Lúa sốt giá, thương lái tranh mua

Lúa trên đồng còn hơn tháng nữa mới thu hoạch đã có thương lái đến đặt cọc mua, một số nơi còn xảy ra cảnh tranh mua.

Tại cánh đồng huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang, lúa mới trổ bông nhưng nông dân đã rôm rả thông tin về giá lúa mỗi ngày. Ông Nguyễn Văn Phó, có 10 ha lúa hạt dài, liên tục nhận cuộc gọi hỏi mua, dù hơn tháng nữa mới thu hoạch.

Hôm 8/8, ba người trực tiếp đến ruộng đòi mua giá 8.300 đồng mỗi kg song ông chưa chịu bán, dự kiến giá 8.500 đồng sẽ cân nhắc. "Năm nay thương lái mua rất lạ, lúa còn xanh đã tìm đến ruộng mua rồi. Chủ ruộng nào kẹt tiền đòi cọc 5 triệu một ha, cũng được luôn. Lần đầu tiên thấy có tình trạng này", ông Phó kể.

Cánh đồng lúa ở tỉnh Hậu Giang dù còn xanh đã có thương lái đến đặt cọc mua lúa.

Hiện nay, việc mua bán lúa ở miền Tây thường thông qua cò lúa tức môi giới trung gian giữa chủ ruộng với thương lái hoặc doanh nghiệp. Những cò lúa thường là người địa phương biết rõ chủ ruộng, sẽ nhận tiền cọc từ thương lái, ký kết hợp đồng giao cọc cho nông dân và hưởng hoa hồng 50.000 đồng mỗi tấn lúa. Nông dân khi nhận cọc nếu làm trái hợp đồng sẽ đền cọc gấp đôi, ngược lại nếu thương lái không mua sẽ mất cọc.

Ông Phan Văn Đồng có hơn 10 năm làm cò lúa ở huyện Giồng Riềng cho biết chưa bao giờ chứng kiến lúa sốt giá như hiện nay. Mới tuần trước, ông đặt cọc mua lúa của nông dân giá 7.500 đồng mỗi kg, nay đã lên 8.300 đồng (giống lúa OM). "Lúa mới trổ cũng mua, mới sạ 15-20 ngày cũng mua. Chủ ruộng nào chịu nhận cọc là mua hết", ông nói.

Môi giới này cho biết đa phần nông dân chờ giá tăng thêm chưa chịu nhận cọc ngay, một vài chủ ruộng đã nhận cọc giá thấp đang tính bồi thường hợp đồng để bán giá cao hơn.

"Cánh đồng vài trăm ha có cả chục cò lúa. Mua giành giật với nhau. Nông dân nào đền cọc là có cò khác nhảy vào mua giá mới liền", ông Đồng nói.

Tại Cần Thơ, Hậu Giang, nhiều thương lái lục sùng, đặt cọc mua "lúa non" dù cách ngày thu hoạch 1-2 tháng. Nông dân Nguyễn Thành Tâm, huyện Thới Lai, TP Cần Thơ, trồng 5 ha lúa chất lượng cao, xuống giống mới một tháng. Hơn 10 ngày qua, thương lái thúc giục đặt cọc mua lúa nhưng ông chưa đồng ý bán.

Đến nay, thương lái này đã liên tục tăng giá từ 6.200 đồng lên 7.500 đồng mỗi kg. Ông Tâm quyết định cận ngày thu hoạch mới chốt giá bán, sợ gặp những thương lái không uy tín, "bẻ kèo" khi giá giảm hoặc tìm cách cân lúa đủ tiền cọc rồi "lặn". Nông dân rất khó bán số còn lại.

Tương tự, bà Nguyễn Thị Ba, huyện Vị Thuỷ, tỉnh Hậu Giang, cho biết sau hai lần xuống giống gặp thiên tai phải sạ lại, nay lúa được hai tuần. Theo bà, lúa vụ ba chi phí cao, năng suất thấp do thời tiết không thuận lợi. "Thấy lúa giá cao tôi ráng làm, hiện chưa nhận cọc dù nhiều người hỏi mua. Mong lúa lên thêm được đồng nào hay đồng nấy", bà kể.

Thu hoạch lúa vụ tại tỉnh Hậu Giang.

