Mất niềm tin vào Fiat: Tiền tệ phương Tây đang trên con đường suy thoái

Ngân hàng Anh (BOE) đang triển khai một chính sách tiền tệ mới tập trung vào việc cho vay ngay từ đầu, điều này đang làm nổi bật thực trạng đồng đô la, bảng Anh, và các loại tiền tệ pháp định khác của phương Tây đang trên đà mất giá kéo dài.

Thường thì các quyết định của ngân hàng trung ương không thu hút nhiều sự chú ý của công chúng. Tuy nhiên, thỉnh thoảng, có những thay đổi trong lĩnh vực này đáng để quan tâm. Hiện nay, BOE đang triển khai một hệ thống dự trữ mới, có khả năng dẫn đến sự thu hẹp bảng cân đối kế toán và làm suy giảm giá trị tiền tệ hơn nữa. Ở Hoa Kỳ, mặc dù hệ thống khác nhau, nhưng đích đến cuối cùng vẫn là sự giảm giá trị thực của đồng đô la.

Bảng cân đối kế toán của ngân hàng trung ương là một yếu tố cực kỳ quan trọng. Đồng tiền mà chúng ta được trả và phải dùng để nộp thuế là khoản nợ của ngân hàng trung ương, được bảo đảm bằng tài sản trên bảng cân đối kế toán của ngân hàng. Khi chất lượng tài sản này giảm, sức mua của đồng tiền cũng giảm theo.

Ngân hàng trung ương đóng vai trò cầu nối cho hệ thống tài chính trong thời kỳ căng thẳng, với các loại tiền tệ pháp định như đồng đô la, bảng Anh, yên Nhật đóng vai trò cơ chế cuối cùng để xã hội hóa các khoản lỗ từ khủng hoảng và lạm phát. Khi số lượng tài sản an toàn như vàng, trái phiếu chính phủ và trái phiếu thương mại do Cục Dự trữ Liên bang nắm giữ giảm đi so với quy mô bảng cân đối kế toán, sức mua của đồng đô la cũng giảm liên tục.

Đồng đô la Mỹ hiện nay chỉ còn có thể mua được 1/25 giá trị so với năm 1932, thời điểm Đạo luật Glass-Steagall được thông qua, cho phép Cục Dự trữ Liên bang sở hữu nợ chính phủ dài hạn hơn, đánh dấu sự khởi đầu cho quá trình suy thoái bảng cân đối kế toán kéo dài gần một thế kỷ.

Quá trình này đạt đỉnh điểm trong đại dịch Covid-19, khi Fed chấp nhận nợ doanh nghiệp của các công ty có lợi suất cao làm tài sản thế chấp để cho vay, một động thái chưa từng có nhưng không thể tránh khỏi. Khi các tài sản chất lượng kém trở nên phổ biến, chúng trở thành cơ sở cho một lượng lớn khoản vay thế chấp đang tạo điều kiện cho toàn bộ hệ thống tài chính.

Hệ thống dự trữ "theo nhu cầu" mới của BOE nhấn mạnh cách thức hoạt động của ngân hàng trung ương trong thời kỳ hậu khủng hoảng tài chính toàn cầu (GFC) và hậu Covid, cuối cùng sẽ dẫn đến sự suy giảm hơn nữa của bảng cân đối kế toán. Cũng giống như ở Hoa Kỳ, bảng cân đối kế toán của BOE đã bị hạ giá trong nhiều năm, gần như song hành với giá trị thực của đồng bảng Anh.

Nguyên nhân chính của sự thay đổi này tại Anh là nhu cầu lớn hơn về dự trữ của ngân hàng trung ương cho mục đích quản lý và để ngăn ngừa các vấn đề tài trợ tương tự như ở Hoa Kỳ năm 2019. Vào đầu những năm 2000, khu vực ngân hàng Anh hoạt động với biên lợi nhuận rất mỏng, với tỷ lệ nợ chính phủ và dự trữ trên tiền gửi gần như bằng không.

