Làm thế nào nền kinh tế thế giới có thể tránh suy thoái?

Thị trường chứng khoán năm 2022 đã trải qua một quãng thời gian "khủng khiếp". Nhưng bước vào năm 2023, nhiều chỉ số, bao gồm Euro Stoxx 600 của châu Âu hay Hang Seng của Hong Kong (Trung Quốc), một thước đo rộng về giá cổ phiếu của các thị trường mới nổi, đã có khởi đầu năm mới tốt nhất trong nhiều thập kỷ.

hỉ số S&P 500 của Mỹ tăng 5%. Kể từ khi đạt đỉnh vào tháng 10/2022, giá trị của đồng USD đã giảm 7%, một dấu hiệu cho thấy nỗi sợ hãi về sự suy thoái của nền kinh tế toàn cầu đang lắng xuống. Ngay cả tiền điện tử bitcoin cũng đã có một khởi đầu tốt đẹp. Theo Tờ The Economist, mới chỉ cách đây không lâu, người ta cảm thấy như thể một cuộc suy thoái toàn cầu đã hình thành, nhưng giờ đây sự lạc quan đang xuất hiện trở lại.

“Xin chào giá xăng đang hạ nhiệt, tạm biệt suy thoái kinh tế,” các nhà phân tích tại ngân hàng JPMorgan Chase đã đưa ra nhận định vào ngày 18/1 vừa qua trong một báo cáo về khu vực sử dụng đồng euro. Ngân hàng Nomura điều chỉnh dự báo về cuộc suy thoái sắp tới của Anh “với mức ít nguy hiểm hơn [so với] những gì chúng tôi dự đoán ban đầu”. Ngân hàng Citigroup cho biết, “xác suất xảy ra suy thoái kinh tế toàn cầu, trong đó tăng trưởng ở nhiều quốc gia đồng loạt giảm, hiện là khoảng 30% [trái ngược với] ước tính 50% mà chúng tôi đã duy trì trong nửa cuối năm của năm ngoái”.

Tuy nhiên, các nhà dự báo kinh tế đang theo dõi và đánh giá một phần dựa trên dữ liệu kinh tế theo thời gian thực. Mặc dù có lo lắng về suy thoái kinh tế toàn cầu kể từ tháng Hai năm ngoái, khi xung đột Nga-Ukraine bùng nổ, những dữ liệu hiện nay đã cho thấy tình hình duy trì tốt hơn dự kiến. Xem xét ước tính GDP hàng tuần từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), một nhóm gồm hầu hết các quốc gia giàu có chiếm khoảng 60% sản lượng kinh tế toàn cầu, các số liệu hầu như không bùng nổ, nhưng vào giữa tháng 1/2023, GDP của một số quốc gia đã tăng nhẹ. Các biện pháp đo lường Chỉ số nhà quản trị mua hàng (PMI) đã tăng nhẹ trong tháng 1, phù hợp với mức tăng trưởng GDP khoảng 2%.

Con số chính thức vẫn cho thấy bức tranh hỗn hợp. Số liệu gần đây về doanh số bán lẻ của Mỹ dưới mức mong đợi. Trong khi đó, tại Nhật Bản, các đơn đặt hàng máy móc yếu hơn nhiều so với dự báo. Tuy nhiên, sau khi đạt mức thấp nhất mọi thời đại vào mùa Hè, niềm tin của người tiêu dùng trên toàn thế giới đã tăng lên. Các quan chức sẽ công bố ước tính đầu tiên về tăng trưởng GDP của Mỹ trong quý IV/2022 vào ngày 26/1 (giờ địa phương). Hầu hết các nhà kinh tế đang mong đợi một con số kha khá tốt, mặc dù sự gián đoạn của đại dịch đã làm cho những con số này sẽ kém tin cậy hơn bình thường.

Thị trường lao động dường như cũng đang vững chắc. Ở một số quốc gia giàu có, bao gồm cả Áo và Đan Mạch, tình trạng thất nghiệp đang gia tăng - một dấu hiệu rõ ràng cho thấy suy thoái kinh tế đang cận kề. Gần như không có ngày nào trôi qua mà không có thông báo từ một công ty công nghệ lớn khác rằng họ sẽ sa thải lao động. Tuy nhiên, công nghệ chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số việc làm và ở hầu hết các quốc gia, tỷ lệ thất nghiệp vẫn ở mức thấp. Đáng mừng là các doanh nghiệp thuộc OECD đang thể hiện tình trạng giảm nhu cầu lao động phần lớn bằng cách rút lại các quảng cáo việc làm, thay vì sa thải nhân viên. Tờ The Economist ước tính rằng, kể từ khi đạt mức cao nhất mọi thời đại là hơn 30 triệu vào đầu năm ngoái, các vị trí tuyển dụng chưa được lấp đầy đã giảm khoảng 10%. Số người thực sự có việc làm đã giảm 1% từ mức cao nhất.

