Mất thủ lĩnh al-Qurayshi, IS như rắn mất đầu?

Cuộc đột kích của Mỹ nhằm tiêu diệt thủ lĩnh tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng al-Qurayshi có những tác động nhất định tới nội bộ nhóm này cũng như hoạt động của các nhóm liên kết trên toàn cầu.

Cuộc đột kích trong đêm do lực lượng đặc nhiệm Mỹ tiến hành ở Syria đã dẫn tới cái chết của thủ lĩnh tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.

Abu Ibrahim al-Hashimi al-Qurayshi đã tự sát bằng cách kích nổ quả bom tại nhà ở tỉnh Idlib, Tây Bắc Syria. Giới chức Mỹ cho biết, vụ nổ cũng gây ra cái chết cho các thành viên trong gia đình Qurayshi, trong đó có cả trẻ em.

Đây không phải là lần đầu tiên lực lượng Mỹ nhắm vào những kẻ đứng đầu các tổ chức khủng bố, cũng không phải là lần đầu tiên một chiến dịch như vậy được thực hiện thành công. Chiến dịch có những tác động nhất định tới tổ chức khủng bố IS cũng như hoạt động của các nhóm liên kết trên toàn cầu.

Abu Ibrahim al-Hashimi al-Qurayshi là ai?

Abu Ibrahim al-Hashimi al-Qurayshi là biệt hiệu của Amir Muhammad Sa’id Abdal-Rahman al-Mawla - người trở thành thủ lĩnh IS năm 2019 sau cái chết của Abu Bakr al-Baghdadi trong một cuộc đột kích cũng do Mỹ tiến hành.

Qurayshi sinh năm 1976 tại Mosul, miền Bắc Iraq. Tuy nhiên, có rất ít thông tin về Qurayshi. Phải đến tháng 9/2020, mới có thông tin cho rằng Qurayshi từng bị lực lượng Mỹ bắt giữ và thẩm vấn ở Iraq đầu năm 2008.

Các báo cáo thẩm vấn được công bố thời gian đó cho thấy Qurayshi là một học giả mới tốt nghiệp và có sự thăng tiến vượt bậc trong hàng ngũ của IS.

Qurayshi khai tham gia IS từ năm 2007, sau khi hoàn thành bằng thạc sĩ về nghiên cứu Quranic tại Đại học Mosul.

Ngay sau khi gia nhập IS, Qurayshi trở thành cố vấn Shariah, một nhân vật tôn giáo có vai trò quan trọng, ở Mosul và sau đó là phó “wali” hay “chỉ huy bóng tối” của thành phố trước khi bị bắt đầu năm 2008.

Theo các báo cáo thẩm vấn, Qurayshi đã tiết lộ tên của ít nhất 20 thành viên được cho là thuộc tổ chức IS tại Iraq. Sự phản bội của Qurayshi xảy ra ở thời điểm quân đội Mỹ và các lực lượng đồng minh tiêu diệt hoặc bắt giữ nhiều thành viên của IS.

Có rất ít thông tin về hoạt động của al-Qurayshi trong thập kỷ tiếp theo sau khi được thả. Qurayshi được cho là tiến hành âm mưu diệt chủng đối với người thiểu số Yazidis và từng là cấp phó của al-Baghdadi ít nhất kể từ năm 2018.

Việc Qurayshi trở thành “caliph” [giáo chủ - ND] gây tranh cãi trong giới thánh chiến, nhất là sau khi hồ sơ thẩm vấn được công bố cho thấy Qurayshi đã tiết lộ thông tin nội bộ của IS trong thời gian bị Mỹ bắt giữ.

Mất thủ lĩnh, IS như “rắn mất đầu”?

Chiến dịch nhằm vào Qurayshi được thực hiện vào thời điểm bấp bênh đối với IS. Quá trình chuyển đổi của IS từ một phong trào tập trung vào Iraq thành một cuộc nổi dậy toàn cầu với các chi nhánh rải rác khắp Trung Đông, châu Phi và châu Á vẫn còn tương đối mới mẻ.

Các cuộc tấn công gần đây của IS nhằm vào nhà tù Hasakah ở Đông Bắc Syria và các nơi khác trên khắp Iraq cho thấy tổ chức khủng bố này phát triển nhanh hơn so với dự đoán trong việc tái xây dựng năng lực trên khắp các vùng đất chúng có ảnh hưởng truyền thống.

Cái chết của Qurayshi chỉ 2 năm sau cái chết của người tiền nhiệm cũng làm dấy lên những lo ngại trong nội bộ nhóm về việc ai sẽ trở thành thủ lĩnh kế nhiệm.

Việc IS không thể bảo vệ được các thủ lĩnh hàng đầu cho thấy sức ép liên tục từ các lực lượng Mỹ và đồng minh đối với nhóm khủng bố này có hiệu quả.

Trong khi thủ lĩnh tiền nhiệm có thể sống sót gần 1 thập kỷ, “ngày tàn” của Qurayshi lại đến nhanh chóng cũng có thể cho thấy những rạn nứt nội bộ IS. Sau khi trở thành thủ lĩnh, Qurayshi đã bị một số thành viên bất đồng chính kiến trong nhóm khủng bố mô tả là “kẻ vô danh” trong khi một số khác đặt câu hỏi về tư cách thủ lĩnh của Qurayshi, đặc biệt là sau khi báo cáo thẩm vấn y được công bố vào tháng 9/2020.