Tỷ lệ này đã quay trở lại mức 30-40%, cao nhất kể từ những năm 1960. Tuy nhiên, sự khác biệt trong cách Anh thực hiện chương trình nới lỏng định lượng (QE) khiến BOE muốn giảm bớt lượng trái phiếu chính phủ trị giá khoảng 700 tỷ bảng Anh. Để tránh sự sụt giảm lớn về dự trữ, BOE cần một giải pháp duy trì mức dự trữ đủ trong hệ thống, đồng thời giảm lượng trái phiếu chính phủ nắm giữ. Như Thống đốc Andrew Bailey đã nói trong một bài phát biểu gần đây, cách xử lý vấn đề này sẽ "định hình bảng cân đối kế toán của Ngân hàng Anh trong nhiều năm tới", và mở rộng ra là tiền tệ.

Hệ thống của BOE đang chuyển từ việc tạo ra dự trữ dư thừa dựa trên nguồn cung nợ chính phủ sang hệ thống dựa trên nhu cầu dự trữ của các ngân hàng thông qua các giao dịch repo. Điều này có nghĩa là BOE đang chuyển từ vai trò là người cho vay cuối cùng sang người cho vay ngay từ đầu.

Điều này rất quan trọng vì chắc chắn sẽ dẫn đến việc BOE nắm giữ tài sản thế chấp có chất lượng kém hơn nợ chính phủ bên ngoài các cuộc khủng hoảng. Trong một bài phát biểu gần đây, BOE đã nhấn mạnh rằng ngân hàng cần chấp nhận "phạm vi tài sản rộng hơn" để hệ thống có thể "phù hợp với nhiều mô hình kinh doanh của doanh nghiệp". Điều này sẽ bình thường hóa việc các tài sản này được nắm giữ trên bảng cân đối kế toán của BOE thông qua các cơ sở repo.

Như đã rõ ràng trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu (GFC), bất kỳ tài sản nào trở thành công cụ “tạo vị thế” cho hệ thống ngân hàng đều phải có khả năng "chuyển đổi" sang bảng cân đối kế toán của ngân hàng trung ương trong một cuộc khủng hoảng. Nếu không, thanh khoản có nguy cơ bị đình trệ hoàn toàn.

Lòng tham và sự dễ dãi trong tài chính đã lên đến đỉnh cao trong cuộc khủng hoảng năm 2008. Khi các ngân hàng trung ương cần bơm thanh khoản để ngăn chặn sự sụp đổ của hệ thống, họ buộc phải chấp nhận các tài sản có chất lượng rất đáng ngờ. Danh mục đầu tư Maiden Lane của Fed là một ví dụ điển hình.

Hiện tại, chưa có dấu hiệu nào cho thấy Hoa Kỳ sẽ theo đuổi con đường tương tự như BOE. Tuy nhiên, sự mất cân bằng trong cơ cấu sở hữu dự trữ ở Hoa Kỳ có thể khiến Fed phải đi theo hướng tương tự. JPMorgan, Bank of America và Citigroup hiện đang nắm giữ phần lớn dự trữ, làm phức tạp khả năng dự đoán mức dự trữ cần thiết để ngăn ngừa các vấn đề tài chính.

BOE sẽ tiếp tục bán trái phiếu chính phủ cho đến khi đạt được mức dự trữ tối thiểu mong muốn. Hy vọng rằng các cơ sở repo sẽ giải quyết được tình trạng trì trệ. Fed cũng đã có cơ sở repo thường trực cho nhiệm vụ này, nhưng nó có kỳ hạn qua đêm và không thực tế để sử dụng thường xuyên.

Dù bằng cách nào, việc bình thường hóa tình trạng suy thoái của bảng cân đối kế toán của ngân hàng trung ương và xu hướng tạo ra tài sản thế chấp có chất lượng kém hoặc không minh bạch trong hệ thống ngân hàng và tín dụng sẽ khiến các loại tiền tệ pháp định tiếp tục chịu áp lực giảm giá trị trong nhiều năm tới.