Liệu Hong Kong có duy trì được vị trí trung tâm tài chính toàn cầu?

Trong bài viết mới đây trên The Economist, tờ báo nổi tiếng về kinh tế này tiếp tục đặt lại câu hỏi: Liệu Hong Kong có duy trì được vị trí của một trung tâm tài chính toàn cầu trị giá 10 nghìn tỷ USD không, trước cơn bão địa chính trị đang diễn ra tại thành phố này?

Cách tốt nhất để hiểu được vai trò của Hong Kong trong hệ thống tài chính toàn cầu, theo một nhân vật kinh doanh ở đây, là hãy nghĩ đến nó như một máy biến áp nối hai mạch điện có điện áp khác nhau với nhau.

Một mạch điện chính là hệ thống tài chính toàn cầu với các dòng vốn tự do, thông tin minh bạch và chịu sự điều tiết của luật pháp, còn mạch điện kia là hệ thống tài chính rộng lớn và đang phát triển của Trung Quốc, với các biện pháp kiểm soát vốn, kiểm duyệt và ép buộc thực thi hợp đồng một cách nghiêm ngặt.

Trong hai thập kỷ qua, khi Trung Quốc vươn lên trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, Hong Kong đã khéo léo bồi đắp thêm vai trò trung gian của mình, để trở thành một trong những trung tâm tài chính quốc tế quan trọng nhất toàn cầu, chỉ sau New York và London.

Xung quanh cảng Victoria, các ông trùm công nghệ Trung Quốc nổi tiếng đã chuyển cổ phiếu sang các quỹ phòng hộ của California, các ngân hàng nhà nước của họ phát hành các khoản vay để tài trợ cho các dự án 'Vành đai và Con đường' và chính quyền của nước này đã can thiệp để kiểm soát tỷ giá hối đoái được quản lý chặt chẽ của mình.

Phần lớn hoạt động kinh doanh được quy đổi theo loại tiền dự trữ thế giới là đồng đô la, được tổ chức bởi các công ty phương Tây và được giám sát bởi các tòa án và cơ quan quản lý độc lập có nhiều điểm chung với các đồng nghiệp trong thế giới giàu có hơn so với các đối tác của họ ở Bắc Kinh hoặc Thượng Hải.

Trong các điều kiện không thuận lợi, các máy biến áp có thể trở nên kém hiệu quả, thậm chí nổ tung .

Rủi ro này càng gia tăng đối với vị trí của một trung tâm tài chính toàn cầu khi căng thằng gia tăng trước việc Trung Quốc can thiệp vào hệ thống pháp lý và chính trị của Hong Kong, dù rằng công thức "Một quốc gia, hai hệ thống" được cho là sẽ duy trì sự tự trị của thành phố này ít nhất cho đến năm 2047.

Ngày 28/5/2020, Trung Quốc đã ban hành một đạo luật an ninh quốc gia để ngăn ngừa bạo loạn và khủng bố tại Hong Kong. Đáp lại, Nhà Trắng đã đề xuất loại bỏ một số đặc quyền pháp lý mà Hong Kong được hưởng, những thứ vốn giúp thành phố này kết nối liền mạch với nền kinh tế toàn cầu.

Kịch bản có thể xảy ra là các chính thể của thành phố này sẽ dần tan rã, khiến Hong Kong mất đi vị thế của một trung tâm tài chính toàn cầu và trở thành một bộ phận gắn chặt với Trung Quốc đại lục. Trung Quốc sẽ gia tăng kiểm soát với thị trường tài chính kém hiệu quả hơn này, khiến các công ty mất thêm nhiều chi phí vốn.

Trường hợp xấu nhất, nhưng không phải là không thể xảy ra là việc các tính toán sai lầm có thể làm mất ổn định trung tâm tài chính trị giá 10 nghìn tỷ USD này, gây ra cú sốc không chỉ cho Trung Quốc mà cho cả châu Á.

Các nhà điều hành và quan chức địa phương gọi đây là một hậu quả 'hạt nhân' (nuclear outcome).

Khi chủ quyền của Hong Kong được trao trả lại cho Trung Quốc vào năm 1997, đó là một trung tâm kinh tế sinh động, nhộn nhịp với những ông trùm giàu có, những ông chủ nhà băng kếch xù nhưng thực sự chưa phải là một trung tâm kết nối mạnh của thế giới. Nhưng cũng từ đó, thành phố này đã chuyển đổi nhanh chóng.

