Ngôi chùa Việt Nam gần nghìn năm tuổi từng nhận kỷ lục “Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất châu Á”

Với kiến trúc độc đáo, ngôi chùa này cũng được chọn làm một trong những biểu tượng của Thủ đô Hà Nội.

Chùa Một Cột hay còn biết đến với nhiều cái tên như Chùa Mật, Diên Hựu Tự, Liên Hoa Đài,... được xây dựng từ thời Vua Lý Thái Tông. Dưới thời vua Lý, Chùa Một Cột tọa lạc trên đất thôn Thanh Bảo, huyện Quảng Đức, ở phía Tây Hoàng thành Thăng Long. Ngày nay, chùa nằm tại công viên phía sau phố Ông Ích Khiêm, ngay cạnh quần thể Quảng trường Ba Đình – Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, thuộc quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.

Theo Đại Việt ký sự toàn thư, chùa Một Cột được khởi công xây dựng vào năm Kỷ Sửu 1049. Vua lý Thái Thái Tông (1028-1054) chiêm bao thấy Phật Quan Âm trên tòa sen đưa tay dắt vua lên tòa. Khi tỉnh dậy, vua kể cho các quan nghe, có người cho là điềm không lành. Sư Thiên Tuê khuyên nhà vua làm chùa, dựng cột đá giữa hồ, làm tòa sen của phật quan âm như trong mộng. Chùa xây xong, đài sen nghìn cánh đỡ tòa Phật sắc hồng, trong đặt tượng vàng lấp lánh. Các nhà sư đến làm lễ, đi vòng quanh chùa niệm phật cầu phúc cho nhà vua sống lâu, vì thế đặt tên là chùa Diên Hựu.

Năm 1106, chùa được Vua Lý Nhân Tông cho trùng tu mở rộng, trở thành một quần thể kiến trúc to lớn lộng lẫy. Trải qua bao năm tháng, chùa Một Cột được trùng tu, phục hưng nhiều lần qua các triều đại.

Năm 1954, trước khi rút khỏi Hà Nội, quân Pháp đặt thuốc nổ phá hủy Chùa Một Cột. Năm 1955, Bộ Văn hóa (nay là Bộ VH,TT&DL) tiến hành phục dựng chùa. Công trình được kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng đảm nhiệm. Từ đó đến nay, Chùa Một Cột có hình dáng như bông hoa sen nhô lên trên mặt nước.

Chùa hình vuông, làm bằng gỗ, lợp ngói ta, mỗi cạnh 3m, dựng trên một trụ đá, đó là nét độc đáo nhất của ngôi chùa. Trụ đá cao 4m (chưa kể phần chìm dưới nước), đường kính 1,2m, gồm hai khối gắn liền nhau, tưởng như chỉ là một khối. Nóc chùa có mặt nguyệt, đầu rồng chầu mặt nguyệt. Trong chùa, tượng Phật Quan Âm cũng ngồi trên một bông sen bằng gỗ sơn son thiếp vàng ở vị trí cao nhất.

Mái chùa được lợp bằng ngói vảy truyền thống màu đỏ gạch phủ lớp rêu phong thời gian. Chùa có bốn mái cong đầu đao vút lên trời. Mái chùa được đỡ bằng hệ thống thanh bẩy vươn ra sát phía dưới. Trên đỉnh mái chùa đắp hình “lưỡng long chầu mặt nguyệt”. Đôi long tượng trưng cho khí dương, hình mặt nguyệt tượng trưng cho khí âm.

Chùa Một Cột là biểu trưng của đạo Phật, của giác ngộ tự giác (hạnh phúc, tự do), có ý nghĩa văn hóa, tôn giáo to lớn nhưng quy mô lại thu nhỏ với lối kiến trúc độc đáo vượt qua tất cả các kiến trúc đương thời.

Ngày 12/11/2012, sau nửa thế kỷ được xếp hạng Di tích Lịch sử kiến trúc nghệ thuật quốc gia (1962), sau 6 năm được sách kỷ lục Guiness Việt Nam ghi nhận "Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất Việt Nam", chùa Một Cột chính thức đón nhận kỷ lục "Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất Châu Á" do Tổ chức Kỷ lục Châu Á trao tặng. Ngôi chùa này cũng là kỷ lục Châu Á đầu tiên của Việt Nam ở lĩnh vực kiến trúc tôn giáo.

Sự công nhận của Tổ chức Kỷ lục Châu Á đã một lần nữa khẳng định những giá trị có một không hai của ngôi chùa gần nghìn năm tuổi, đồng thời tạo thêm cơ hội phát triển du lịch cho đất Thăng Long.