'Liên minh' sản xuất thuốc giả vừa bị lật tẩy hoạt động ra sao?

Hàng loạt vụ sản xuất thuốc giả, thuốc kém chất lượng quy mô lớn được phát hiện thời gian qua thực sự là nỗi ám ảnh, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng của người bệnh.

Mới đây, một đường dây sản xuất thuốc giả lại được Công an TP.HCM lật tẩy.

Cầm đầu "liên minh" sản xuất thuốc giả này là Nguyễn Đình Lạc Thư - phó giám đốc Công ty TNHH TM Asia Pharmacy (Q.7) và Lê Văn Khối - giám đốc Công ty TNHH dược phẩm Đông Dược Việt (Bình Chánh).

Từ khoảng một năm nay, hai đối tượng này "bắt tay" với nhau nhằm thiết lập quy trình sản xuất khép kín cùng một mạng lưới phân phối thuốc giả, thực phẩm chức năng (TPCN) rộng khắp các nhà thuốc quận, huyện và "vươn vòi" tận các tỉnh miền Tây.

Lập hẳn công ty sản xuất thuốc giả

Từ cuối năm 2018, lực lượng Phòng cảnh sát kinh tế (PC03) Công an TP "đưa vào tầm ngắm", xác lập chuyên án đấu tranh về một đường dây sản xuất thuốc, TPCN giả bởi hai công ty Asia Pharmacy và Đông Dược Việt.

Sau một thời gian thu thập bằng chứng, trưa 25-7 các trinh sát đeo bám bắt quả tang một đối tượng chở 20 thùng cactông chứa hàng nghìn hộp TPCN giả (có công dụng kéo dài tuổi xuân) đến giao cho một hộ kinh doanh trên đường Hòa Bình (P.5, Q.11, TP.HCM) do Thư làm chủ.

Tại đây, qua khám xét tiếp tục phát hiện bắt quả tang thêm hai đối tượng sản xuất thuốc, TPCN giả. Tại cơ sở này nhiều thùng thuốc, TPCN thành phẩm đang sẵn sàng để tung ra thị trường bán.

Từ các thông tin thu thập được, một mũi trinh sát lập tức kiểm tra khu xưởng sản xuất của Lê Văn Khối, bắt quả tang 5 đối tượng đang vận hành quy trình sản xuất, đóng vỉ, bao bì thành phẩm thuốc và TPCN các loại. Khu sản xuất này khá chuyên nghiệp khi có đầy đủ các dụng cụ sản xuất, cạnh đó là hàng loạt thùng hàng thành phẩm, nguyên liệu, nhãn mác...

Cùng ngày, PC03 đồng loạt phối hợp công an các quận 8, 10, 11, Tân Bình, Tân Phú, Bình Tân và huyện Bình Chánh khám xét khẩn cấp 7 địa điểm gồm các công ty, hộ kinh doanh, nơi sản xuất và nơi tàng trữ thuốc, TPCN giả trong đường dây.

Kết quả thu giữ một máy ép vỉ, một máy sấy, một máy ép seal, một máy khuấy nguyên liệu, máy cán UV dùng để cán dấu bóng lên tem, khuôn kim loại để sản xuất vỏ chai nhựa; 500kg bao bì nhãn mác, cùng hàng trăm ký nguyên liệu để sản xuất...

Về số lượng hàng giả thành phẩm, có 850.000 đơn vị thuốc (viên, lọ) của 10 loại thuốc và 1,5 triệu đơn vị TPCN giả của 13 loại TPCN. Tổng giá trị hàng hóa tạm giữ trị giá tương đương hàng thật ước tính hàng chục tỉ đồng.

Kết quả điều tra ban đầu xác định đường dây này làm giả nhiều loại tân dược và TPCN của nhiều nhãn hàng, sản phẩm bán chạy trên thị trường được đăng ký độc quyền bởi các công ty trong và ngoài nước.

