Ngành mía đường Việt Nam đứng trước “cửa tử” khi tham gia ATIGA

Ngày 1/1/2020 tới đây, Hiệp định thương mại tự do ASEAN (ATIGA) được thực thi tại Việt Nam. Tuy nhiên, ngành mía đường, một ngành kinh tế quan trọng lại dường như đang bị “bỏ quên” khi những cơ quan chủ trì hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam vẫn chưa đưa ra được biện pháp cụ thể nào để bảo vệ ngành mía đường trước nỗi lo bị “bức tử”.

Khi mà việc xem xét hoãn thực thi cam kết ATIGA cho ngànhmía đường được coi là khó khả thi, thời hạn mở cửa ngành, xóa bỏ hạn ngạch nhậpkhẩu đã cận kề thì câu hỏi lớn là ngành mía đường sẽ hội nhập như thế nào để giảmthiểu tác động rủi ro từ ATIGA?

Thủ tướng Chính phủ khẳng định: Việc xem xét hoãn thực thicam kết ATIGA trong ngành mía đường được coi là khó khả thi, tuy nhiên mở cửakhông có nghĩa là chấp nhận cạnh tranh không công bằng. Thủ tướng đang tiếp tụcchỉ đạo Bộ Công thương nghiên cứu tham mưu cho Chính phủ về các biện pháp phòngvệ ATIGA cũng như tháo gỡ khó khăn cho ngành mía đường trong quá trình hội nhập.

Tuy nhiên, cho đến nay, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp vàPhát triển nông thôn, Bộ Tài chính đều chưa có câu trả lời thỏa đáng trong khithời hạn thực thi cam kết ATIGA đã đến quá gần. Điều này làm dấy lên nghi ngờ:liệu Việt Nam có chuẩn bị tốt cho kịch bản này? Hàng chục vạn hộ nông dân trồngmía, các doanh nghiệp chế biến mía đường và người dân có quyền đòi hỏi các cơquan nhà nước cần thực sự có hành động thiết thực, trách nhiệm vì lợi ích củaquốc gia trước khi những tác động to lớn của hội nhập sẽ ảnh hưởng đến sinh kế,đời sống của nhiều nông dân, lao động và sự sống còn của doanh nghiệp mía đườngViệt Nam.

Philippines và Indonesia là hai quốc gia đã gia nhập ATIGAvào năm 2015 nhưng vẫn bảo đảm được sự an toàn cho ngành mía đường trong nước,bảo đảm được đời sống cho nông dân trồng mía và lợi ích của chính phủ. Để tránhđược áp lực cạnh tranh khủng khiếp từ Thái Lan, họ đã có một kịch bản cụ thể vàrõ ràng. 4 năm nay cả chính phủ Indonesia và Philippines đều sử dụng những biệnpháp rất mạnh để điều chỉnh thị trường đường nội địa hướng đến bảo vệ nông dântrồng mía và các nhà máy trong nước. Đặc biệt là chính sách phân chia hạn ngạchnội địa của Philippines đã trở thành tấm khiên lớn ngăn dòng đường Thái Lan ồ ạttràn vào chiếm lĩnh thị trường. Về mặt bản chất Philippines chỉ cho tiêu thụ đườngnhập khẩu vào thời điểm lượng đường trong nước thiếu hụt mà thôi.

Với Indonesia thì họ bảo đảm giá đường và giá mía ở mức hợp lý trên cơ sở bảo đảm người nông dân sống được bằng cách tính toán giá thành trồng mía + 10%, kiểm soát đường nhập khẩu nhằm ngăn chặn đường giá rẻ không được thẩm lậu vào thị trường tiêu thụ trong nước. Lượng đường nhập khẩu chỉ có thể nhập vào tương đương với lượng đường thiếu hụt.

Tại cuộc tọa đàm của truyền hình ANTV diễn ra mới đây, bà RosemarieS. Gumera - Đại diện Cục Quản lý đường Philippines cho rằng, "Nhìn vàotình hình chung trên thế giới thì các nước trên thế giới đều đang tăng trợ cấpcho ngành sản xuất mía đường, kể cả Thái Lan cũng vậy, nhờ có sự trợ cấp củachính phủ thì họ mới có thể bán xuất khẩu ra thị trường thế giới với mức giá thấpnhư vậy. Chính vì vậy, chính phủ Việt Nam cũng phải có những hỗ trợ cho ngànhmía đường phát triển ở Việt Nam. Bởi vì trên cả thế giới thì mặt hàng đường baogiờ cũng là mặt hàng nhạy cảm về mặt chính trị và chính vì vậy cho nên rất cầncó sự hỗ trợ từ chính phủ".

