Nghị trường ‘nóng’ chuyện sản xuất điện tái tạo

Nhiều dự án điện mặt trời, điện gió đã sản xuất nhưng không được sử dụng gây lãng phí. Điều này đến từ nghịch lý: nơi có tiềm năng về nắng và gió lại là nơi có phụ tải thấp. Vì thế, muốn sử dụng nguồn điện này phải đầu tư khá lớn cho truyền tải lưu trữ điện, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết.

Thời gian gần đây, truyền thông đưa tin nhiều về tình trạng lãng phí năng lượng tái tạo và những khó khăn của những doanh nghiệp trong lĩnh vực này, đại biểu Nguyễn Văn Hiển (Đoàn tỉnh Lâm Đồng) phản ánh tại phiên thảo luận chiều ngày 1/6 của Quốc hội về công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2022.

Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị xác định rất rõ, xây dựng cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo nhằm thay thế tối đa nguồn năng lượng hóa thạch, sử dụng năng lượng gió và năng lượng mặt trời cho phát điện. Đây là định hướng chiến lược cho một giai đoạn phát triển, đại biểu Hiển nhấn mạnh.

Trước khi có nghị quyết này, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ cũng có nhiều văn bản có tính đột phá về cơ chế khuyến khích, hỗ trợ cho phát triển điện gió, điện mặt trời.

Tuy nhiên, đại biểu cho biết, gần đây trong các văn bản điều hành, cơ quan chức năng có sự thay đổi đột ngột về mặt chính sách, nhất là các quy định về khung giá điện, nhà máy phát điện, nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp.

Trong đó, không khuyến khích, ưu đãi, các dự án điện gió, điện mặt trời như Nghị quyết 55, mà không còn có các quy định còn thắt chặt hơn so với các dự án điện truyền thống, chứa nhiều quy định chưa thật sự hợp lý và tập trung. Việc này làm cho các nhà đầu tư không lường trước được rủi ro.

Thực tế, số dự án không kịp vận hành thương mại để hưởng giá FIT phải đàm phán với EVN theo giá thấp hơn 21-29% theo khung giá phát điện của Bộ Công thương đưa ra đầu năm nay.

Bởi vậy, sản lượng lớn điện gió, điện mặt trời không được đưa vào sử dụng, gây lãng phí và đẩy nhà đầu tư điện tái tạo vào cảnh khó khăn, nguy cơ phá sản. Về lâu dài, theo ông, việc này có thể ảnh hưởng tới môi trường đầu tư kinh doanh, thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo.

Từ thời điểm trễ hẹn giá FIT đến nay có trên 4.600 MW từ các dự án trên không được khai thác, đưa vào sử dụng. Trong khi chúng ta đang thiếu điện, đại biểu Hiển phản ánh.

Do đó, ông đề nghị Chính phủ, Bộ Công thương cần xem xét lại chính sách nêu trên theo hướng việc điều chỉnh chính sách phải có phương án giảm sốc, có lộ trình hợp lý, tránh việc thay đổi chính sách một cách quá đột ngột…

Bên cạnh đó, đại biểu Hiển cho rằng cần sớm có giải pháp tháo gỡ khó khăn, đồng bộ, kịp thời, bảo đảm sự phát triển bền vững cho ngành năng lượng tái tạo.

Bổ sung những bất cập trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, đại biểu Trần Thị Hoa Ry (tỉnh Bạc Liêu), mặc dù chủ trương luôn khẳng định khuyến khích đầu tư năng lượng tái tạo trong thực tiễn đầu tư, nhưng doanh nghiệp điện gió, điện mặt trời phải có chi phí đầu tư cao hơn so với lĩnh vực khác.

Song thời gian vừa qua, việc định giá để mua điện gió, điện mặt trời lại thấp hơn giá từ điện than, điện chạy dầu diezel. Mặt khác, trong khi mua chưa hết công suất của điện gió, điện mặt trời ở trong nước, lại đi nhập khẩu điện từ các nước lân cận, gây ra tình trạng bức xúc trong doanh nghiệp lĩnh vực này vì không đảm bảo cái quyền lợi chính đáng.