Hàng giả sau khi sản xuất được phân phối đến các hộ kinh doanh thuốc, trung tâm dược tại các quận, huyện ở TP.HCM, đồng thời "vươn vòi" ra các tỉnh miền Tây bán đến người tiêu dùng.

"Đây là chuyên án bắt giữ đường dây sản xuất thuốc, TPCN giả số lượng cực lớn. Đặc biệt, đối tượng sản xuất không phải nhỏ lẻ mà lập hẳn công ty, nhà xưởng sản xuất công khai, tinh vi nhằm qua mắt lực lượng điều tra.

Để triệt phá đường dây này, lực lượng đã tổ chức thu thập, đối chiếu chặt chẽ hàng thật của nhiều đơn vị, theo dõi chặt quá trình phân phối từ địa điểm sản xuất..." - một lãnh đạo PC03 cho hay.

Chạy theo để xử phạt

Theo báo cáo từ hệ thống kiểm nghiệm thuốc, năm 2018, cả nước phát hiện 21 mẫu dược liệu bị nhầm lẫn, giả mạo (giảm 11 mẫu so với năm 2017) và 14 loại thuốc nghi ngờ bị làm giả, trong đó có 13 loại tân dược và 1 loại đông dược.

So với số lượng mẫu lấy để kiểm nghiệm, tỉ lệ thuốc giả chỉ khoảng 0,1%, thuốc kém chất lượng dưới 2%. Đây là một tỉ lệ được Cục Quản lý dược, Bộ Y tế khẳng định là thấp. Tuy nhiên thực tế có phải như con số báo cáo?

Tháng 1-2019, Tổ chức Y tế thế giới có cảnh báo đến cơ quan chức năng Việt Nam hai dược phẩm giả mạo, đã phát hiện lưu hành ở Pakistan và Iran, bao gồm Gulucatime và Glucantime, đều là dung dịch tiêm truyền, hạn dùng lần lượt ghi trên nhãn là tháng 10 và tháng 2-2021.

Kết quả phân tích trong phòng thí nghiệm của Tổ chức Y tế thế giới cho thấy Gulucatime không sản xuất theo tiêu chuẩn Thực hành tốt sản xuất thuốc (GMP), tiêu chuẩn bắt buộc với thuốc tân dược lưu hành ở Việt Nam.

Nhãn sản phẩm bằng tiếng Anh và tiếng Pháp đều sai chính tả, nhà sản xuất sản phẩm xác nhận không sản xuất, lưu thông sản phẩm này mà là sản phẩm giả mạo 100% và cảnh báo "các quốc gia có khả năng bị ảnh hưởng tăng cường kiểm soát chuỗi cung ứng thuốc".

Đây là một trong những loại thuốc giả đã phát hiện ở ngoài Việt Nam và được cảnh báo trước khi ghi nhận có mặt tại thị trường Việt Nam. Tuy nhiên nhiều người bệnh không may mắn như thế, bởi có một thực tế là thuốc giả trên thị trường hầu hết chỉ bị phát hiện khi đã ra thị trường.

Ông Trần Nhân Thắng - nguyên trưởng khoa dược Bệnh viện Bạch Mai - cho hay từng có 1 loại thuốc cho trẻ em và 1 loại thuốc cho phụ nữ có thai bị phát hiện làm giả, cơ quan chức năng bắt giữ ở cửa hàng tại Chùa Bộc, Hà Nội.

"Khi đó chúng tôi lấy sản phẩm có tên tương tự sản phẩm bị giả mạo để so sánh thì thấy có những điểm khác nhau về độ tơi của bột thuốc, chữ viết ở nhãn thuốc..., nhưng nếu không tinh thì khó phát hiện" - ông Thắng cho biết.

Thuốc kém chất lượng đương nhiên phải đình chỉ, thu hồi. Thế nhưng hiệu quả thực sự của việc thu hồi đang là câu hỏi khiến nhiều người bệnh băn khoăn. Nhiều loại thuốc khi biết kém chất lượng thì đã được "tung" ra thị trường tiêu thụ.

