Mối tình 20 năm

20 năm là thời gian dài trong cuộc đời của một người. Tôi có được mối tình sâu đậm đến vậy và duy trì đến ngày hôm nay vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc, nhưng không phải với con người mà với… thị trường chứng khoán (TTCK).

Ngỡ ngàng ban đầu

Ngày đầu tiên tôi lên sàn ở phố Wall Việt Nam là đường Nguyễn Công Trứ, quận 1, TPHCM, với tâm trạng háo hức bao trùm vì mong chờ bao ngày. Cuối cùng Việt Nam đã có TTCK, đã hội nhập với thế giới, những thứ trước giờ tôi chỉ thấy trong phim Mỹ, phim Hồng Kông giờ đã thành hiện thực. Ban đầu cũng có chút thất vọng vì số lượng mã cổ phiếu (CP) rất ít. Nhưng niềm vui lần đầu tiên chứng kiến sàn CK thật sự, không phải trên phim và trong những cuốn sách tôi đọc, thấy bảng điện tử xanh đỏ vui mắt và giao lưu với các nhà đầu tư (NĐT) cũng bỡ ngỡ còn hơn cả tôi, đã lấn át tất cả.

Bạn đầu tư đầu tiên của tôi là một nữ cổ đông của cả 2 công ty trên sàn khi đó. Chị rất bối rối vì không hiểu trước giờ cổ đông là còn cầm cổ phiếu (CP), cầm sổ (bây giờ chẳng cầm gì trong tay), nên “chị sợ quá phải lên sàn ngồi canh như canh con gái chị buổi đầu đi hẹn hò bạn trai vậy”. Tôi phải giải thích khá lâu để chị yên tâm là CP chị vẫn ở đó, không mất đi đâu mà sợ. Đây cũng là tâm trạng chung của nhiều người bỗng nhiên mang chức danh NĐT, trong khi bản thân họ chưa hiểu định nghĩa đó tròn méo ra sao.

Những ngày vui không tả xiết khi CP ngày nào cũng lên trần, trần, trần và trần cứ nối tiếp nhau. Chị bạn tôi lại càng bị bất ngờ hơn vì bỗng nhiên rủng rỉnh khi trên thị trường vạn người mua nhưng không có lấy 1 người bán. Do đó NĐT muốn mua được CP không phải dễ với tình hình như vậy. Thời điểm đó, chỉ cần mua được CP không cần biết mã nào. Chẳng ai rảnh ngồi phân tích. Các công cụ phân tích lúc ấy còn quá xa lạ, những người đem kinh nghiệm đầu tư nước ngoài vào TTCK Việt Nam khi đó chỉ có thua.

Cuộc vui sớm tàn

Bữa tiệc nào rồi cũng tới lúc tàn khi cơ quan quản lý bắt đầu siết chặt hơn, đưa ra nhiều quy định giới hạn việc mua bán CP, như giới hạn số lượng mua bán, biên độ cũng siết chặt lại cộng với việc những NĐT trước đó đã lời quá nhiều họ bán ra như làn sóng cuốn trôi mọi thứ và đẩy tất cả về lại điểm bắt đầu.

Thị trường trầm lắng suốt 4 năm sau đó đến tận năm 2006, khi kinh tế trong nước và quốc tế tăng trưởng mạnh, nguồn vốn đầu tư nước ngoài đổ vào Việt Nam dồn dập, các doanh nghiệp tăng tốc cổ phần hóa, lên sàn với nhiều hàng hóa chất lượng hơn, chính sách đổi mới thu hút dòng vốn mạnh mẽ đã giúp TTCK khởi sắc. Mức độ tăng điểm còn dữ dội hơn khi Tổng thống Mỹ thăm sàn giao dịch CK làm niềm tin NĐT càng mạnh mẽ, giúp chỉ số CK Việt Nam lần đầu tiên vượt 1.000 điểm vào năm 2007.

Đoạn đường Nguyễn Công Trứ khi đó mỗi sáng không còn chỗ để xe dù bị chặt chém mạnh tay.Tờ bản tin thị trường của Sở Giao dịch CK TPHCM phát ra dù miễn phí nhưng người ta lấy đó kinh doanh cũng không đủ. Thời điểm đó, ít có báo chí chuyên về CK và cũng không nhiều phân tích thị trường, nên NĐT lúc nào cũng đói thông tin. Sáng kiếm tiền trên sàn, chiều vẫn ở sàn nhưng giao dịch OTC (thị trường tự do) những CP chưa lên sàn. Ngồi chưa nóng chỗ với CP vừa mua xong đã có người khác hỏi mua lại ngay.

NĐT thì tấp nập đến sàn giao dịch CK để mở tài khoản đến mức có công ty ra quyết định: NĐT có từ 100 triệu đồng trở lên mới được mở tài khoản CK. Dù điều này được xem là chảnh bây giờ, nhưng lúc đó thì lại quá bình thường khi mà NĐT phải “nịnh” môi giới CK, đi ăn nhậu để họ nhập lệnh cho mình trước thì mới mong mua được CP. Thậm chí, ai có người yêu làm môi giới CK cũng tự hào với mọi người.