Đến năm 2000, thành phố này đã có qui mô lớn gấp 9 lần so với thời điểm 1997.

Hong Kong đã trở thành một vị trí trung gian của 4 thị trường vốn khác nhau, và trở thành trung tâm tài chính lớn thứ 3 toàn cầu (xem biểu đồ 1). Những công cụ tài chính mới đã xuất hiện tại đây, như bán phái sinh, ngân hàng tư nhân, fintech và bảo hiểm nhân thọ.

Các nhà tài chính đã nhảy vào cung cấp các dịch vụ tài chính mà Trung Quốc đại lục không thể cung cấp, hoặc có cung cấp thì cũng không được các thị trường nước ngoài chấp nhận.

Trong những năm 1990 và đầu những năm 2000, Hong Kong đã chào đón các dịch vụ công khai ban đầu của các công ty nhà nước Trung Quốc, và sau đó chuyển sang niêm yết các công ty tư nhân.

Kể từ năm 2014, Hong Kong đã mở Stock Connect, một nền tảng cho phép giao dịch chứng khoán xuyên biên giới hạn giữa thành phố này và Trung Quốc đại lục, và hiện chiếm 8% giao dịch cổ phiếu tại Hong Kong.

Ngay cả khi các công ty Trung Quốc cố tình từ chối sử dụng các thị trường Hong Kong, thì họ vẫn sử dụng các cấu trúc pháp lý được thiết kế bởi các luật sư và kế toán của mình.

Khi Alibaba, công ty có giá trị nhất của Trung Quốc, được niêm yết tại New York vào năm 2014, bản cáo bạch của nó đã đề cập đến Hong Kong 72 lần (vào tháng 11 năm ngoái, cổ phiếu của công ty này cũng trôi nổi tại Hong Kong, sau những lo ngại về việc Mỹ trừng phạt các công ty Trung Quốc niêm yết trên Phố Wall).

Tất nhiên, thị trường tài chính ở Trung Quốc đại lục cũng đã mở rộng. Thượng Hải có mức vốn hóa thị trường tài chính cạnh tranh với Hong Kong và thị trường trái phiếu của Trung Quốc thì rất lớn.

Các giám đốc ngân hàng toàn cầu rất thích các doanh nhân ở Thâm Quyến, nơi qui mô thị trường chứng khoán đủ chứa tới 2.000 công ty khác nhau. Dù vậy, qui mô như thế chưa chắc đã tương thích với đòi hỏi của các nhà đầu tư toàn cầu.

Các tiêu chuẩn về tiết lộ thông tin thường khá là khủng khiếp, chính phủ đôi khi can thiệp vào giá (chứng khoán), lưu chuyển vốn vượt biên giới luôn rất khó khăn, và thậm chỉ cả ở một số khu vực được coi là khá đơn giản cho các giao dịch thì tiêu chuẩn về khối lượng vẫn là điều cực khó. Ví dụ, Thượng Hải chỉ chiếm 1,6% các giao dịch tiền tệ toàn cầu và chỉ có chút xíu 0,2% các hoạt động lãi suất phái sinh trên toàn thế giới.

Các nhà tài phiệt và những cơn bão

Một luận điểm ngày càng được nhiều người đưa ra là Hong Kong ngày càng trở nên 'gần' với Trung Quốc đại lục hơn.

Chẳng hạn, thị phần của các doanh nghiệp địa phương trong thị trường chứng khoán, tinh theo giá trị, đã giảm xuống còn 24% hiện nay, so với mức 69% của năm 2000.

Một số ít, thí dụ như đế chế của tỷ phú Lý Gia Thành, hay Jardine Matheson đã đa dạng hóa một cách kín đáo và thành công cả ở thị trường Hong Kong và Trung Quốc.

Nhưng hầu hết đã biến mất một cách khó tin và không có công ty Hong Kong nào đạt được thành tích đáng kể tại Trung Quốc đại lục.

