Năm dự án đường sắt chậm tiến độ, vẫn tiếp tục đầu tư mới

Cả 5 dự án đường sắt đô thị do Bộ Giao thông Vận tải (GTVT), Hà Nội và TPHCM làm chủ đầu tư đều bị chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư nhiều lần nhưng Bộ GTVT vẫn cùng các địa phương chuẩn bị đầu tư 16 tuyến khác, trong đó có phương án mở rộng tuyến Cát Linh-Hà Đông vốn hiện còn chưa hẹn ngày khai thác.

Dự án nào cũng vướng mắc

Tại báo cáo số 9477 của Bộ GTVT gửi Quốc hội báo cáo về kết quả thực hiện kiến nghị của Quốc hội về chất vấn và trả lời chất vấn tại các kỳ họp trước, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết có 5 dự án đường sắt đô thị chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư. Trong đó: 3 dự án do thành phố Hà Nội và TPHCM làm chủ đầu tư. Dự án đường sắt đô thị tuyến số 1 Bến Thành - Suối Tiên và tuyến số 2 Bến Thành - Tham Lương do UBNDTPHCM làm chủ đầu tư, Dự án đường sắt đô thị tuyến số 3 Nhổn - Ga Hà Nội do UBND TP Hà Nội làm chủ đầu tư. Hai dự án do Bộ GTVT chủ đầu tư: Dự án Cát Linh - Hà Đông, Dự án tuyến số 1 Yên Viên - Ngọc Hồi đều tại Hà Nội.

Nói rõ hơn về tiến độ, Bộ GTVT cho biết tại TPHCM: tuyến số 1 Bến Thành - Suối Tiên sản lượng xây lắp đạt 66,79%; tuyến Bến Thành - Tham Lương đã hoàn thành gói CP1 (xây dựng tòa nhà văn phòng, khu depot) đang nghiệm thu, bàn giao đưa vào sử dụng; các gói thầu còn lại đang triển khai công tác lựa chọn nhà thầu. Hiện tại, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang lấy ý kiến Bộ Tài chính thẩm định về nguồn vốn và khả năng cân đối vốn điều chỉnh.

Tại Hà Nội, dự án tuyến số 3 Nhổn - Hà Nội đến nay tiến độ chung đạt khoảng 55% và dự kiến kéo dài đến cuối năm tới. Sở GTVT đang hoàn thiện báo cáo thẩm định trình thành phố phê duyệt điều chỉnh thời gian thực hiện dự án.

Dự án Cát Linh - Hà Đông: đã hoàn thành 99% khối lượng xây lắp, chạy thử 13/13 đoàn tàu, dự kiến vận hành thương mại năm nay nhưng chưa rõ tháng nào.

Dự án tuyến số 1 Yên Viên - Ngọc Hồi: hiện tại phía tư vấn đang hoàn thiện hồ sơ gói thầu cập nhật thiết kế kỹ thuật, dự toán. Bộ đang chờ báo cáo tổng thể dự án với Quốc hội để thực hiện các nội dung công việc tiếp theo.

Tuyến số 2A Cát Linh - Hà Đông có 12 ga bao gồm 1 ga đầu kết hợp trung chuyển, 9 ga trung gian, 1 ga trung chuyển (giao cắt với các tuyến metro khác) và 1 ga cuối.

Vẫn tiếp tục đầu tư mới

Lý giải về nguyên nhân tăng tổng mức đầu tư và chậm tiến độ các dự án, Bộ GTVT nhấn mạnh: đa phần các dự án lớn và công nghệ phức tạp lần đầu tiên được xây dựng tại Việt Nam, do đó chưa có kinh nghiệm quản lý thực hiện. Năng lực và kinh nghiệm quản lý thực hiện của chủ đầu tư đối với các dự án lớn về lĩnh vực đường sắt đô thị rất mới và còn hạn chế. Các tư vấn tham gia thực hiện dự án đều là các tư vấn lớn, tuy nhiên thiếu kinh nghiệm về hệ thống quản lý và quy trình thủ tục ở Việt Nam dẫn đến trong quá trình thực hiện gặp nhiều vướng mắc.

Do chưa có kinh nghiệm với loại hình công trình đường sắt đô thị nên cả chủ đầu tư và tư vấn lập dự án tính toán tổng mức đầu tư chưa xác thực với tình hình thực tế, phải điều chỉnh nhiều nội dung thiếu sót và chưa phù hợp trong thiết kế cơ bản ban đầu như: Thay đổi về thông số kỹ thuật, quy mô xây dựng như cục bộ về bình đồ tuyến và một số thông số kỹ thuật của dự án; thay đổi về quy mô xây dựng so với thiết kế cơ sở được duyệt trước đây; thay đổi về quy mô xây dựng công trình đường sắt ngầm; thay đổi quy mô về hệ thống điện…

Công tác giải phóng mặt bằng, nhất là công tác giải phóng mặt bằng các ga ngầm vướng mắc, chậm tiến độ. Công tác giải phóng mặt bằng kéo dài dẫn đến thời gian thực hiện kéo dài, ảnh hưởng đến yếu tố trượt giá tăng. Bên cạnh đó, việc tiến độ dự án kéo dài dẫn đến tổng mức đầu tư tăng do các yếu tố: biến động giá của một số nguyên, nhiên vật liệu. Các dự án đều phải điều chỉnh tổng mức đầu tư và hình thành các yếu tố quan trọng quốc gia cần điều chỉnh lại thủ tục từ chủ trương đầu tư… theo quy định của Luật Đầu tư công.