Cũng đồng quan điểm này, ông Dwi Purnomo Putranto, Tổng Thư ký hiệp hội các Nhà máy Đường sản xuất từ mía Indonesia cho rằng, chính phủ ViệtNam cần phải có sự lựa chọn thời điểm phù hợp để áp dụng và thực hiện các quy địnhtrong Hiệp định thương mai tự do mà chính phủ ký kết. “Điều quan trọng là chínhphủ phải tìm hiểu mức độ sẵn sàng của ngành sản xuất trong nước, liệu họ đã thựcsự sẵn sàng để mở cửa thị trường hay chưa? Thứ hai là sự hợp tác giữa các chínhphủ với nhau, bởi vì các quốc gia trong khu vực chúng ta cần phải có sự hợptác. Ví dụ chúng tôi rất muốn học hỏi từ ngành sản xuất mía đường của Việt Namlàm thế nào với một công nghệ tương đương như Indonesia mà các bạn sản xuất đượcloại mía đường có giá thành thấp như vậy? sự hợp tác này sẽ đem lại một sânchơi phát triển", ông Dwi Purnomo Putranto nói.

Từ trước đến nay, các quốc gia có sản xuất đường luôn tìmcách kiểm soát chặt chẽ nhằm bảo đảm giá đường ổn định, bảo đảm lợi ích của ngườitiêu dùng trong sự cân đối với lợi ích của người trồng mía, doanh nghiệp và đặcbiệt ngăn chặn sự xâm lăng của đường nhập khẩu trợ giá, giá rẻ. Ngành mía đườngcủa ASEAN cũng không phải là một ngoại lệ. Ngay cả việc thực hiện cam kết tự dohóa theo Hiệp định thương mại tự do ASEAN (ATIGA) cũng không làm chính sách củacác nước sản xuất, xuất khẩu đường của ASEAN vì thế mà thay đổi.

Bất kỳ quốc gia nào cũng có quyền bảo vệ lợi ích quốc gia mộtcách chính đáng, nhất là với ngành mía đường gắn với sinh kế của hàng chục vạnhộnông dân. Vấn đề đặt ra là nếu như việc bảo hộ của Thái Lan, Indonesia,Philippines là phù hợp với ngoại lệ theo Điều XX của GATT/WTO hay Điều 8 (Ngoạilệ chung) hay Điều 9 (Ngoại lệ vì lý do an ninh) thì cũng đồng nghĩa Việt Namcó quyền áp dụng các biện pháp tương tự, kể cả việc áp dụng việc hạn chế phânphối đường nhập khẩu trên thị trường nội địa.

Trường hợp các biện pháp này được áp dụng trái với quy định,việc Việt Nam thực thi cam kết một cách “nghiêm túc” chẳng khác nào tự mình làmphương hại lợi ích chính đáng của chính mình. Điều này đi ngược lại với phươngchâm hội nhập kinh tế quốc tế và cạnh tranh bình đẳng mà nhà nước đã và đang nhấtquán theo đuổi.

Việt Nam sẵn sàng là đối tác đáng tin cậy và sẵn sàng thựcthi đầy đủ cam kết quốc tế nhưng rõ ràng tình huống đối với ngành mía đường làvấn đề hoàn toàn khác. Có lẽ, các cơ quan đàm phán của chính phủ cần chủ động đặtlại vấn đề này với các đối tác của mình để có thể tìm kiếm một giải pháp kháchquan, công bằng hơn thay vì “lẳng lặng” thực thi một cam kết đã không còn đượccác bên tôn trọng.

Thực tế, trong bối cảnh mà hàng chục vạn hộ nông dân trồngmía Việt Nam đang khắc khoải kêu cứu, nhiều doanh nghiệp mía đường đứng trướcnguy cơ phá sản vì sự cạnh tranh không lành mạnh, đặc biệt là vì đường lậu trànvào Việt Nam không thể kiểm soát thì trước ngưỡng cửa hội nhập ATIGA, chính phủrất cần có những giải pháp căn cơ hơn, rõ ràng hơn, cụ thể hơn, và quan trọnglà phải đón đầu để tránh được rủi ro khi hội nhập.