Nga đối mặt với khủng hoảng hệ thống tài chính nội địa

Trong đợt trừng phạt kinh tế mới nhất của phương Tây với Nga, đa số mọi người và báo chí chỉ để ý đến việc nhiều ngân hàng Nga bị loại khỏi hệ thống SWIFT, gọi đây là "nuclear option". Đây đúng là một biện pháp trừng phạt cực mạnh nhưng thực ra biện pháp thứ hai quan trọng hơn nhiều: cấm vận Ngân hàng Trung ương Nga (CBR).

Trước khi cuộc chiến nổ ra nhiều nhà bình luận cho rằng với dự trữ ngoại hối hơn 600 tỷ USD Nga sẽ đủ sức chịu đựng một cuộc cấm vận ngặt nghèo nhất trong vòng 6 tháng, thừa đủ thời gian để "bình định" Ukraine. Không ai nghĩ đến phương án 600 tỷ đó sẽ gần như thành vô dụng nếu phương Tây đồng lòng "freeze foreign reserves" của CBR. "Gần như" bởi có 13% reserve là CNY nên nếu TQ vẫn giao thương với Nga bằng CNY (và bypass SWIFT) thì Nga vẫn có thể giữ được một phần nhập khẩu.

Tỷ lệ 13% nói trên có thể thêm 22% nữa nếu Nga chấp nhận chuyển dự trữ vàng của mình cho TQ (bán vàng cho TQ lấy CNY). Về mặt chính trị, trừ khi Nga bán dấm dúi như VN hồi thập kỷ 80, đây là điều khó chấp nhận được với chính Nga, chưa kể PBoC chưa chắc đã muốn ôm thêm vàng. TQ có thể giúp Nga bán vàng ra thị trường thế giới nhưng điều này cũng đầy rủi ro chính trị/ngoại giao và sẽ đẩy giá vàng xuống gây thiệt hại cho chính họ. Nhưng tựu chung đổi dự trữ từ vàng thành CNY chỉ giúp Nga nhập khẩu hàng hóa từ TQ chứ không tránh được một khủng hoảng hệ thống tài chính nội địa.

Khủng hoảng đó có 2 nguyên nhân trực tiếp. Thứ nhất, bank-run bởi người dân và doanh nghiệp tích trữ ngoại tệ (USD, EUR) vì tỷ giá đồng RUB sẽ giảm, ngay cả khi đồng tiền này chưa bị speculation attack mà đơn thuần là demand/supply. Bank run tất nhiên cũng xảy ra khi dân Nga đổ xô đi rút RUB, đành rằng CBR có thể in RUB vô tận nhưng điều đó sẽ tiếp tục làm tỷ giá sụp đổ. Người dân và doanh nghiệp Nga có thể có một "safe haven" mới, chính là đồng CNY. Nhưng nhiều khả năng họ chưa tin tưởng vào đồng tiền này, chưa kể giữ Chinese assets cũng không đơn giản, liquidity không cao. Rất tiếc Bitcoin và các đồng crypto khác chưa thể thay thế USD, thậm chí còn mất giá mấy ngày nay.

Thứ hai, thiếu hụt thanh khoản ngoại tệ sẽ làm những doanh nghiệp có foreign liabilities (loans, bonds, deferred payments) dễ rơi vào tình trạng default, mất khả năng tiếp cận thị trường vốn (chưa kể có thể sẽ bị kiện tụng hoặc freezing tài sản/collateral). Điều này cũng có thể có tác động dây chuyền giống như bank run. Cũng như bên trên giải pháp duy nhất là CBR bơm mạnh tiền ra cứu cách doanh nghiệp đó, đổi lại tỷ giá RUB sẽ giảm mạnh và lạm phát tăng cao.

Sở dĩ phương Tây lừng khừng mãi mới dám cắt Nga khỏi SWIFT vì họ sẽ bị collateral damage, nhất là những nước phụ thuộc vào natural gas của Nga. Tác hại trực tiếp của biện pháp cấm vận CBR này phần nhiều sẽ chỉ trong Nga, ảnh hưởng sâu rộng cả hệ thống tài chính và nền kinh tế Nga. Tôi không ngạc nhiên là sau khi phương Tây bất ngờ công bố nó Putin đem hạt nhân ra dọa và chấp nhận đàm phán với Ukraine.

Thoạt nhìn nhiều người sẽ nghĩ TQ là nước được hưởng lợi bởi Nga buộc phải gia tăng giao thương bằng CNY (và có thể phải bán vàng cho/thông qua TQ). Nhưng có lẽ chính TQ/PBoC đang rất lo bởi nếu phương Tây cấm vận dự trữ ngoại hối của PBoC như vậy thì phần lớn số foreign assets hơn 3 nghìn tỷ của TQ cũng thành vô tác dụng. Độ mở của nền kinh tế TQ lớn hơn Nga nên nếu TQ bị phương Tây cấm vận như với Nga bây giờ tác động sẽ nhanh và tệ hại hơn nhiều.

Không phải Nga và TQ không nhìn thấy rủi ro này, họ đã chuẩn bị phương án thay thế SWIFT bằng các hệ thống thanh toán quốc tế khác và cố gắng phát triển CBDC (và quốc tế hóa CNY) để một ngày nào đó không bị lệ thuộc vào đồng USD. Nhưng ngày đó còn xa và chắc chắn Nga sẽ bị ảnh hưởng rất mạnh bởi biện pháp cấm vận CBR mới đây. Tất nhiên tôi hoan nghênh điều này nếu vì nó mà Putin phải xuống thang.