Đại biểu Hoa Ry bày tỏ không hiểu vì sao lại có những cái bất cập này và cho rằng nếu không kịp thời tháo gỡ, đây cũng chính là điểm nghẽn cản trở cho sự phát triển kinh tế của đất nước.

Vì vậy, bà đề nghị Chính phủ quan tâm và sớm chỉ đạo các ngành chức năng có giải pháp tháo gỡ những khó khăn này cho doanh nghiệp, đồng thời cũng để đảm bảo các mục tiêu trong việc thực hiện Quy hoạch điện VIII về phát triển nguồn năng lượng tái tạo phục vụ cho sản xuất điện sớm đi vào cuộc sống.

Giải trình trước Quốc hội chiều ngày 1/6, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên cho biết điện gió, điện mặt trời phát triển khá nhanh ở nước ta trong thời gian gần đây, do cơ chế, chính sách khuyến khích của nhà nước khá hấp dẫn.

Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng lớn phát triển điện gió, điện mặt trời, tuy nhiên, có một số nghịch lý: nơi có tiềm năng về nắng và gió lại là nơi có phụ tải thấp, vì thế, muốn sử dụng hệ thống điện này phải đầu tư khá lớn cho truyền tải lưu trữ điện.

Mặt khác, để duy trì thường xuyên, an toàn hệ thống điện, phát huy hiệu quả năng lượng tái tạo, phải có một nguồn điện nền ổn định, để bù đắp khi không có nắng, gió. Ở Việt Nam, điện than, điện dầu, điện khí sinh khối, thủy điện cũng được xem là điện nền.

Bởi vậy, dù có đắt hơn, phát thải cacbon có nhiều hơn, trong ngắn hạn chúng ta chưa có nguồn, giải pháp khác thay thế, thì các nguồn điện truyền thống vẫn được duy trì để bảo đảm an toàn hệ thống điện, bộ trưởng Diên khẳng định.

Than, dầu khí là những nguyên liệu sơ cấp, được thị trường thế giới ấn định giá, những năm qua, do đứt gãy nguồn cung, giá cao dẫn đến giá điện cũng cao hơn nếu chưa tính đến phí truyền tải.

Điện mặt trời không tốn tiền mua, giá thành chỉ phụ thuộc vào giá cả công nghệ, thiết bị, tuy nhiên, công nghệ thế giới phát triển nhanh, nên giá thành thiết bị công nghệ giảm đi hàng năm trung bình từ 6-8%. Về lâu dài, năng lượng tái tạo sẽ là nguồn rẻ nhất nếu chưa tính chi phí truyền tải, lưu trữ điện.

Về cơ chế tính giá năng lượng tái tạo, cơ sở pháp lý căn cứ vào luật Điện lực, luật Giá và các nghị định của Chính phủ. Bộ Công thương đã xây dựng khung giá được xác định trên cơ sở số liệu thống kê của các nhà máy điện mặt trời, điện gió, so sánh với số liệu của cơ quan năng lượng quốc tế, thực hiện đúng quy trình lấy ý kiến Bộ Tài chính, Ủy ban quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, Hội đồng tư vấn về kết quả thẩm định khung giá.

Bộ trưởng khẳng định cơ chế giá cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp như khung giá hiện hành là phù hợp với giá thế giới và thực tiễn kinh tế xã hội trong nước.

Hiện cả nước có 85 nhà máy điện năng lượng tái tạo đã ký hợp đồng mua bán điện với EVN nhưng không đủ điều kiện hưởng giá FIT, với tổng công suất 4.726 MW.

Theo ông, không thể phủ nhận sự lãng phí nếu các dự án đã đầu tư mà không được khai thác, sử dụng. Nhưng hầu hết chủ đầu tư các dự án này đã chạy đua thời gian để hưởng giá FIT, bỏ qua hoặc bỏ sót thủ tục, thậm chí vi phạm pháp luật.

Để không lãng phí, không bị xem là hợp thức hóa cái sai, vi phạm pháp luật, cần chủ trương của các cấp có thẩm quyền, nỗ lực của chủ đầu tư và các bộ, ngành, địa phương mới có thể tháo gỡ, theo bộ trưởng.