Trong khi đó, thị phần của các công ty Trung Quốc đại lục trên thị trường chứng khoán Hong Kong lại tăng vọt từ 31% lên tới 73% trong đó 9/10 công ty lớn nhất Trung Quốc đang niêm yết tại Hong Kong, bao gồm cả 'đại gia' công nghệ Tencent và Ping An, công ty bảo hiểm có giá trị lớn nhất thế giới.

Kinh tế Trung Quốc không quá phụ thuộc vào nguồn vốn nước ngoài. Nhưng, dựa trên tổng số liệu phát hành cổ phiếu và trái phiếu bằng đô la, khoảng hai phần ba số quỹ xuyên biên giới mà nền kinh tế Trung Quốc huy động được là đến từ Hong Kong.

Đáng chú ý, ngay cả khi Hong Kong đã trở về với Trung Quốc, cơ sở hạ tầng tài chính của nó vẫn tương tự như nền kinh tế phương Tây tiên tiến. Việc xây dựng hiến pháp của 'Một quốc gia, hai hệ thống" có một loạt các lợi ích vượt ra ngoài quy định của pháp luật.

Một tầng lớp đến từ các tòa án gồm các nhà quản lý độc lập với trình độ đẳng cấp thế giới, trong đó có thể kể đến Cơ quan Tiền tệ Hong Kong (HKMA/Hong Kong Monetary Authority), Ngân hàng Trung ương và Cơ quan Quản lý Chứng khoán.

Họ đưa ra các quy tắc yêu cầu các công ty và công ty tài chính ở Hong Kong, đặc biệt là các công ty lớn, phải đạt được một tiêu chuẩn hợp lý về quản trị doanh nghiệp và có tài khoản chính xác và công bố thông tin kịp thời. Tự do ngôn luận có nghĩa là các công ty và chứng khoán phải chịu sự giám sát, một phần thiết yếu của quá trình hình thành giá trong các thị trường hoạt động tốt.

Những thông tin sạch sẽ như vậy đồng nghĩa với việc Hong Kong đã được cấp quyền truy cập vào trung tâm của các hệ thống tài chính của phương Tây, điều mà Trung Quốc hiện vẫn chỉ có thể mơ ước.

Đạo luật Chính sách Hong Kong 1992 của Mỹ, mặc dù mơ hồ, nói rằng họ nên coi lãnh thổ là một khu vực hải quan riêng biệt và đảm bảo khả năng chuyển đổi tiền tệ.

Bên cạnh đó, có một mạng lưới các thỏa thuận ít nổi tiếng khác cho rằng các công ty Hong Kong được đối xử tương tự như các công ty Mỹ bởi cơ quan quản lý phái sinh của Mỹ; Giám sát viên chứng khoán Phố Wall có một thỏa thuận thực thi với Hong Kong; và lãnh thổ nằm trong hội đồng giám sát của CLS, một nền tảng thanh toán tiền tệ toàn cầu được hỗ trợ bởi Cục Dự trữ Liên bang, nơi giao dịch bằng tiền Hong Kong, cùng với những đồng tiền khác.

Hầu hết các giám sát viên ngân hàng và nhân viên về giao dịch rủi ro cư xử với một đối tác ở Hong Kong giống như một người ở Heidelberg (một thị trấn ở Đức). Đây là những đặc quyền và biểu tượng mà Trung Quốc và đồng nhân dân tệ không có được và có lẽ không bao giờ có thể có được.

Trong tất cả các đặc quyền của Hong Kong, điều quan trọng nhất là vai trò thống trị của thành phố này ở châu Á như một trung tâm tài trợ đô la ngoại biên, một trạng thái mà Fed đã dung thứ, bởi nó vốn không được khuyến khích. Kể từ năm 1983, đồng tiền tệ của Hong Kong đã được gắn vào đồng bạc xanh, được bảo lãnh bởi dự trữ ngoại tệ khoảng 440 tỷ USD, tức là gấp đôi giá trị của nguồn cung tiền địa phương, theo định nghĩa hẹp. Các công ty kinh doanh tiền tệ Hong Kong giả định rằng đồng đô la Hong Kong hoàn toàn có thể được sử dụng thay thế cho đồng bạc xanh.