Kế hoạch vốn ODA hàng năm không được bố trí đủ làm chậm trễ thanh toán cho các nhà thầu dẫn đến tiến độ thi công bị ảnh hưởng. Công tác đấu thầu lựa chọn nhà thầu gặp nhiều vướng mắc, khó khăn do các ràng buộc phức tạp về quy chế đấu thầu của các nhà tài trợ; hệ thống quy chuẩn còn nhiều bất cập. Việc cập nhật tỷ giá ngoại tệ, tỷ lệ tính toán các chi phí dự phòng, rủi ro trượt giá... ảnh hưởng chung đến việc tăng tổng mức đầu tư.

Về cơ bản, việc để chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư các dự án trách nhiệm trước tiên thuộc về các chủ đầu tư. Tuy nhiên còn có nguyên nhân khác liên quan đến mặt bằng thuộc về chính quyền địa phương.

Tại dự án đường sắt đô thị Yên Viên – Ngọc Hồi, công tác quy hoạch chi tiết 1/500, các ga quốc gia Hà Nội, Giáp Bát, Gia Lâm, quy hoạch 1/2000 phân khu ga Hà Nội, phương án tuyến cầu vượt sông Hồng chậm phê duyệt cũng là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ tại dự án.

Nguyên nhân chính của việc tăng tổng mức đầu tư là do chất lượng công tác lập, thẩm định dự án đầu tư. Đặc biệt đối với các dự án đường sắt đô thị, do chưa có kinh nghiệm với loại hình mới này nên Tư vấn lập dự án tính toán tổng mức đầu tư chưa xác thực với tình hình thực tế, phải điều chỉnh nhiều nội dung thiếu sót và chưa phù hợp trong thiết kế cơ bản ban đầu .

Cơ chế thực hiện các dự án (đặc biệt là các dự án ODA) còn bất cập. Kế hoạch vốn ODA hàng năm không được bố trí đủ làm chậm trễ thanh toán cho các nhà thầu, tình trạng thiếu vốn đối ứng kéo dài dẫn đến tiến độ thi công bị ảnh hưởng. Công tác đấu thầu lựa chọn nhà thầu gặp nhiều vướng mắc, khó khăn do các ràng buộc phức tạp quy chế đấu thầu của các nhà tài trợ. Một số công trình hình thành yếu tố quan trọng quốc gia có tổng mức đầu tư lớn hơn 10.000 tỉ đồng, kéo theo quy trình thẩm định, phê duyệt điều chỉnh dự án thường mất nhiều thời gian do Chính phủ phải xem xét, báo cáo Quốc hội thông qua trước khi phê duyệt điều chỉnh…

Dự án metro Bến Thành - Suối Tiên là công trình trọng điểm của TPHCM.

Với đầy rẫy những vướng mắc chưa hẹn ngày khai thông tại 5 dự án dang dở nêu trên, Bộ GTVT vẫn thay mặt Chính phủ trình một báo cáo có liên quan khác về việc thực hiện chính sách phát triển GTVT đường sắt và việc sử dụng ngân sách đầu tư cho vận tải đường sắt, Chính phủ dự kiến vẫn đầu tư tại các địa phương Hà Nội và TPHCM mỗi nơi 8 tuyến đường sắt có liên quan, mang tính kết nối.

Như tại Hà Nội, đến 2035 dự kiến sẽ có 8 tuyến hướng tâm với chiều dài 305 km. Nghiên cứu xây dựng kéo dài các tuyến để kết nối với các đô thị vệ tinh đồng thời quy hoạch các tuyến tàu điện một ray nhằm hỗ trợ toàn bộ hệ thống đường sắt đô thị.

Tuyến số 3: Nhổn đi đô thị vệ tinh Sơn Tây kéo dài theo hướng Quốc lộ 32 (khoảng 30 km, đề pô tại Sơn Tây). Đồng thời sẽ kéo dài tuyến số 2A từ Hà Đông đến Xuân Mai, chiều dài khoảng 20 km, theo hướng quốc lộ 6 (ga đề pô tại Xuân Mai).

TPHCM sẽ xây dựng 8 tuyến cũng hướng tâm nối các trung tâm chính của thành phố, hầu hết đi ngầm trong nội đô với tổng chiều dài khoảng 173 km. Ba tuyến xe điện mặt đất hoặc đường sắt khổ 1 ray (Monorail) nối các tuyến với chiều dài khoảng 57 km.