"Kiểm tra xử lý từ gốc mới là giải pháp đảm bảo an toàn sức khỏe cho người tiêu dùng. Theo tôi, các cơ quan chức năng đang chạy theo để xử phạt, điều này rất đáng lo ngại" - một chuyên gia dược phẩm ở TP.HCM đánh giá.

Đơn cử vào cuối năm 2018, Trung tâm kiểm nghiệm thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm TP.HCM báo cáo kết quả mẫu kiểm tra chất lượng thuốc kháng sinh Amoxicilin 500mg (dạng viên nang). Thuốc này có số đăng ký VD-22212-15, lô 291217, ngày sản xuất 27-12-2017 và hạn sử dụng đến 27-12-2020 do Công ty cổ phần dược phẩm Tipharco (Tiền Giang) sản xuất, với tác dụng điều trị các chứng bệnh đường mật, tiêu hóa, tiết niệu...

Tuy nhiên, quá trình kiểm tra các mẫu thuốc tại Công ty TNHH dược phẩm L.N. (Q.10) xác định lô thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng về cả chỉ tiêu tính chất và định tính.

Đặc biệt, kết quả kiểm nghiệm còn nhận thấy các mẫu thuốc được lấy tại công ty này là giả bởi có nhiều chi tiết không trùng khớp với sản phẩm thật như tờ hướng dẫn, nắp và đáy chai không in logo đơn vị sản xuất.

Chưa hết, với các đặc điểm như nang thuốc có màu hồng nhạt, trắng ngà, bột thuốc màu trắng không có mùi đặc trưng... là bằng chứng tố cáo sản phẩm trên được làm giả hoàn toàn.

Chưa nghiêm

Tại hội nghị tổng kết thực hiện công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả do Bộ Y tế tổ chức đầu tháng 5 vừa qua, các chuyên gia đánh giá việc đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng thuộc nhóm hàng dược phẩm, TPCN, mỹ phẩm, dược liệu và vị thuốc y học cổ truyền dân tộc (gọi chung là dược phẩm)... còn rất nhiều bất cập.

Theo Bộ Y tế, nhóm mặt hàng dược phẩm có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của nhân dân, an ninh, an toàn xã hội. Đây là ngành kinh tế tăng trưởng cao, lợi nhuận lớn nên hành vi vi phạm đối với nhóm hàng này ngày càng tinh vi, phức tạp.

Tuy nhiên sự vào cuộc của chính quyền một số địa phương chưa kịp thời, công tác phối hợp liên ngành một số nơi chưa được chặt chẽ và việc xử lý vi phạm chưa nghiêm, chủ yếu nhắc nhở.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trương Quốc Cường cho biết qua thanh tra, kiểm tra phát hiện nhiều vi phạm như cơ sở sản xuất sử dụng nguyên liệu không rõ nguồn gốc, sản phẩm TPCN chứa các thành phần không được công bố trên nhãn và không đúng với hồ sơ công bố sản phẩm.

Hay quảng cáo TPCN như thuốc chữa bệnh khiến người bệnh mất cơ hội chữa bệnh. Đặc biệt, đã phát hiện tình trạng pha trộn tân dược một cách trái phép vào sản phẩm để lưu hành trên thị trường hoặc sử dụng điều trị ngay tại các cơ sở chẩn trị y học cổ truyền.

Thực trạng này tiềm ẩn nhiều rủi ro, gây nguy hại đến sức khỏe người sử dụng. Điển hình đã có một số trường hợp gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng, thậm chí đã gây tử vong cho người sử dụng.

Để "dẹp loạn" tình trạng này, Bộ Y tế cho biết thời gian tới đơn vị sẽ tập trung thanh tra việc thực hiện quy định về đăng ký, sản xuất, kinh doanh, xuất nhập khẩu, quản lý chất lượng thuốc, mỹ phẩm tại một số cơ sở liên quan trên địa bàn TP Hà Nội, TP.HCM. Đồng thời thanh tra thực hiện quy định về sản xuất, nhập khẩu, kinh doanh thuốc, nguyên liệu làm thuốc phải kiểm soát đặc biệt.

