Neobank vs Megabank: Ai mỉm cười sau cùng?

Khi mà báo cáo của các hãng nghiên cứu thị trường tập trung vào cuộc cạnh tranh gay gắt giữa ngân hàng thế hệ mới (neobank, challenger bank) và ngân hàng truyền thống thì cũng có nhiều ý kiến tỏ ra hoài nghi neobank liệu có thể thay thế chức năng hoạt động của ngân hàng truyền thống, đặc biệt là khi neobank gần đây đang gặp hàng loạt vấn đề, trong đó có mặt hạn chế về lợi nhuận.

Neobank, tức ngân hàng thế hệ mới, chỉ dựa trên nền tảng di động và không phải gánh chi phí khổng lồ trong việc duy trì mạng lưới chi nhánh, đã tỏ rõ ưu thế trong việc giành giật khách hàng từ tay ngân hàng truyền thống trong những năm gần đây.

Những ngân hàng này chủ yếu sử dụng công nghệ để cung cấp dịch vụ ngân hàng bán lẻ thông qua ứng dụng trên điện thoại thông minh (smartphone) và nền tảng (platform) dựa trên internet, từ đó có thể cung cấp dịch vụ với chi phí thấp hơn so với ngân hàng truyền thống.

Lợi nhuận suy giảm

Trong ba năm gần đây, một số neobank và challenger bank (mô hình ngân hàng bán lẻ thách thức) đã phát triển mạnh mẽ trên thị trường tài chính thế giới như Atom, Monzo (Anh), Bunq (Hà Lan), NuBank (Braxin), WeBank (Trung Quốc), N26 (Đức), Simple, Varo Money (Mỹ), Fidor (Anh và Đức), Wanap (Argentina). Đã có nhiều lời dự báo neobank sẽ dần thay thế các ngân hàng truyền thống khi có thế mạnh là giúp khách hàng thực hiện hầu hết các giao dịch qua điện thoại thông minh (smartphone), sử dụng dữ liệu và công nghệ để cung cấp cho khách trải nghiệm tương tác thực giữa công nghệ và ngân hàng. Tuy nhiên, thực tế hiện nay các neobank đang gặp phải hàng loạt vấn đề khó khăn.

Tại Mỹ, sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, những khách hàng mất niềm tin với các siêu ngân hàng (megabank) do cơ chế hoạt động của các ngân hàng này bộc lộ những điểm yếu “chết người” trong khủng hoảng, từng được dự báo sẽ dịch chuyển sang các ngân hàng có quy mô nhỏ hơn. Song điều này đã không xảy ra. Thay vào đó, một làn sóng khởi nghiệp ngân hàng được đặt tên “neobank” đã xuất hiện và tràn ngập thị trường trong những năm gần đây.

Theo kết quả nghiên cứu của Accenture và được Financial Times đăng tải, rất ít ngân hàng truyền thống có thể xử lý tốt thách thức từ “sự phá bĩnh” của các đối thủ kỹ thuật số đang huynh đảo ngành tài chính ngân hàng.

Chỉ riêng tại châu Âu có tới 1.400 ngân hàng thế hệ mới (neobank), khi các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán và các công ty công nghệ tài chính (fintech) mới đã không ngừng xuất hiện kể từ năm 2005. Tính đến năm 2016, nhóm này đã tạo ra 58 tỉ euro doanh thu hàng năm (chiếm 6-7% tổng doanh thu toàn ngành).

Các nhà khai thác nổi lên từ làn sóng neobank như Chime, Varo Money và BankMobile đều đã có những thành công bước đầu trong việc thu hút khách hàng mới với hàng triệu tài khoản. Chỉ tính riêng năm 2018, các neobank của Mỹ đã nhận được số tiền tài trợ gấp bốn lần so với năm 2017 và gấp 10 lần so với năm 2015, theo dữ liệu từ CB Insights. Làn sóng neobank với các công ty khởi nghiệp từng được coi là thách thức lớn đối với các ngân hàng truyền thống trong cuộc đua giành thị phần khách hàng và cung cấp dịch vụ.

Tuy nhiên, cũng tại “cái nôi” của những công ty khởi nghiệp công nghệ là Mỹ, neobank đang chững lại, việc mở rộng quy mô nhưng không đem lại nhiều lợi nhuận kỳ vọng đang là thách thức lớn với các neobank. Có một thực tế là càng mở rộng quy mô tài khoản khách hàng thì các công ty khởi nghiệp neobank càng thêm nhiều gánh nặng về chi phí và buộc phải bù đắp trong khi lợi nhuận thu được không đáng kể. Dickson Chu, chủ tịch điều hành Simple, một neobank thuộc sở hữu của BBVA Compass Bancshares Inc, cho biết “với mô hình neobank như hiện nay, càng tăng thêm nhiều tài khoản khách hàng thì càng làm tăng chi phí và thua lỗ. Càng mở rộng quy mô khách hàng thì bạn sẽ càng thiệt hại”.

Simple (được thành lập năm 2009) và Moven (được thành lập vào năm 2011) được xem là những nhà tiên phong cho loại hình ngân hàng thế hệ mới tại Mỹ. Song, để tồn tại được đến nay và vẫn duy trì được hệ thống tài khoản khách hàng của mình, cả hai đều đã trải qua những thay đổi lớn về mô hình cũng như cách thức hoạt động. Tuy vậy, lợi nhuận của cả hai liên tục suy giảm. Năm 2014, Simple buộc phải bán lại cho BBVA với giá 117 triệu đô la Mỹ. Đến năm 2017, giá trị của Simple tiếp tục đà sụt giảm khi chỉ còn lại khoảng 90 triệu đô la. Còn Moven phải thay đổi chiến lược kinh doanh, chuyển sang cung cấp dịch vụ nhãn trắng (white-label) cho người sử dụng (user) của các ngân hàng, thay vì dựa vào lợi nhuận của người tiêu dùng như trước đây.

