Nguyên nhân khiến cờ bạc trong chứng khoán rất phổ biến?

Chắc bạn còn nhớ câu chuyện về người chú họ ở quê khuyên bảo tôi rằng chứng khoán là cờ bạc. Nó đã được nhắc đến trong một số bài viết trước. Chú kể về người thì mất nhà, người thì biệt tăm trốn nợ.

Tất nhiên, đó chỉ là một vài ví dụ ở cái vùng quê nho nhỏ ấy. “Tang thương” nhất là khi giọng chú có điều gì mừng rỡ: “Số điện thoại của mày còn liên lạc được là tốt rồi”. Chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về một số vấn đề và nguyên nhân dẫn đến hiện tượng cờ bạc trong chứng khoán.

Từ một số thực tế phổ biến

Khó có thể mô tả hết những thực tế khiến chứng khoán giống như một trò chơi cờ bạc. Tuy nhiên, chúng ta sẽ tóm gọn một vài vấn đề nổi bật như dưới đây.

“Xào” số liệu rất phổ biến

Bất kỳ nhà đầu tư tài năng nào trên thế giới đều phải biết đọc báo cáo tài chính để đánh giá doanh nghiệp. Việc đánh giá bao gồm cơ hội và rủi ro. Nhưng chúng trở nên vô nghĩa bởi thực tế gian lận số liệu rất phổ biến. Nên một cổ phiếu tưởng chừng tiềm năng đã khiến nhiều nhà đầu tư phải trả giá rất đắt.

Tại sao cần kỹ năng đọc chuyên sâu báo cáo tài chính?

Để bạn dễ hình dung, giả định một người nói mình giàu có. Khi đó, anh ta phải cho biết và chứng minh được những vấn đề cơ bản sau:

– Tổng giá trị tài sản là bao nhiêu, bao gồm những tài sản gì, ở đâu?

– Anh ta nợ bao nhiêu tiền?

– Sau khi lấy tổng tài sản trừ nợ, tài sản thực có của anh ta là bao nhiêu?

Tất nhiên, đó mới chỉ là những vấn đề cơ bản. Giống như trong doanh nghiệp vậy, những số liệu trên sẽ nằm trong báo cáo tài chính. Nhưng việc đọc báo cáo tài chính của một doanh nghiệp phức tạp hơn gấp nhiều lần. Hơn thế, nó cần phải được trang bị thêm kỹ năng thu thập và đánh giá tính logic của thông tin ngoài báo cáo.

Gian lận vượt xa ngoài số liệu

Tôi nghĩ rằng không chỉ dừng ở gian lận, lừa đảo sẽ là ngôn từ chính xác hơn.

Trước đây, tôi không thích, thậm chí rất ghét chứng khoán. Bởi vì nhìn những doanh nghiệp mà cổ phiếu không đáng “cốc trà đá” bỗng có giá đến vài chục, thậm chí cả trăm nghìn. Trong một vài trường hợp, theo đề nghị của doanh nghiệp, tôi có thể “biến” một công ty lỗ nặng trong nhiều năm thành có lãi. Việc điều chỉnh như vậy phù hợp trong khung cho phép và cả những khoảng quy định “mập mờ”. Dù sao, nó vẫn “qua mặt” cả các công ty kiểm toán.

Thực tế, các báo cáo tài chính bị xào số liệu như vậy là rất phổ biến. Nguyên nhân là lãnh đạo và người nội bộ doanh nghiệp muốn trục lợi từ tăng giá cổ phiếu. Họ chính là những người nắm lượng cổ phiếu lớn nhất. Nên báo cáo cần phải được trình bày “đẹp” hơn.

Mặc dù vậy, cho đến gần đây, tôi mới thực sự hiểu rõ hơn có nhiều nguyên nhân khác dẫn đến cờ bạc. Chúng phần lớn xuất phát từ lãnh đạo doanh nghiệp. Họ thậm chí có lẽ dùng cả chiến thuật truyền thông “quái đản”, đã được cụ thể trong bài viết với cổ phiếu NVL. Trong khi đây là doanh nghiệp có tình hình tài chính bết bát. Nói cách khác, nó không đơn thuần chỉ ở “xào” số liệu. Bạn có thể thấy phần nào qua Những cạm bẫy chứng khoán.