Có thể lãnh án tử hình

Điều 194 Bộ luật hình sự 2015 quy định tội "sản xuất, buôn bán hàng giả". Theo đó, người phạm tội tùy mức độ bị phạt thấp nhất 2 năm tù, cao nhất đến tử hình.

Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền 20-100 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định 1-5 năm, tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Phát hiện thuốc giả, bằng cách nào?

Hiện Cục Quản lý dược đang có hai khâu kiểm tra tiền kiểm và hậu kiểm với dược phẩm trên thị trường. Trong đó, các công ty đã có vi phạm về chất lượng thuốc, vẫn đang trong thời gian theo dõi phải trải qua quá trình tiền kiểm 100% lô hàng trước khi sản phẩm ra thị trường.

Trong quá trình lưu thông, các viện/trung tâm kiểm nghiệm thuốc sẽ lấy mẫu ngẫu nhiên tại cơ sở bán buôn, bán lẻ, cơ sở điều trị để "hậu kiểm" chất lượng thuốc.

Khi có thuốc kém chất lượng bị phát hiện, Cục Quản lý dược sẽ có thông báo đình chỉ lưu hành và thu hồi toàn quốc, đồng thời yêu cầu công ty nhập khẩu/sản xuất báo cáo tiến độ thu hồi. Với thuốc giả, sau khi phát hiện có thuốc giả trên thị trường, Cục Quản lý dược sẽ có công văn gửi các sở y tế tỉnh thành, yêu cầu các sở thông báo tới hệ thống y tế trên địa bàn, thông báo mẫu thuốc giả, cách nhận diện, cảnh báo cho người dùng...

Theo ông Đoàn Cao Sơn - viện trưởng Viện Kiểm nghiệm thuốc T.Ư, năm 2018 toàn hệ thống kiểm nghiệm lấy xấp xỉ 40.000 mẫu thuốc để kiểm nghiệm. Số lượng mẫu lấy, theo ông Sơn, là nhiều, có luân phiên giữa các sản phẩm, nhất là sản phẩm có nghi ngờ cao là có thuốc giả mạo hoặc kém chất lượng.

Ông Sơn cho biết hệ thống kiểm nghiệm là cơ quan chuyên môn, việc lấy mẫu nhằm đánh giá chất lượng thuốc. Muốn quản lý được thị trường thuốc, ngoài hệ thống chuyên môn, ông Sơn cho rằng quản lý thị trường phải vào cuộc mạnh hơn.

LAN ANH

PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức (ĐH Y dược TP.HCM):

Tác hại ghê gớm

Thông thường, hoạt chất có trong thuốc chính là dược chất có tác dụng chữa bệnh, do không chứa dược chất hoặc có chứa nhưng không đủ hàm lượng, hoặc chứa cả độc chất nên thuốc giả gây tác hại ghê gớm.

Còn có loại thuốc giả chứa đúng hàm lượng hoạt chất nhưng lưu hành bất hợp pháp (chủ yếu dựa vào uy tín của thuốc thật để bán thu lợi nhuận sẽ làm hại uy tín của các hãng sản xuất thuốc thật). Nguy hại hơn, thuốc giả chứa "sai hoạt chất" khiến người dùng thuốc có thể tử vong.

Ông Đỗ Văn Dũng (trưởng phòng nghiệp vụ dược Sở Y tế TP.HCM):

Mua bán thuốc không hóa đơn

Hiện nay việc triển khai mạng kết nối các nhà thuốc, tăng cường bán thuốc kê đơn góp phần hướng nhà thuốc đến việc phải mua thuốc có nguồn gốc xuất xứ, chất lượng, giá thuốc rõ ràng.

Nguyên nhân của việc thuốc giả, kém chất lượng lưu thông trên thị trường xuất phát từ việc mua bán thuốc không có hóa đơn chứng từ. Đây chính là cơ hội cho các loại thuốc giả có giá khá mềm "lọt" vào trong hệ thống.