Thực tế hoạt động của các neobank tại Mỹ đã cho thấy, giai đoạn đầu thật dễ dàng để tìm kiếm khách hàng với giao diện đẹp, dịch vụ tiện ích, công cụ quản lý tài chính và tài khoản tiết kiệm. Nhưng, để giữ được chân khách hàng, tiếp tục mở rộng quy mô trong khi vẫn duy trì được tăng trưởng và lợi nhuận lại là một thách thức lớn.

Thách thức từ bộ máy, thị trường

Mặc dù các yêu cầu về vốn để vận hành các ngân hàng mới đã được nới lỏng vào năm ngoái, nhưng một số neobank vẫn không dễ dàng để có được giấy phép ngân hàng ở Úc. Cụ thể là 86400 đã mất 18 tháng để đáp ứng những yêu cầu của Cơ quan Thanh tra An toàn Úc (Australian Prudential Regulation Authority) để được công nhận có đủ năng lực cung ứng dịch vụ tiết kiệm cho người tiêu dùng.

Giám đốc điều hành của 86400 là Robert Bell, một trong những cựu giám đốc của ANZ, chia sẻ rằng một nửa trong số 80 nhân sự của 86400 là các nhà phát triển hệ thống và kỹ sư công nghệ. Chủ tịch 86400 là Anthony Thompson, người đồng sáng lập của Metro Bank và Atom Bank, hai challenger bank đang thành công ở Anh. Với kinh nghiệm của Anthony Thompson và Robert Bell, ban lãnh đạo 86400 kỳ vọng neobank này sẽ giành giật được khách hàng từ các ngân hàng truyền thống và sẽ có thị phần đáng chú ý vào cuối năm nay.

Ngoài các ngân hàng truyền thống, 86400 sẽ cạnh tranh trực tiếp với các neobank Xinja và Volt Bank, vốn cũng là các startup khá thành công về mặt gọi vốn trong lĩnh vực công nghệ tài chính.

Thế nhưng, bất chấp việc 86400 đặt ra chỉ tiêu gọi vốn lên đến 250 triệu đô la hay Xinja vừa có thêm 2,6 triệu đô la vốn đầu tư vào tháng 3 vừa qua, giới phân tích vẫn cho rằng hạn chế lớn của neobank chính là không có quá nhiều sự khác biệt về chức năng so với các dịch vụ từ ngân hàng truyền thống.

Sarah Kocianski, chuyên gia phân tích của 11.FS, công ty cung cấp các dịch vụ kỹ thuật số cho ngân hàng có trụ sở tại London (Anh), nhận xét: “Chúng (các neobank) không cung cấp nhiều chức năng khác biệt. Bộ tính năng của chúng rất giống nhau”. Ron Shevlin, Giám đốc nghiên cứu của Cornerstone Advisors, một công ty tư vấn có trụ sở tại Scottsdale, Ariz (Mỹ) tỏ ra hoài nghi khi cho rằng mô hình kinh doanh của các neobank hiện nay, trong dài hạn sẽ có những rủi ro tiềm ẩn khi không tạo được sự khác biệt.

Điều đáng chú ý là giữa lúc các neobank đang loay hoay với bài toán chuyển đổi mô hình và lợi nhuận thì các ngân hàng truyền thống cũng đã kịp nhận ra các mối đe dọa từ thế hệ ngân hàng mới và đang âm thầm chuyển đổi mô hình, cách thức hoạt động. Nhiều ý kiến cho rằng, trong tương lai gần, phần lớn sự thay đổi này dự kiến sẽ đến từ chính các ngân hàng truyền thống khi tiếp thu những ý tưởng mới từ các tiện ích công nghệ tài chính (Fintech) mà không làm mất đi số lượng khách hàng đáng kể về tay neobank.

Tại Mỹ, hiện nay Venmo (một trong số các neobank có tên tuổi), đã phải bán lại cho PayPal. Venmo vẫn được nhiều người tiêu dùng trẻ tuổi lựa chọn, nhưng các ngân hàng lớn tại Mỹ cũng đã bắt đầu các phiên bản dịch vụ của riêng mình. Thậm chí, một số khách hàng trẻ tuổi ở Mỹ khi được hỏi đã nói rằng dịch vụ của các ngân hàng truyền thống đã thay đổi tích cực khi xử lý các giao dịch cá nhân nhanh chóng hơn Venmo. Venmo vẫn đang cố gắng tìm cách kiếm tiền từ doanh nghiệp và vẫn đang được cung cấp chủ yếu dưới dạng dịch vụ miễn phí.

Nhưng dịch vụ miễn phí này của Venmo kéo dài được bao lâu vẫn đang là một câu hỏi.

Lindsay Davis, chuyên gia phân tích công nghệ tài chính của CB Insights, công ty chuyên xây dựng phần mềm dự đoán xu hướng công nghệ mới có trụ sở tại Mỹ, dự báo rằng thẻ tín dụng và tài khoản ngân hàng sẽ là “chiến trường” tiếp theo trong cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các neobank với các ngân hàng lớn. Và ai sẽ là người mỉm cười sau cùng trong cuộc chiến nói trên, vẫn là câu hỏi chưa có lời giải.