Người thân quen là lãnh đạo doanh nghiệp?

Không ít trường hợp, chúng ta dựa vào người thân quen là lãnh đạo doanh nghiệp. Điều này chỉ đúng khi bạn thực sự rất tin cẩn vào cả năng lực và trình độ. Đa số còn lại bạn sẽ sai lầm. Bởi vì chính lãnh đạo cấp cao sẽ nắm nhiều cổ phiếu nhất. Và hiển nhiên, đây cũng là những người muốn giá cổ phiếu tăng mạnh nhất.

Nhưng bạn đã từng chứng kiến những lời hứa “như đinh đóng cột” không bao giờ thành hiện thực? Cho dù đó là từ người thân quen? Tôi nghĩ rằng câu trả lời nên là: Khá phổ biến.

Tiền từ túi người này sang túi người kia

Đó là câu chuyện cách đây khoảng 1 năm, cũng tại quán Cà phê Lake Views, trong khu An Bình City. Bạn ấy nói rằng “Chứng khoán chỉ là trò chơi tiền từ túi người này sang túi người kia”. Ban đầu, tôi khá xung đột về quan điểm. Bởi vì tôi chỉ đầu tư vào các mã kết hợp được an toàn và lợi nhuận cao sau khi phân tích cẩn trọng. Tôi hiểu nghe có vẻ khá trái ngược với quy luật “lợi nhuận cao, rủi ro cao”.

Tuy nhiên, việc kết hợp giữa lợi nhuận cao và an toàn thực sự tồn tại. Trong một môi trường càng cờ bạc, thì càng nhiều cơ hội để bạn đầu tư an toàn và lợi nhuận cao. Những bạn đã từng đọc chuyên sâu về nghiên cứu khoa học xã hội sẽ hiểu rõ hơn. Đây được gọi là nghịch lý (paradox). Chúng cũng vẫn tồn tại.

Nhưng dường như hiện tượng “tiền từ túi người này sang túi người kia” cũng là thực tế khá phổ biến. Bởi vì đơn giản, phần nhiều chúng ta tham gia thị trường chứng khoán giống như cờ bạc vậy.

Nều nhìn lại năm 2022, tôi thường hay dùng từ “nhiều người ra đê”. Đó là lý do tại sao chỉ một vùng quê nhỏ đã có nhiều người phải trốn nợ như ngay trong phần giới thiệu của bài viết. Nhưng sẽ là con số “không đếm xuể” trên mảnh đất hình chữ S này.

Nguyên nhân cờ bạc trong chứng khoán

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến chứng khoán là sân chơi của cờ bạc. Chúng ta sẽ cùng xem xét những nguyên nhân chủ yếu dưới đây.

Tình trạng chung của quốc gia kém phát triển

Việt Nam được xếp vào nhóm các quốc gia đang phát triển (developing countries). Tuy nhiên, “đang phát triển” chỉ là ngôn từ mang tính ngoại giao. Thực tế, chúng ta kém phát triển về nhiều mặt. Bạn không nên nhìn vào tốc độ tăng trưởng GDP để đánh giá, dù một phần, đây là lợi thế.

Vì sao không nên nhìn vào tốc độ tăng trưởng GDP? Đơn giản, nó giống như khi đang ở đáy, giá cổ phiếu sẽ bật tăng mạnh.

Thị trường chứng khoán Việt Nam đang được xếp trong nhóm thị trường cận biên (frontier market). Đây là nhóm thấp nhất trong ba nhóm, gồm cận biên, nhóm mới nổi (emerging market), và nhóm phát triển (developed market).

