, tính tới cuối quý III/2023, tín dụng của ngân hàng này chỉ tăng 4,8%, trong khi tiền gửi khách hàng tăng tới 18,2% so với đầu năm. Tiền gửi tăng nhanh, gánh nặng trả lãi cho người gửi tiền lớn, trong khi thu nhập từ hoạt động cho vay tăng chậm là nguyên nhân khiến hoạt động kinh doanh cốt lõi (cho vay) sụt giảm. Trong quý III/2023, thu nhập từ lãi của BacABank chỉ tăng 24,5%, trong khi chi phí lãi tăng tới 43%, khiến thu nhập lãi thuần giảm tới 33%.

Huy động tăng nhanh hơn tín dụng cũng là nguyên nhân khiến gánh nặng chi phí của nhiều ngân hàng tăng lên trong quý III, làm giảm biên lợi nhuận. Tính tới cuối tháng 9/2023, ước tính tiền gửi khách hàng tại Vietcombank tăng 8,3% trong khi tín dụng chỉ tăng 3,6%. Tại VIB, huy động vốn tăng 7%, cho vay tăng 5%; HDBank huy động vốn tăng 50%, tín dụng tăng khoảng 12% so với đầu năm.

Tín dụng tăng chậm cũng là tình trạng xảy ra tại một loạt ngân hàng khi theo kết quả điều tra của Vụ Dự báo thống kê (NHNN), các ngân hàng cho biết nhu cầu vay vốn quý III/2023 chưa có nhiều cải thiện. Tỷ lệ tổ chức tín dụng nhận định nhu cầu vay vốn của khách hàng trong quý III/2023 là “cải thiện” đạt mức thấp hơn so với quý II/2023 và thấp hơn mức kỳ vọng tại kỳ điều tra trước.

Tuy nhiên, vẫn có một số ngân hàng khác tuy có tín dụng tăng cao hơn huy động, nhưng lợi nhuận lại sụt giảm. Điển hình là VPBank vừa công bố báo cáo tài chính quý III với tổng lợi nhuận trước thuế đạt hơn 3.117 tỷ đồng, giảm 31% so với cùng kỳ. Điểm nhấn trong quý đến từ dư nợ tín dụng tại ngân hàng mẹ tăng hơn 22% so với đầu năm, đạt hơn 488.000 tỷ đồng.

"Mức tăng trưởng tại ngân hàng đang cao hơn nhiều lần so với mức tăng trưởng trung bình ngành (6,9% tới cuối tháng 9). Đáng chú ý, tín dụng trong quý III đã tăng 8% so với quý liền trước, phân bổ tương đối đồng đều vào các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng với khối chiến lược khách hàng cá nhân và doanh nghiệp vừa và nhỏ, đóng góp tới gần 60% tổng dư nợ của ngân hàng", đại diện VPBank chia sẻ.

Thực tế, tín dụng mới bắt đầu tăng tốt hơn từ giai đoạn cuối tháng 9. Theo đó, ngày 21/9/2023, tăng trưởng tín dụng toàn nền kinh tế đạt khoảng 5,91%, nhưng đến hết tháng 9 đã tăng khoảng 6,92% so với cuối năm 2022. Các chuyên gia dự báo sự tăng tốc này sẽ phản ánh nhiều hơn trong quý IV, theo đó lợi nhuận ngân hàng có thể được cải thiện ở quý cuối năm.

Nhiều yếu tố tác động đến lợi nhuận

Ngoài nguyên nhân ế vốn - "thừa tiền" khiến ngân hàng giảm lãi, các chuyên gia còn cho rằng nợ xấu tăng cao khiến nhà băng phải tăng trích lập dự phòng cũng làm "bào mòn" lợi nhuận.

Ông Trần Tánh, Phó phòng Phân tích Công ty TNHH Chứng khoán Yuanta Việt Nam nhận định, vấn đề chính của ngành ngân hàng năm nay là chất lượng tài sản, đây cũng là yếu tố có tính quyết định đối với lợi nhuận quý III và cả năm 2023.

Đa phần các ngân hàng đều dự báo nợ xấu tăng, chi phí dự phòng tăng trong quý III/2023. Còn theo báo cáo ước tính kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp quý III/2023, SSI Research dự báo, BIDV có lợi nhuận trước thuế quý III/2023 giảm khoảng 10% -12% so với cùng kỳ, do gánh nặng trích lập dự phòng. Một số ngân hàng khác cũng có dự báo lợi nhuận đi lùi là TPBank, MSB, VIB, Techcombank, VIB...

Trong báo cáo gửi tới Quốc hội mới đây, Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng thông tin, chất lượng tín dụng của nhiều ngân hàng có dấu hiệu đi xuống. Một số nhà băng niêm yết trên sàn chứng khoán có tỷ lệ nợ xấu (tính trên tổng dư nợ cho vay) đến cuối tháng 6 vượt 3% như VietBank, NCB, ABBank, BVBank, VPBank, OCB, PGBank.

Theo cơ quan quản lý, chất lượng tín dụng của hệ thống ngân hàng có thể tiếp tục chịu áp lực trong thời gian tới. Lãnh đạo một số nhà băng cho hay, nhiều khả năng nợ xấu sẽ đạt đỉnh vào quý III năm nay và có xu hướng giảm dần từ đầu năm sau.

NHNN cho biết, việc xử lý nợ xấu của các ngân hàng vẫn gặp nhiều khó khăn trong bối cảnh nợ quá hạn tăng, thị trường bất động sản ảm đạm khiến việc xử lý tài sản đảm bảo là bất động sản càng thách thức.

Trong bối cảnh nợ xấu gia tăng, các ngân hàng đang trông chờ một hành lang pháp lý hoàn thiện để việc xử lý nợ xấu được thuận lợi hơn. Đồng thời, thị trường mua bán nợ sớm được hoàn thiện để khuyến khích các nhà đầu tư và ngân hàng tham gia thị trường.