Nhưng rồi khủng hoảng kinh tế tài chính thế giới xảy ra năm 2008. Thị trường toàn cầu đi xuống khiến TTCK Việt Nam cũng không có ngoại lệ. Giá trị đổ đèo không phanh dù các cơ quan quản lý nỗ lực như giảm biên độ về 1%, các biện pháp kích thích khác nhưng rồi cũng chỉ làm chậm đi một điều chắc chắn sẽ xảy ra.

Những năm gần đây thị trường mới ổn định lại nhưng số lượng NĐT cũ ra đi hầu hết, nên điều tôi cảm nhận rõ nhất trên thị trường sau nhiều năm là sự mất tích của rất nhiều NĐT. Số liệu do các cơ quan chức năng công bố cũng cho thấy số lượng giao dịch thật sự hiện nay cũng chưa tới 10% số tài khoản được mở, cũng minh chứng cho các giai đoạn của thị trường và tỷ lệ này cũng không khác nhiều với thế giới.

Quy định phải có tối thiểu 100 triệu đồng mới được mở tài khoản CK cũng dẹp bỏ. Những câu chuyện về tài khoản tăng bằng lần từng tạo ra động lực cho NĐT lao vào CK cũng ngày càng hiếm. Thay vào đó là những câu chuyện như người này nghỉ chơi CK để quay về nghề cũ, người kia phá sản gia đình ly tán.

Trên thị trường còn lưu truyền câu chuyện 1 NĐT kỳ cựu tên Long nghỉ khỏi CK chuyển sang bán bánh canh ghẹ và rất thành công. Hiện anh sở hữu có mấy cửa hàng rất đông khách và nhiều NĐT CK vẫn hay tìm đến ăn để trao đổi những gì đã qua. Tuy nhiên, câu chuyện thành công như anh Long cũng là hàng hiếm. Bản thân người viết cũng đã từng từ 2 bàn tay trắng làm nên… một đống nợ mà phải mất nhiều năm mới trả hết. Cũng đã từng chứng kiến có NĐT rất giàu có nhưng đầu tư thất bại bị ngân hàng siết nợ, vợ ly dị phải ôm con gái nhỏ ngủ dưới mái hiên nhà hàng xóm ngay đúng ngày 30 Tết rất đau xót.

Mặc dù vậy vẫn có nhiều NĐT luôn có niềm đam mê với CK, và vẫn mong một ngày hoàng kim quay lại phục thù. Như anh Hải, anh Toàn, chị Bích hùn ít tiền còn lại chung với nhau mở quán nhậu; hay anh Thành mở quán sinh tố, tàu hủ để kinh doanh trong lúc thị trường khó khăn chờ ngày quay lại. Cũng có NĐT vẫn còn hậm hực với thị trường như anh Hiếu mở quán ốc và có rủ người viết góp vốn chung, đồng thời lập một kế hoạch đầu tư để “mơ đến một ngày nào đó sẽ niêm yết quán ốc lên TTCK, trở thành quán ốc đầu tiên được niêm yết sẽ nổi tiếng toàn quốc”.

Đầu tư giá trị

Tuy khắc nghiệt là vậy, nhưng hầu hết các tỷ phú thế giới đều có tài sản chính của mình là từ CK. Các công ty khởi nghiệp hiện nay cũng phải nhờ TTCK để huy động vốn, đưa công ty đến gần với các NĐT cũng như nâng cao giá trị, gia tăng sức mạnh kinh doanh, tìm kiếm đối tác. Kiến thức về CK áp dụng trong mọi ngành nghề mà ngay cả tiền điện tử nổi tiếng hiện nay với công nghệ blockchain và cả CK điện tử hiện diện song hành.

TTCK luôn được xem là phong vũ biểu của nền kinh tế, do nền tảng của kinh tế vốn chính là doanh nghiệp và doanh nghiệp hoạt động kinh doanh tốt thì TTCK phát triển, thúc đẩy kinh tế tăng trưởng. Xưa nay, chủ đề thất bại, mất tiền vốn luôn là chủ đề nhạy cảm, người ta luôn cố gắng tránh nói đến nó. Tuy nhiên đã đến lúc các NĐT phải đối diện với nó để học cách vượt qua. Việc đối diện thật sự với thất bại sẽ giúp NĐT bước qua nó một cách nhẹ nhàng mà đôi khi chính họ cũng không ngờ, cũng như giúp cho các NĐT tránh được những con đường đầy chông gai.

Tuy vậy, để đầu tư CK thành công không thể chỉ ngày một ngày hai, mà là con đường dài như Benjamin Braham đã từng nói về TTCK: “Đường vào phố Wall thênh thang lắm nhưng mấy ai đi hết con đường”. Thành công trong đầu tư luôn được đánh giá ở sự ổn định và bền vững, việc kiếm được nhất thời không đảm bảo được điều này. Con đường về nhà của NĐT vốn rất dài, điều quan trọng là đi hết được con đường chứ không phải kiếm được lợi nhuận trong một vài khoảnh khắc để rồi sau đó có thể mất tất cả.

Tóm lại, đừng bao giờ coi CK là một trò đỏ đen vì chẳng ai đánh bài mà thắng hoài được, CK là một công việc đầu tư nghiêm túc và tốn nhiều chất xám.