Nền tảng nào cần thiết ở một Think - Tank cho Chính phủ?

Một Think-tank cho Chính phủ cần phải đạt được những nền tảng cơ bản như thế nào? Phải chăng cứ bất cứ một tổ chức nghiên cứu/tư vấn nào cũng có thể trở thành một Think-tank cho chính phủ?

Phải chăng cứ chỉ cần “giỏi” theo nghĩa chuyên môn thì có thể tạo dựng được một Think-tank cho Chính phủ? Hiện tại, do có quá nhiều nhóm cho rằng mình là những nhóm Cố vấn cho Thủ tướng, cho Chính phủ, là những Think-tank hàng đầu cho Chính phủ ở Việt Nam… nhưng thực sự họ đã thực sự làm được đúng vai trò của mình chưa – theo nghĩa là một Think-tank? Ở đây, để tránh sự bàn luận rộng, tôi chỉ muốn đề cập đến một lĩnh vực, đó là Think-tank về kinh tế - chính trị cho Chính phủ để phân tích như một hình mẫu điển hình. Về phương pháp phân tích, tôi cũng không đề cập một cách chung chung theo kiểu diễn giải mà đặt rõ vấn đề là Phải đạt đến như thế, Vì yêu cầu như thế. Những trường hợp nào phản biện lại rằng điều đó là không đúng/không hợp lý/hay… chỉ cần bác bỏ được nền tảng tiền đề của cái Vì để dẫn đến cái Phải đó.

Thứ nhất, một Think-tank cho chính phủ trước tiên phải xuất phát từ những chuyên gia, học giả, nhà nghiên cứu… hàng đầu? Các chính sách kinh tế, các dự án, các nghị trình kinh tế - chính trị… liệu chăng sẽ bắt đầu từ những “kiến thức chuyên môn” này? Quan điểm của tôi, đó là mọi “kiến thức chuyên môn” chỉ có thể có được bắt đầu từ chính thực tiễn và được đúc kết thông qua quá trình phổ quát hóa bằng trừu tượng hóa vấn đề. Do vậy, mọi hoạt động của thực tiễn để có thể thực thi được phải bắt đầu bằng chính thực tiễn, các chính sách kinh tế, các dự án, các nghị trình kinh tế - chính trị… của Chính phủ do đó:

+ Vì phải bắt đầu từ thực tiễn, do các lực lượng chi phối thực tiễn và quyết định, cho nên:

+ Các Think-tank về kinh tế - chính trị phải là những nhóm “chuyên gia” có năng lực kết nối chặt chẽ với các lực lượng chi phối này; có khả năng ảnh hưởng đến các lực lượng chi phối này; và có chung “ngôn ngữ tri thức” với nhóm lực lượng chi phối này.

Đó là những nền tảng đầu tiên cho phép sự hình thành của một Think-tank về kinh tế - chính trị hay nói thẳng ra họ luôn phải là “người cùng hội, cùng thuyền” tối thiểu là với những nhóm Kinh tài chi phối nền kinh tế quốc gia, còn không thì phải hơn thế rất nhiều.

Thứ hai, nói luôn dễ hơn làm, chúng ta có thể rất dễ dàng “phân tích về mặt lý thuyết” và đề ra các giải pháp “mang tính lý thuyết” cho những vấn đề của thực tiễn. Nhưng:

+ Vì các phân tích và đề xuất giải pháp cho các vấn đề kinh tế - chính trị của Chính phủ luôn đi kèm: những hậu quả to lớn đối với quốc gia nếu nó không đúng đắn; những người ra quyết định phải chịu trách nhiệm với quyết định của mình; và không phải nghĩ sao thì có thể làm được vậy do thực tiễn chịu nhiều sự chi phối của các nhóm lợi ích và các nhân tố mang tính lịch sử, mang tính cấu trúc.

+ Nên các “chuyên gia” của các Think-tank kinh tế - chính cho Chính phủ bắt buộc phải có nằm ở “một tầm nhất định” nào đó đủ để ngang hoặc vượt hơn năng lực của người/tổ chức mà mình tư vấn/tham vấn. Nói nôm na là anh không thể dạy người khác làm lãnh đạo khi anh chỉ có “lý thuyết” và thiếu năng lực “lãnh đạo thực tiễn” ít nhất ở tầm mức ngang với người/tổ chức mà mình tư vấn/tham vấn. Không phải là tất cả các chuyên gia, nhưng ít nhất những người lãnh đạo cao nhất của Think-tank phải đạt được đến tầm mức đó.

Đó là nền tảng về nhân lực cho một Think-tank kinh tế - chính trị cho Chính phủ.

Cuối cùng, một Think-tank thực sự đáng tầm ở cấp Chính phủ phải tối thiểu có một nền tảng học thuyết/lý thuyết hay tệ nhất là mô hình do chính mình tạo lập ra phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của Chính phủ mà mình tư vấn/tham vấn.

+ Vì vai trò của Chính phủ đối với quốc gia đó là vai trò dẫn dắt và kiến tạo. Do vậy, nếu chỉ đơn thuần là làm theo những “lối mòn sẵn có” thì Chính phủ đó không thể là một Chính phủ kiến tạo, tiên phong và thành công được.

+ Do vậy một Think-tank kinh tế - chính trị phải là một Think-tank có năng lực lập thuyết, chứ không phải là một Think-tank của những chuyên gia “số đông” – những người luôn dựa vào những lý thuyết có sẵn và chỉ còn làm nhiệm vụ “nhét” dữ liệu (figures) – dữ kiện (facts) vào các “phương trình” có sẵn để cho ra những kết quả và tư vấn trên kết quả đó.

Đây là nền tảng năng lực tri thức bắt buộc cho một Think-tank kinh tế - chính trị tầm Chính phủ.

Do vậy, trước khi một Think-tank nào hay những chuyên gia thuộc về các think-tank cho Chính phủ này muốn "khẳng định" mình là thế này, thế nọ thì câu chuyện đầu tiên không phải là "cái danh", là những "sự kiện được tham gia/tổ chức" hay kể cả là "các kiểu PR" mà hãy "khẳng định" bằng những nền tảng trên. Còn lại chỉ là những trò lố, mượn cái danh để khoe mình và nó cũng thể hiện rõ ràng, thiếu "chất lượng nội dung" nên phải khoe "hình thức thể hiện".