Các nhà đầu tư chú ý đến thị trường lao động, nhưng điều họ thực sự quan tâm lúc này là lạm phát. Vẫn còn quá sớm để biết liệu mối đe dọa đã qua chưa. Ở các nước giàu, lạm phát “lõi”, thước đo áp lực cơ bản, vẫn ở mức 5-6% hàng năm, cao hơn nhiều so với mong muốn của các ngân hàng trung ương. Tuy nhiên, vấn đề không quá tồi tệ như trước. Ở Mỹ, lạm phát cơ bản đang giảm, cũng như tỷ lệ các doanh nghiệp nhỏ có kế hoạch tăng giá. Một bộ dữ liệu khác (từ các nhà nghiên cứu tại Cục Dự trữ liên bang Mỹ chi nhánh Cleveland, công ty dữ liệu Morning Consult, công ty Raphael Schoenle của Đại học Brandeis) là thước đo xuyên quốc gia về kỳ vọng lạm phát của công chúng, cho thấy lạm phát dường như cũng đang giảm.

Có hai yếu tố giải thích tại sao nền kinh tế toàn cầu đang đứng vững: giá năng lượng và tài chính của khu vực tư nhân. Năm ngoái, chi phí nhiên liệu ở các nước giàu đã tăng hơn 20% và tăng hơn 60% trở lên ở các khu vực của châu Âu. Các nhà kinh tế dự kiến, giá năng lượng vẫn ở mức cao vào năm 2023, đè bẹp các ngành sử dụng nhiều năng lượng như công nghiệp nặng. Trên cả hai điểm họ đã sai. Được hỗ trợ bởi thời tiết ấm áp trái mùa trong mùa Đông năm nay, các công ty đã chứng minh sự linh hoạt bất ngờ khi giải quyết vấn đề chi phí cao. Trong tháng 11/2022, mức tiêu thụ khí đốt công nghiệp của Đức thấp hơn 27% so với bình thường, nhưng sản xuất công nghiệp chỉ giảm 0,5% so với năm trước. Và trong thời gian Giáng Sinh, giá khí đốt tự nhiên của châu Âu đã giảm một nửa, xuống mức được nhìn thấy lần cuối trước khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự tại Ukraine.

Sức mạnh tài chính của khu vực tư nhân cũng đã tạo ra sự khác biệt. Tờ The Economist dự báo, các hộ gia đình trong Nhóm các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) vẫn đang có khoản tiết kiệm “dư thừa” - khoản tiết kiệm vượt quá kỳ vọng tích lũy được trong thời gian bình thường, khoảng 3.000 tỷ USD (tương đương khoảng 10% chi tiêu hàng năm của người tiêu dùng), do được tích lũy thông qua sự kết hợp của các gói kích thích kinh tế trong đại dịch và chi tiêu thấp hơn trong năm 2020-2021. Kết quả là chi tiêu của hộ gia đình trong G7 hiện tương đối ổn định. Họ có thể vượt qua mức giá cao hơn và chi phí tín dụng cao hơn. Trong khi đó, các doanh nghiệp vẫn đang ngồi trên đống tiền mặt lớn và một số ít phải đối mặt với các khoản thanh toán nợ lớn ngay bây giờ.

Dữ liệu có thể tiếp tục đánh bại kỳ vọng? Có một số bằng chứng, bao gồm cả trong một báo cáo gần đây của ngân hàng Goldman Sachs, rằng tác động nặng nề nhất đối với tăng trưởng kinh tế do chính sách tiền tệ thắt chặt hơn sẽ xảy ra sau khoảng 9 tháng. Điều kiện tài chính toàn cầu bắt đầu thắt chặt nghiêm trọng khoảng 9 tháng trước. Nếu lý thuyết này đúng, thì chẳng bao lâu nữa nền kinh tế có thể vững vàng trở lại, ngay cả khi lãi suất cao hơn bắt đầu ăn mòn lạm phát. Trung Quốc là một lý do khác để lạc quan. Mặc dù việc rút bỏ các hạn chế về dịch COVID-19 trong nước đã làm chậm nền kinh tế vào tháng 12/2022, do mọi người sợ lây nhiễm virus, nhưng việc từ bỏ chính sách “Không COVID” cuối cùng sẽ làm tăng nhu cầu đối với hàng hóa và dịch vụ trên toàn cầu. Các nhà dự báo cũng cho rằng thời tiết ấm áp ở phần lớn châu Âu sẽ tiếp tục đến hết mùa Đông.

Tuy nhiên, tín hiệu bi quan vẫn mạnh mẽ. Các ngân hàng trung ương còn một chặng đường dài, trước khi có thể chắc chắn rằng lạm phát đang được kiểm soát, đặc biệt là với việc Trung Quốc mở cửa trở lại đã đẩy giá hàng hóa lên cao. Ngoài ra, một nền kinh tế đang trên đà suy thoái là điều không thể đoán trước. Một khi mọi người bắt đầu mất việc làm và cắt giảm chi tiêu, việc dự đoán mức độ sâu của suy thoái trở nên không thể.