Quan trọng hơn, các công ty này đều giả định rằng 1 đô la Mỹ ở Hong Kong hoàn toàn có thể thay thế được cho 1 đô la Mỹ ở New York. Niềm tin này đã giải thích được việc tại sao rất nhiều hoạt động kinh tế đã được quy đổi ra đồng đô la Mỹ, trong đó có tới 97% giao dịch ngoại hối, 58% các khoản vay ngoài biên giới và các công cụ ngân hàng khác, 43% các công cụ phái sinh xuyên biên giới và 37% tiền gửi (xem biểu đồ 2). Tổng giá trị các yêu cầu bồi thường xuyên biên giới bằng đồng đô la là 4 triệu USD, tương đương với một phần mười giá trị của thị trường chứng khoán Mỹ.

Trò chuyện về các chip điện tử

Để tạo niềm tin cho các nhà đầu tư, Hong Kong dựa vào cơ sở hạ tầng thanh toán tại nhà, liên kết nó với các thị trường tiền của Mỹ. Một 'động mạch tiền tệ', được gọi là 'cuộc trao đổi bằng đồng USD', cho phép các ngân hàng trong lãnh thổ giao dịch với nhau bằng đô la và sau đó được kết nối với New York bởi HSBC, một ngân hàng có trụ sở chính ở Luân Đôn, trong khi hầu hết các hoạt động kinh doanh của nó lại diễn ra ở châu Á.

Tổng số thanh toán được bơm qua hệ thống này lên tới 10,4 nghìn tỷ USD vào năm ngoái. Chín trong số mười ngân hàng lớn nhất của Trung Quốc đại lục đã liên kết với HSBC, bằng cách sử dụng các tài khoản 'trao đổi bằng đồng USD' với HSBC. Mặc dù không thể ước tính phần nào trong tổng số thanh toán bằng đô la của Trung Quốc sử dụng cơ chế này, nhưng thực sự điều này rất khó hiểu.

Trung Quốc không có lựa chọn thay thế. Nước này có thể sử dụng các thỏa thuận ủy thác (bespoke) với các ngân hàng phương Tây. Năm ngân hàng của Trung Quốc đại lục tham gia vào hệ thống thanh toán bằng đồng đô la Mỹ, được gọi là CHIPS, mặc dù không có ngân hàng nào trong số này là thành viên câu lạc bộ độc quyền của các ngân hàng toàn cầu sở hữu hệ thống thanh toán.

Được đảm bảo về cuộc chơi công bằng ở Hong Kong, có vị thế tốt trong phần còn lại của thế giới và có đồng tiền có thể hoán đổi, các công ty tài chính đã rất vui khi được đặt trụ sở ở Hong Kong.

Lãnh thổ này có 163 ngân hàng được cấp phép, ba trong số năm ngân hàng lớn nhất do người phương Tây kiểm soát. Hong Kong cũng có sự hiện diện của 1.600 người quản lý tài sản, hoạt động trên phạm vi toàn cầu và một nửa số tiền của họ đến từ Mỹ, châu Âu và châu Á.

Trong khi các ngân hàng đầu tư đại lục thống trị các hoạt động kinh doanh trên đại lục, thì các công ty phương Tây lại 'trị vì' các thỏa thuận xuyên biên giới phức tạp. Bốn trong số năm bảo lãnh nổi tiếng gần đây của Alibaba do người Mỹ hoặc châu Âu, bao gồm Morgan Stanley và Credit Suisse thực hiện.

Sự tham gia của nhiều công ty toàn cầu ở Hong Kong là bằng chứng cho thấy thị trường Hong Kong đang hoạt động tốt và tạo ra nhiều việc làm: nó tạo ra 13% việc làm cho lãnh thổ này và 26% GDP của Hong Kong đến từ các dịch vụ chuyên nghiệp cũng như mảng tài chính. Thậm chí, những người lao động ngoài các lĩnh vực 'mạ vàng' này còn có cuộc sống khó khăn hơn. Chi phí sinh hoạt cao là một lý do khiến những người biểu tình liên tục đưa Hong Kong vào tình trạng bế tắc.

