Ngành điện ở xứ tư bản hoạt động ra sao?

Hiện tại truyền thông đang kêu gọi người dân tiết kiệm điện vì hệ thống đang quá tải. Nỗ lực để tư nhân hóa ngành điện đều thất bại ở mặt tuyên truyền tại Việt Nam vì cho rằng nó sẽ dẫn đến sự thất bại của thị trường.

Vậy, ngành điện bản lẻ ở các nước tư bản hoạt động ra sao? Lưu ý, chủ đề này quá rộng để có thể miêu tả chính xác, chúng ta chỉ có thể bàn về nguyên lý.

Q. Những nước Mỹ, Đức hay Úc có bao nhiêu công ty điện?

Mỹ 3300, Đức 1200 và Úc 114. Số lượng thay đổi liên tục khi các công ty sát nhập hay được tách ra. Nhưng không bao giờ có chuyện một nhà cung cấp được độc quyền hóa quá lâu.

Q. Mô hình của các công ty điện tư bản là gì?

Như bao ngành khác:

- Tư nhân: cổ đông tư nhân đầu tư và điều hành.

- Liên doanh: chính quyền địa phương kêu gọi góp vốn và chia cổ phần.

- Nhà nước: chính quyền dùng tiền thuế đầu tư.

Nhưng miêu tả vậy thì chưa đủ. Vì dù là tư nhân hay chính phủ, các công ty vẫn phải tuân thủ quy định về giá điện và cung cấp. Họ không được tăng giá quá vượt quy định mà không có sự cho phép của chính quyền địa phương.

Q. Hệ thống cung cấp điện hoạt động ra sao?

Tư nhân và chính phủ cùng xây dựng mạng lưới phân phối, kết nối nhà cung cấp đến từng nhà một. Mỗi nhà sẽ được phép chọn nhà cung cấp điện riêng.

Các công ty luôn cạnh tranh bằng giá cả để thu hút khách hàng và không bao giờ có thể cố định hóa quá lâu.

Q. Công ty điện có thể tăng giá điện không?

Được, nhưng trong phạm vi cho phép. Khác với ngộ nhận của nhiều người, tư nhân hóa không có nghĩa là tư nhân vô tư quyết định. Ngành điện luôn được kiểm soát chặt.

Q. Làm sao để đưa điện đến vùng sâu vùng xa?

Chính quyền cấp địa phương và tiểu bang sẽ đề xuất liên doanh với khối tư nhân với các giải pháp như sau:

- Trợ cấp giá xây dựng mạng lưới cho đến khi hòa vốn.

- Chính quyền bỏ vốn xây, tư nhân cung cấp điện, và không bao giờ có chuyện một địa phương nào đó bị bỏ rơi.

- Cổ phần hóa để tư nhân có thể nhận lợi nhuận ổn định với tiền thuế được dùng để bảo trợ.

Q. Tư nhân làm điện có dẫn đến giá cao không?

Có và không. Giá cả cần phản ánh cung cầu của thị trường. Nếu muốn biết giá điện đắt hay rẻ thì phải dùng sức mua của thu nhập.

- Người Mỹ lương $15/h, giá điện $0.162/kwh, họ có thể mua được 92 kwh.

- Người Việt Nam lương $1.5/h, giá điện 0.079, họ có thể mua được 18 kwh.

Sẽ là sai lầm nếu chỉ nhìn vào giá cả mà không tính sức mua tương đối.

Q. Tư nhân làm điện có dẫn đến cúp điện không?

Trong trường hợp thiên tai thì cả hệ thống sẽ ngừng hoạt động, nhưng đó đâu phải là lỗi của công ty điện. Như ở Texas năm 2021 vào mùa đông. Sau đó họ phục hồi nhanh chóng.

Kết luận: việc tư nhân hóa ngành điện hay độc quyền có lợi và hại, nhưng quan trọng là cần nhìn vấn đề đa chiều. Tư nhân chưa hoàn toàn tốt, nhưng độc quyền sẽ không bao giờ có lựa chọn nào khác.