Có thể chính al-Qurayshi đã bị phản bội và điều đó cuối cùng góp phần dẫn đến cuộc đột kích của Mỹ. Nếu đúng như vậy, điều đó có thể cho thấy sự chia rẽ trong nhóm giữa al-Qurayshi và những thành phần bất đồng chính kiến.

IS có thể sẽ chỉ định người kế nhiệm al-Qurayshi dựa trên sự cân nhắc của ban lãnh đạo cấp cao của IS, như đã từng làm trước đây.

Nếu mọi việc được thực hiện theo tiền lệ, IS sẽ có thủ lĩnh kế nhiệm al-Qurayshi trong vài ngày hoặc vài tuần tới. Thủ lĩnh mới sẽ được đặt biệt hiệu để che giấu danh tính. Các thành viên trong nhóm và lãnh đạo các chi nhánh của IS trên toàn cầu sẽ được yêu cầu cam kết trung thành với thủ lĩnh mới, nhưng người này sẽ không được xuất hiện trước công chúng trong vài tháng hoặc nhiều năm, thậm chí có thể không bao giờ xuất hiện.

Chiến lược “đánh rắn dập đầu”

Việc tiêu diệt các thủ lĩnh là yếu tố chủ chốt trong hoạt động chống khủng bố và chống nổi dậy. Chiến lược này được nhiều quốc gia, bao gồm cả Mỹ, áp dụng rộng rãi.

Các chuyên gia về chống khủng bố có nhiều quan điểm khác nhau về mức độ hiệu quả của chiến lược nhắm vào thủ lĩnh các nhóm khủng bố. Một số người cho rằng việc tiêu diệt thủ lĩnh sẽ hạn chế năng lực hoạt động của các nhóm khủng bố, phá vỡ quy trình tổ chức, khiến các nhóm này khó thực hiện các cuộc tấn công hơn.

Chiến dịch như vậy cũng có thể dẫn tới sự sụp đổ tổ chức khủng bố. Nghiên cứu cho thấy, trong điều kiện phù hợp, việc nhắm vào các thủ lĩnh hàng đầu có thể khiến các thành viên ít tiến hành tấn công bạo lực hơn và làm tăng cơ hội đánh bại nhóm khủng bố.

Tuy nhiên, một số chuyên gia lại chỉ ra vấn đề với chiến lược tiêu diệt có chủ đích. Chiến lược này có thể dẫn đến sự phân quyền của nhóm và làm gia tăng bạo lực bừa bãi của các nhóm bị mất thủ lĩnh.

Chiến lược này thường được coi là kém hiệu quả hơn đối với các nhóm như IS và al-Qaeda vốn có cấu trúc lãnh đạo và quy tắc kế nhiệm khá chặt chẽ. Thực tế, IS vẫn sống sót sau khi nhiều thủ lĩnh bị tiêu diệt nhờ vào quy tắc kế nhiệm và vẫn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của địa phương.

Trong ngắn hạn, cái chết của al-Qurayshi có thể khiến IS tạm thời “án binh bất động”, nhưng điều đó không có nghĩa là tổ chức khủng bố này sẽ sụp đổ. Việc mất al-Qurayshi cũng có thể làm dấy lên các cuộc tấn công trả đũa như một tín hiệu về sự quyết tâm của nhóm khủng bố.

Mối đe dọa toàn cầu và khu vực

Trở lại đầu năm 2019, lực lượng Mỹ và đồng minh đã thành công đẩy lùi IS so với thời kỳ đỉnh cao giai đoạn 2014-2016, khi nhóm này kiểm soát các khu vực rộng lớn ở Iraq và Syria.

IS gần đây đã chuyển sự chú ý sang các nhánh nổi tiếng, như các chi nhánh ở châu Phi cận Sahara và Afghanistan.

Sự thay đổi này cho thấy rõ cách IS duy trì sự liên quan của mình: Nếu nhóm này bị suy giảm ở các thành trì tại Iraq và Syria, các chi nhánh ở những nơi khác có thể duy trì “giấc mộng” về caliphate toàn cầu.

Các cuộc tấn công khủng bố gần đây ở Syria và Iraq cho thấy chiến lược hồi sinh của IS còn xa hơn nhiều so với nhận định của nhiều nhà quan sát.

Ở những nơi khác, các chi nhánh của IS tham gia vào các cuộc nổi dậy dữ dội chống lại chính quyền địa phương và các nhóm chiến binh đối địch. Điều này bao gồm các mối đe dọa dai dẳng từ IS Tây Phi ở khu vực Hồ Chad, và IS Trung Phi ở Congo và Mozambique. Châu Phi đang ở trong tình huống có thể trở thành chiến trường quan trọng của IS bất cứ lúc nào trong tương lai.

Trong khi đó tại Afghanistan, IS-K đã theo đuổi chiến lược tập hợp tương đối thành công sau nhiều năm thất bại dưới tay liên minh do Mỹ dẫn đầu, thách thức chính quyền mới của Taliban và tranh giành quyền kiểm soát các tỉnh ở Đông Bắc nước này.

Cái chết của al-Qurayshi khó có khả năng ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động của các nhánh của IS. Nhiều nhánh có chiến lược dựa nhiều vào nguồn lực địa phương và liên minh với các nhóm khác. Mặc dù cuộc tấn công mới nhất của Mỹ có thể khiến IS khó mở rộng hoạt động, nhưng lịch sử cho thấy IS có thể thúc đẩy các cuộc tấn công trong khu vực và thiết lập lại sự hỗ trợ của các chi nhánh trên khắp thế giới./.