Về phần mình, Hong Kong nói rằng vai trò của lãnh thổ này trong hệ thống toàn cầu không bị đe dọa bởi tình trạng bất ổn xã hội và địa chính trị. Luật an ninh của Trung Quốc hy vọng sẽ làm giảm bớt các cuộc biểu tình. Cả HSBC và Standard Chartered đều lên tiếng ủng hộ đạo luật này. Theo năm nguồn tin khác nhau, không có dấu hiệu người gửi tiền ngân hàng quốc tế rút tiền từ Hong Kong trong thời gian qua. Một làn sóng các công ty Trung Quốc, chẳng hạn như JD.COM, đang tìm cách để niêm yết ở thị trường chứng khoán Hong Kong, nhằm thu hút vốn từ ngoài đại lục.

Mối đe dọa của Nhà Trắng trong việc thu hồi tình trạng đặc biệt của Hong Kong, theo quan điểm này, là một việc đáng trách. Tình trạng như là một khu vực hải quan riêng biệt của Hong Kong có thể bị thu hồi, bởi Hong Kong không sản xuất nhiều nữa. Các nhà tiên tri đã dự đoán sự kết thúc của Hong Kong kể từ khi thành phố bắt đầu được xây dựng vào thế kỷ 19.

Tuy nhiên, thật tự mãn khi cho rằng Hong Kong có thể miễn nhiễm với việc làm xấu đi quan hệ Trung-Mỹ và chủ nghĩa toàn trị đang trỗi dậy của Trung Quốc. Nếu lãnh thổ này được đặt dưới sự can thiệp trực tiếp của Trung Quốc đại lục, thì các tổ chức độc lập của lãnh thổ này, trong đó có tòa án và ngân hàng trung ương, có thể duy trì được vị trí độc lập của chúng trong bao lâu nữa?

HKEX, sàn giao dịch chứng khoán thịnh vượng của Hong Kong, từ lâu đã có các lãnh đạo được chỉ định từ chính phủ trung ương Trung Quốc. Sự suy giảm của tự do ngôn luận ở Hong Kong có thể cản trở hiệu quả của thị trường tài chính Hong Kong. Liệu một nhà phân tích tài chính có thể mời gọi được đầu cơ trước tỷ giá hối đoái của Trung Quốc, hoặc tố cáo sự gian lận ngay tại ngân hàng mình đang làm, và đây có thể được gọi là các hành động gây nổi loạn không?

Nhận thức rằng Hong Kong đang hội tụ về phía Trung Quốc có thể khiến các đối tác áp dụng điểm số rủi ro cao hơn cho lãnh thổ này. Sự kỳ thị có thể trở thành một vấn đề: trong quá khứ các công ty Hong Kong đã có thể mua tài sản chiến lược, từ các tiện ích châu Âu cho đến các ngân hàng Mỹ. Điều đó có thể đang thay đổi.

Năm 2019, HKEX đã từ bỏ một gói thầu cho Sở giao dịch chứng khoán Luân Đôn, nơi kiểm soát một số hệ thống tài chính của Hoa Kỳ, bởi họ biết trước Hội đồng Đầu tư nước ngoài của Hoa Kỳ sẽ chặn thỏa thuận này. Israel cũng đã thông báo chặn một thỏa thuận liên quan đến một công ty được hỗ trợ bởi tỷ phú Lý Gia Thành (Li Ka-shing), theo yêu cầu của Mỹ.

Không có bến đậu an toàn

Kịch bản cơ sở cuối cùng này có thể khiến Hong Kong giảm đi giá trị, thay mang lại hào quang đến cho lãnh thổ này. Các công ty làm ăn với Trung Quốc vẫn sẽ không có nơi nào tốt hơn, nhưng hoạt động của họ có thể dễ dàng chuyển sang một địa điểm ít gây tranh cãi hơn. Mảng kinh doanh linh động này có thể là khá béo bở, với gần hai phần ba giao dịch tiền tệ không liên quan đến đồng đô la Hong Kong hay nhân dân tệ; và hơn một nửa tài sản quỹ được đầu tư vào Châu Âu, Châu Mỹ và các khu vực khác của Châu Á.

Nếu các hoạt động doanh nghiệp toàn cầu này bị thu hẹp, Hong Kong vẫn sẽ có doanh nghiệp liên quan đến Trung Quốc để bù đắp. Sẽ có nhiều dịch vụ công hơn. Và khi các quỹ hưu trí của Trung Quốc tăng lên, họ có thể xây dựng những nỗ lực đầu tư trên toàn cầu: ngày nay chỉ có khoảng 1/5 các nhà quản lý tài sản ở Hong Kong được chủ sở hữu ở đại lục thuê. Hiệu ứng tổng thể đối với Hong Kong vẫn có thể chấp nhận được và chỉ kém một chút đối với Trung Quốc, bởi Hong Kong sẽ mất một số lợi ích kinh tế từ việc trở nên ít 'quốc tế' hơn.

