Lương và lậu, tư duy tài chính Đông Lào

Ở Việt Nam có một khái niệm rất đặc biệt. Đó là khi nói về lương, thường thì người ta sẽ nhắc chung với “Lậu.”

Thuật ngữ đó vừa hài nước và mang chút châm biếm xã hội cho những ai đủ trưởng thành để hiểu quy luật vận hành.

Có nhiều bình luận nên không trả lời hết. Thấy nhiều bạn hay mắc nhầm ý nghĩa, nên mình xin giải thích.

Lương: số tiền được trả cho một tháng làm việc giờ hành chính. Ở Việt Nam là 48 tiếng/tuần.

Thu nhập: tổng số tiền kiếm thêm.

Lậu: số tiền thu được một cách kín đáo, ngầm và không công khai. Nhiều người thường gắn kết nó với quan liêu và bất chính. Nhưng nó thực chất là khoản tiền phi chính thức. Nghĩa là bạn biết nó tồn tại, nhưng không thấy và chứng minh được.

Bác sĩ và giáo viên có lương thấp vì theo biên chế "quản lý công." Tuy nhiên, họ có thể làm ngoài để kiếm thêm. Đó là vì sao nhiều bác sĩ lương cơ bản chỉ vài triệu nhưng "thu nhập" lên đến trăm triệu. Giáo viên cũng vậy, nhất là ai mở lớp kinh doanh và dạy thêm.

Nhưng đừng nhầm lẫn. Điều đó chưa bao giờ là tốt vì nó tạo ra vài hệ lụy.

Bác sĩ vì lương thấp nên trong giờ làm chính thức, họ không có động lực để chữa bệnh tận tâm. Chỉ khi ra bên ngoài làm thêm, được trả theo thị trường, thì mới làm việc chuẩn mực. Vậy thì người Việt Nam đóng thuế và bảo hiểm y tế để làm gì, khi phải tốn thêm thì mới được chữa.

Việc bác sĩ mở phòng khám hay kinh doanh không có gì sai. Tiền là động lực hiệu quả nhất. Bất cứ môi trường nào cổ vũ cho điều ngược lại thường có kết quả không mấy tốt đẹp. Nhưng còn khi làm việc trong giờ chính thức thì sao?

Giáo viên cũng vậy. Vì được trả lương bèo nên phải kiếm thêm thông qua phong bì cha mẹ, dạy thêm hoặc làm thêm ở trung tâm. Nhưng hậu quả là trong giờ học chính, sự tận tâm sẽ không còn nữa và dẫn đến nạn phân biệt đối xử dựa trên đồng tiền.

Ngay lúc này, từ “Lậu” được phơi bày. Sở dĩ chúng ta dùng “Lậu” thay cho “Kiếm thêm” là vì thừa biết nó mập mờ và phi chính thức. Đó chưa bao giờ là điều tốt vì dẫn đến quan liêu và tiêu cực trong bất cứ ngành nghề nào.

Nhưng ở Việt Nam, “Lậu” quá phổ biến nên con người gom nó chung vào “Lương” và “Thu nhập.” Cho thấy nó đã trở thành một nét văn hóa.

Sẽ tốt hơn nếu bác sĩ và giáo viên có lương cao, thay vì lương ít mà lậu nhiều. Vì một cái khuyến khích sự cởi mở và cạnh tranh. Còn cái kia là hậu quả của một môi trường làm việc bị kiềm chế.