Chủ một doanh nghiệp xuất khẩu gạo ở Cần Thơ cho biết đã thông qua thương lái đặt cọc mua 30.000 ha lúa, dự kiến 5-6 tuần thu hoạch. Mấy ngày qua, ông bất ngờ khi nông dân báo rằng giá lúa lên 100-500 đồng mỗi ngày, dọa "bẻ kèo" nếu không tăng giá.

"Các chủ ruộng sẵn sàng bồi thường hợp đồng. Chúng tôi không còn cách nào khác phải thỏa thuận lại giá, tăng lên với lúa thường 7.500-7.800 đồng một kg, lúa thơm 8.300-8.500 đồng một kg", vị này cho biết và nói thêm khả năng sẽ lỗ nặng vì hợp đồng đã ký với đối tác nước ngoài không thể đàm phán tăng giá. Giám đốc doanh nghiệp này cũng thừa nhận việc lâm vào tình cảnh giành giật mua lúa là do thiếu vốn, không thể xây dựng vùng nguyên liệu, ít nguồn hàng dự trữ.

Cùng tình cảnh phải tranh mua lúa, Công ty Ngọc Quang Phát, trụ sở tại TP Cần Thơ cho biết, đang cần 20.000 tấn gạo xuất khẩu song gặp khó để gom đủ sản lượng cho đối tác. Trước đó, doanh nghiệp ký kết mua 50.000 tấn lúa với giá 6.500 đồng một kg, ứng trước cho nông dân 500.000 đồng mỗi tấn.

Phân nửa số lúa ban đầu doanh nghiệp phải tăng giá thêm 200-1.200 đồng mỗi kg (tùy thời điểm thu hoạch). Số lượng còn lại tương đương 25.000 tấn lúa chưa thu hoạch, nông dân đòi lên như giá thị trường mới chịu bán. "Người dân sẵn sàng bồi thường cọc bán cho người khác. Nếu vậy công ty hụt hàng giao cho đối tác, mất uy tín, mất mối làm ăn lâu dài", đại diện công ty nói.

Hiện nay nguồn cung thế giới khan hiếm, đẩy giá gạo Việt xuất khẩu tăng cao kỷ lục. TS kinh tế Trần Hữu Hiệp, cho biết tình trạng giành giật mua "lúa non" là do đa số doanh nghiệp xuất khẩu không xây dựng được vùng nguyên liệu, phụ thuộc thương lái, môi giới trung gian.

Theo chuyên gia này, một số doanh nghiệp đã ký hợp đồng xuất khẩu trước đó buộc phải mua đủ để giao cho đối tác. Trong khi số khác trước thời cơ tăng xuất khẩu gạo với giá tốt, họ tranh thủ đặt cọc mua lúa sớm, sẵn sàng trả giá cao để không bị "phỗng" tay trên.

Đồng quan điểm, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Trần Thanh Nam cho rằng việc liên kết doanh nghiệp với hợp tác xã để xây dựng vùng nguyên liệu còn lỏng lẻo, yếu kém. Thống kê của ngành nông nghiệp cho thấy 50% sản lượng lúa doanh nghiệp thu mua qua thương lái; hơn 12% người dân bán trực tiếp và trên 37% còn lại qua các hợp tác xã.

Hiện cả nước có 180 doanh nghiệp xuất khẩu gạo nhưng chỉ có 50% đơn vị ký liên kết với các hợp tác xã để xây dựng, phát triển vùng nguyên liệu đầu vào. "Giải pháp cốt yếu để đảm bảo việc thu mua, xuất khẩu thuận lợi, các doanh nghiệp cần đẩy mạnh ký liên kết với các hợp tác xã sản xuất lúa để đảm bảo vùng nguyên liệu", ông Nam nói.

Năm 2023, cả nước gieo trồng 7,1 triệu ha lúa, sản lượng đạt trên 43 triệu tấn (tương đương hơn 20 triệu tấn gạo). Đến đầu tháng 8, các địa phương đã thu hoạch hơn 24 triệu tấn lúa. Từ nay đến cuối năm, nếu không có diễn biến bất thường của thời tiết, sản lượng lúa thu hoạch sẽ đảm bảo nhu cầu trong nước và đáp ứng yêu cầu xuất khẩu. Lượng lúa dành cho xuất khẩu khoảng trên 15 triệu tấn (tương đương 7-7,5 triệu tấn gạo).