Nhưng đằng sau một số ý kiến ​​là kịch bản hạt nhân quan trọng nhất, trong đó vai trò là trung tâm tài chính của Hong Kong sẽ bị mất ổn định. Do tai nạn hoặc do thiết kế, chính quyền Mỹ có thể làm tắc nghẽn hoặc cắt các động mạch thanh toán bằng cách áp dụng các biện pháp trừng phạt, yêu cầu hành chính bổ sung hoặc hình phạt đối với các cá nhân, công ty hoặc ngân hàng hoạt động tại Hong Kong. Bất kỳ biện pháp nào trong số này có thể mang đến lo ngại rằng tiền tệ đậu ở Hong Kong không còn có thể hoán đổi hoàn hảo với phương Tây.

Nhìn một cách hẹp hòi, nước Mỹ không có gì để mất: chỉ có chưa đầy 1% tài sản của ngân hàng của họ là ở Hong Kong. Nhưng một đòn đánh tổng lực vào hệ thống tài chính sẽ là một sự leo thang rất lớn. Hong Kong có thể thấy khó khăn hơn trong việc bảo vệ đồng tiền của mình trước các dòng vốn trên thế giới.

Vào ngày 3 tháng 6, Paul Chan, Bộ trưởng Tài chính của Hong Kong nói rằng nếu các lệnh trừng phạt được áp dụng, họ sẽ nhận được sự giúp đỡ từ nguồn tài trợ bằng đồng đô la từ Ngân hàng Trung ương Trung Quốc, theo Bloomberg.

Trung Quốc vẫn có thể thấy rằng nếu không dễ dàng tiếp cận phương Tây thông qua Hong Kong, họ phải vật lộn để tìm cách giải quyết để thực hiện việc thanh toán bằng đồng đô la. Điều này có thể là chấn thương và gây tốn kém. Chẳng hạn, trả thêm 0,5% cho các khoản nợ bằng đồng đô la của mình sẽ tiêu tốn cho Trung Quốc cỡ 7 tỷ đô la một năm.

Nếu gặp cú ​​sốc nghiêm trọng, Trung Quốc có thể tấn công các công ty đa quốc gia của Mỹ ở Trung Quốc. Dần dần, họ cũng có thể tìm cách tiến hành các hoạt động tài chính xuyên biên giới theo cách riêng của mình bằng cách dụ dỗ các công ty tài chính nước ngoài ở Trung Quốc với điều kiện họ chấp nhận cách kinh doanh của Trung Quốc và sử dụng đồng nhân dân tệ. Và nước này có thể có một bước tiến khác trong việc thúc đẩy đồng nhân dân tệ như một loại tiền tệ thanh toán toàn cầu bằng cách đẩy các hệ thống thanh toán kỹ thuật số, trong đó công nghệ Trung Quốc hiện đang dẫn đầu thế giới. Mục tiêu sẽ là kết thúc 'một lần và cho tất cả' sự phụ thuộc của lãnh thổ này vào hệ thống tài chính của phương Tây.

Chả có ai trong số các cơ sở tài chính hàng đầu ở Hong Kong tin rằng kịch bản tồi tệ này có khả năng xảy ra.

Hãy nghe ý kiến đánh giá ​​từ nhưng 'tay chơi' lớn: 'Đó sẽ là một trò chơi cực kỳ nguy hiểm', 'Một lỗi thực sự nghiêm trọng', 'Một biện pháp rất cực đoan và sẽ gây phản tác dụng', 'Một hành động chiến tranh'...

Hong Kong đã trở nên rất quan trọng đối với hệ thống tài chính toàn cầu đến nỗi mọi người sợ hãi trước viễn cảnh thiệt hại như kiểu nhận được một lời khen không đúng lúc và một lời nhắc nhở trước việc khó có thể 'nuốt trôi được cục tức' và cú sốc đột ngột đến từ hai việc siêu cường lớn nhất thế giới đang di chuyển ngày một xa nhau hơn.