Mục tiêu tiếp theo của Trump: Học sinh Trung Quốc tại các trường ưu tú

Trước tiên là thương mại, kế đến công nghệ, và bây giờ là tài năng. Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã bắt đầu nhắm mục tiêu vào những cá nhân xuất chúng nhất của Trung Quốc hiện đang ở Mỹ, bằng việc xem xét sát sao các nhà nghiên cứu có mối quan hệ với Bắc Kinh và hạn chế thị thực đối với sinh viên.

Một số sinh viên tốt nghiệp và học giả Trung Quốc nói với Bloomberg News trong những tuần gần đây rằng họ thấy môi trường học tập và nghiên cứu tại Mỹ ngày càng kém thân thiện. Đại học Emory đã sa thải hai giáo sư người Mỹ gốc Hoa vào ngày 16/5 và Bộ Giáo dục Trung Quốc đã đưa ra cảnh báo vào thứ Hai về những rủi ro khi học tập tại Mỹ, khi tỷ lệ từ chối visa của sinh viên tăng cao.

“Tôi rất lo lắng, thậm chí lấy làm buồn vì xung đột không cần thiết”, ông Liu Yuanli, giám đốc sáng lập chương trình học tại Trung Quốc của Trường Y tế Công cộng Harvard, cho biết. “Sự hạn chế đối với các học giả và sinh viên Trung Quốc là không hợp lý và đi ngược lại giá trị cốt lõi khiến Mỹ trở thành một quốc gia vĩ đại”.

Liu là người tham gia xây dựng chương trình tuyển dụng “Ngàn tài năng” tại Trung Quốc, được triển khai từ năm 2008 như một cách thức để hỗ trợ các công dân sáng giá nhất của nước này ra nước ngoài nhằm giúp phát triển kinh tế ở quê nhà. Gần đây, Trung Quốc đã thu hẹp chương trình khi mối lo ngại của Mỹ về các hoạt động này tăng lên.

Gia tăng nghi ngờ

Sự tịnh tiến của cách thức xung đột thương mại đang thay đổi căn bản mối quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, từ dựa vào nhau đến nghi ngờ ngày càng tăng. Tổng thống Donald Trump liên tục mở rộng các biện pháp kiềm chế hàng hóa Trung Quốc nhập khẩu vào Mỹ, còn Trung Quốc kể từ khi các cuộc đàm phán thương mại giữa hai bên bị phá vỡ đã chuyển sang lập một danh sách đen các đối tượng nước ngoài không đáng tin cậy.

Giáo dục trong nhiều thập kỷ từng là lĩnh vực hợp tác mạnh mẽ giữa hai quốc gia, với sự gia tăng lưu học sinh Trung Quốc đóng góp nhiều cho ngân quỹ của các trường đại học Mỹ, khi được cho phép tiếp cận với những trung tâm nghiên cứu tốt nhất thế giới tại Mỹ. Vào năm ngoái, có tới hơn 360.000 sinh viên từ Trung Quốc học tập tại Mỹ, theo báo cáo của Viện Giáo dục Quốc tế, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác.

Tuy nhiên, tăng trưởng lưu học sinh Trung Quốc đến Mỹ đã chậm lại trong bối cảnh căng thẳng thương mại, với số lượng sinh viên tăng 3,6% trong năm ngoái, chỉ gần bằng một nửa tốc độ của năm trước đó. Theo số liệu mới nhất của Trung Quốc, tỷ lệ sinh viên được chính phủ tài trợ học phí bị từ chối cấp thị thực đã tăng lên 13,5% trong ba tháng đầu năm nay, so với 3,2% trong cùng kỳ năm 2018.

Gia hạn chậm hơn

Thời gian để sinh viên xin gia hạn visa hàng năm trước đây mất khoảng ba tuần, hiện đang kéo dài trong nhiều tháng, theo một số ứng cử viên tiến sĩ Trung Quốc tại Viện Công nghệ Massachusetts cho biết. Một trong những sinh viên nói rằng họ đang nghiêng về khả năng sẽ trở lại Trung Quốc sau khi tốt nghiệp, do lo lắng rằng việc xem xét sát sao các học giả Trung Quốc có thể tiếp tục trong nhiều năm tới.

“Các hành động của Mỹ đang gây ra quan ngại đối với quan hệ hợp tác và trao đổi giáo dục Trung Quốc - Mỹ”, Xu Yongji, Phó giám đốc Vụ Hợp tác và Trao đổi Quốc tế của Bộ Giáo dục Trung Quốc nói hôm thứ Hai tại Bắc Kinh. “Chúng tôi hy vọng rằng phía Mỹ sẽ điều chỉnh chính sách của mình càng sớm càng tốt, có thái độ tích cực hơn, hành động có lợi cho việc thúc đẩy trao đổi và hợp tác giáo dục song phương”.