(XUÂN MAI - HOÀNG LỘC ghi)

Bất chấp vì lợi nhuận khổng lồ

Việc buôn bán thuốc giả với lợi nhuận khổng lồ đã khiến một số đối tượng bất chấp, nhập thuốc giả, "phù phép" nguồn gốc thuốc cho hợp lệ rồi chi "hoa hồng" khủng để thuốc được tuồn vào bán tại các bệnh viện. Vụ án VN Pharma là một ví dụ điển hình.

Tháng 10-2011, Nguyễn Minh Hùng thành lập Công ty cổ phần VN Pharma. Từ năm 2012, Hùng nhận thấy thị trường có nhu cầu về thuốc chữa trị ung thư nên bàn với Võ Mạnh Cường (giám đốc Công ty TNHH thương mại hàng hải quốc tế H&C) thực hiện việc đặt mua và tiêu thụ một số loại tân dược có xuất xứ từ Canada.

Đến giữa năm 2013, Hùng tiếp tục đặt Cường mua thuốc H-Capita 500mg Caplet chứa hoạt chất capecitabine dùng để chữa các bệnh ung thư vú, ung thư trực tràng... để bán và đấu thầu cung cấp cho các bệnh viện trong nước.

Do thiếu một số giấy tờ về tiêu chuẩn thuốc mà phía công ty ở Canada không cung cấp được, Hùng đã chỉ đạo nhân viên làm giả các giấy tờ nêu trên. Để thuốc được bán tại các bệnh viện, lãnh đạo VN Pharma đã nâng khống giá thuốc, lấy tiền chênh lệch chi hoa hồng cho các bác sĩ.

Khi vụ việc bị phát hiện, kết luận giám định của Bộ Y tế cho thấy lô thuốc H-Capita 500mg nói trên chứa 97% hoạt chất capecitabine, là thuốc không rõ nguồn gốc, kém chất lượng, không được sử dụng làm thuốc chữa bệnh cho người.

Mặc dù là người môi giới cho VN Pharma nhập khẩu các lô thuốc, trong đó có thuốc của Công ty Health 2000 Canada sản xuất và thuốc H-Capita, tuy nhiên lời khai của Võ Mạnh Cường tại cơ quan điều tra khiến nhiều người kinh ngạc: Không biết các lô thuốc được sản xuất tại đâu.

Quá trình điều tra cho thấy lô thuốc H-Capita được dán tem từ Ấn Độ về Singapore, sau đó nhập khẩu về Việt Nam. Tuy nhiên xác minh mã vạch, mã số in trên vỏ thuốc thì không được đăng ký bởi quốc gia nào.

Các giấy chứng nhận chất lượng thuốc đều là giả. Kết quả điều tra và ủy thác tư pháp cho thấy không có công ty nào đăng ký kinh doanh như giấy tờ của VN Pharma nộp cho Cục Quản lý dược. Cơ quan điều tra nhận định hơn 9.000 hộp thuốc H-Capita 500mg đều không rõ nguồn gốc.

Vụ án đến nay kéo dài 5 năm nhưng vẫn chưa có hồi kết. Trước đó vào tháng 7-2017, TAND TP.HCM đã tuyên phạt Nguyễn Minh Hùng và Võ Mạnh Cường 12 năm tù về tội "buôn lậu". 7 bị cáo còn lại trong vụ án cũng bị kết án về tội "buôn lậu" và "làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức".

Bản án này sau đó bị dư luận lên tiếng phản đối gay gắt. Cuối cùng, toàn bộ bản án sơ thẩm đã bị cấp phúc thẩm tuyên hủy để điều tra lại. Quá trình điều tra lại, cơ quan điều tra đã khởi tố thêm 3 bị can, nâng tổng số bị can trong vụ án lên 12 người. Vừa qua, Viện KSND tối cao đã ban hành cáo trạng truy tố 12 bị can trong vụ án về tội "buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh".

(TÂM LỤA)