Ra đời rất muộn so với thế giới

Thị trường Việt Nam lần đầu tiên đi vào hoạt động năm 2000. Nghĩa là cách đây khoảng hơn 20 năm. Trước hết, bạn so với thị trường đầu tiên trên thế giới, Sở giao dịch Amsterdam, được thành lập năm 1611. Chúng ta đã chậm hơn bốn thế kỷ.

Ở khu vực Châu Á, Ấn Độ là quốc gia đầu tiên thành lập Sở giao dịch Bombay vào năm 1875. Nói cách khác, chúng ta chậm hơn khoảng 148 năm.

Những thực tế trên khiến nhà đầu tư trong nước được trang bị rất hạn chế cả về kiến thức và kinh nghiệm. Người ta quan sát thấy hiện tượng này tràn ngập trên nhóm, diễn đàn, và cả các báo “chính thống”. Điều này cũng đồng nghĩa phổ biến giới chuyên gia và nhà đầu tư không đánh giá được cả tiềm năng và rủi ro. Đây là nguyên nhân quan trọng nhất dẫn đến tình trạng cờ bạc trong chứng khoán.

Ban đầu, tôi đã từng nghĩ rằng chỉ những oker không được đào tạo về kinh tế mới bị hạn chế về kiến thức. Tuy nhiên, qua thảo luận, tôi tin rằng hạn chế xảy ra cả với những bạn đã được đào tạo bài bản trong lĩnh vực kinh tế. Thậm chí, những tuyên bố ngớ ngẩn của những người được xem là “chuyên gia” bỗng trở nên vô cùng hài hước.

Có lẽ nhiều bạn rất bất ngờ với thông tin “Giám đốc Trung tâm đăng kiểm tại TP HCM không biết chữ”. Nếu suy rộng hơn, họ chính là những “chuyên gia” trên thị trường chứng khoán.

Gian lận cũng rất phổ biến

Nếu phải dùng từ chính xác hơn, chúng ta nên sử dụng “lừa đảo”. Ở trên, bạn đã biết về gian lận và lừa đảo từ doanh nghiệp. Nhưng nó trở nên nguy hiểm hơn khi được kết hợp với những lời hô hào từ lái và những người đi theo. Mạng xã hội phát triển khiến nhà đầu tư bị bủa vây bởi thông tin giả. Ở thực trạng kém phát triển, chúng ta rất dễ bị đánh lừa.

Nếu quan sát, rất nhiều cá nhân và nhóm đã thoả mãn điều cấm của Luật chứng khoán. Và vì vậy, họ cần bị xử lý theo quy định của Bộ luật hình sự. Nhưng họ vẫn đang tồn tại. Và vì vậy, tình trạng gian lận phổ biến sẽ chưa thể xoá bỏ trong tương lai gần.

Thị trường vẫn đang phát triển

Chúng ta đã chỉ ra những vấn đề cơ bản của hiện tượng và nguyên nhân cờ bạc trong chứng khoán. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc khuyên bạn nên đứng ngoài thị trường.

Thị trường chứng khoán trong nước đang và sẽ còn phát triển mạnh trong tương lai. Điều đó được thể hiện rõ nét nhất ở những năm gần đây. Ngay cả trong năm 2022, dù thị trường lao dốc, số lượng tài khoản mở mới vẫn tăng gấp đôi. Đó là cơ hội lớn để bạn phát triển nghề nghiệp và tăng thu nhập, bằng cách nâng cao kiến thức và kinh nghiệm.

Trong những giai đoạn tồi tệ nhất của thị trường chứng khoán cũng vậy. Vấn đề không chỉ là: Có nên đứng ngoài thị trường hay không? Mà quan trọng hơn là: Cơ hội nào đang tồn tại khi thị trường lao dốc? Rõ ràng, bạn sẽ cần kiến thức để trả lời những câu hỏi hóc búa này. Ai đó có thể nói đây là những câu hỏi đơn giản. Nhưng bạn hãy tin rằng họ đang mắc sai lầm lớn từ hạn chế cả về kiến thức và kinh nghiệm.