Bộ này chỉ trích phía Mỹ đã đưa ra các cáo buộc vô căn cứ về hoạt động gián điệp phi truyền thống, đồng thời cảnh báo các sinh viên Trung Quốc về những rủi ro khi theo đuổi nền giáo dục của Mỹ, một thông điệp nhấn mạnh sự thay đổi trong thái độ ở Bắc Kinh.

“Những người Mỹ đang ngăn chặn các sinh viên và học giả Trung Quốc đang có toan tính khác: Họ sợ rằng người Trung Quốc sẽ làm chủ công nghệ tiên tiến và Trung Quốc sẽ dẫn đầu trong lĩnh vực này”, tờ nhật báo Nhân dân cho biết trong một bài bình luận xuất bản hôm thứ Ba. “Việc số lượng sinh viên Trung Quốc học tập tại Mỹ giảm mạnh chắc chắn sẽ gây sốc cho ngành giáo dục Mỹ”.

Các nhà nghiên cứu bị sa thải

Những lo lắng vẫn tồn tại bất chấp tiến bộ mà Trung Quốc tuyên bố sau khi Chủ tịch Tập Cận Bình thảo luận về vấn đề này với ông Trump trong Hội nghị thượng đỉnh bên lề cuộc họp của Nhóm 20 tại Argentina năm ngoái. Mặc dù truyền thông nhà nước Trung Quốc cho biết ông Trump đã tái khẳng định Mỹ luôn chào đón các sinh viên của nước này, Nhà Trắng cho biết không có thỏa thuận nào về vấn đề này.

Chính quyền Trump tuyên bố trong Chiến lược An ninh Quốc gia năm 2017 rằng sẽ xem xét các thủ tục thị thực và cân nhắc đến các hạn chế tiếp cận lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM) - của sinh viên từ các quốc gia cụ thể, để đảm bảo rằng tài sản trí tuệ không bị chuyển giao cho đối thủ cạnh tranh. Tháng 6 năm ngoái, Bộ Ngoại giao Mỹ tuyên bố giới hạn thị thực cho sinh viên Trung Quốc học ngành khoa học và kỹ thuật.

Những động thái thể hiện quan điểm đó theo ngay sau và được tiến hành bởi một số trường đại học Mỹ, như Emory đã sa thải nhà nghiên cứu di truyền học Li Xiao-Jiang, một trong những người tham gia chương trình “Ngàn tài năng”. Vào tháng Tư, ba nhà nghiên cứu cũng đã bị Trung tâm Ung thư Anderson của Đại học Texas thải hồi do liên quan đến một cuộc điều tra về cáo buộc lợi dụng kết quả nghiên cứu được Liên bang tài trợ.

Tuy nhiên, một số lãnh đạo trường đại học không đi theo xu hướng trên, bao gồm cả Peter Salovey, Chủ tịch Đại học Yale, người đã khẳng định trong một bức thư ngỏ ngày 23/5 rằng trường của ông kiên định với cam kết trước đó đối với các tài năng nước ngoài. Bộ Ngoại giao Trung Quốc, ủng hộ lập trường của ông Peter Salovey, nói rằng nhân sự và trao đổi văn hóa giữa hai nước không nên bị chính trị hóa.

Tài năng trở về

Mặc dù việc hạn chế cấp visa sinh viên có thể giúp bảo vệ nghiên cứu của Mỹ, nó cũng có thể đẩy nhanh sự hồi hương của các học giả Trung Quốc. Một trong những trường hàng đầu của Trung Quốc, Đại học Tế Nam, đã cam kết tiếp nhận Li Xiao-Jiang và nhân viên phòng thí nghiệm của anh, các công ty Trung Quốc thì đang háo hức săn nhân viên của các đồng nghiệp ở Thung lũng Silicon.

“Tất nhiên, chúng tôi vui mừng khi tuyển dụng được họ, nếu đó là những người chúng tôi cần”, Ren Zhengfei, người sáng lập Huawei Technologies Co., nói với Bloomberg tuần trước.

Chủ tịch Tập Cận Bình đã nhiều lần kêu gọi đổi mới các công nghệ cốt lõi, kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2012, và Trung Quốc đã thúc đẩy cải cách giáo dục đại học. Mỹ xếp thứ sáu về Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu 2018, trước Trung Quốc ở hạng 17.

Không thể dựa vào công nghệ và sáng tạo của Mỹ, và Trung Quốc đã nhận ra điều này từ lâu” Suisheng Zhao, Giám đốc Trung tâm Hợp tác Trung Quốc - Mỹ thuộc Trường đại học Denver nói. “Trung Quốc không có lựa chọn nào tốt hơn là tự lực phát triển tài năng công nghệ cao của riêng mình”.